KODEKS CYWILNY ZASADY DZIEDZICZENIA
W testamencie spadkodawca może powołać do dziedziczenia nawet osoby obce. Testament musi być jednak ważny, aby spadkobiercy ustawowi, którzy zostali w nim pominięci, nie doprowadzili przed sądem do jego obalenia.
Jeżeli spadkodawca nie chce, aby po jego śmierci najbliżsi krewni dziedziczyli po nim z mocy ustawy, to może swoim majątkiem rozporządzić w testamencie. Aby testament był ważny, powinien zawierać rozporządzenie tylko jednego spadkodawcy. Nawet małżonkowie nie mogą w jednym testamencie razem rozporządzić wspólnym majątkiem dorobkowym. Natomiast w tym samym testamencie spadkodawca do dziedziczenia może powołać jedną albo kilka osób.
Co musi być w testamencie
Testament zawiera rozporządzenie majątkiem przez spadkodawcę na wypadek jego śmierci. Spadkodawca wskazuje w nim osobę lub osoby, które będą po nim dziedziczyły. Majątek może więc zapisać swoim najbliższym krewnym, którzy dziedziczyliby z ustawy, albo tylko niektórym z nich, albo nawet osobom obcym. Nawet spadkobiercy ustawowi pominięci w testamencie nie otrzymają żadnego udziału w masie spadkowej.
W testamencie spadkodawca może ustanowić zapis lub zobowiązać spadkobiercę do wykonania polecenia. Zapis polega na zobowiązaniu spadkobiercy do ustanowienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby, określanej jako zapisobiorca. Zapisobiorcą nie musi być wcale najbliższy krewny spadkodawcy, może to być nawet osoba obca. Zapis może zostać zrobiony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.
Spadkodawca może również w testamencie zawrzeć polecenie, czyli nałożyć na spadkobiercę lub zapisobiorcę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania.
Aby osoba uprawniona z tytułu zapisu lub polecenia mogła wyegzekwować należne jej prawa, testament, który zawiera zapis lub polecenie, powinien być ważny.
W testamencie spadkodawca ma prawo również pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, tzn. wydziedziczyć ich. Powinien również podać przyczynę wydziedziczenia.
Skutecznie wydziedziczyć spadkobiercę i pozbawić go prawa do zachowku można tylko w ważnym testamencie. Aby testament był ważny, powinien spełniać wszystkie wymogi przewidziane dla formy, w której został sporządzony.
Kiedy testament jest nieważny
Bez względu na formę, w jakiej został sporządzony testament, nieważny jest ten, który:
" zawiera rozporządzanie majątkiem na wypadek śmierci więcej niż jednego spadkodawcy,
" został sporządzony przez osobę, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych,
" zawiera oświadczenie woli wyrażone przez przedstawiciela spadkodawcy,
" został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
" spadkobierca napisał go pod wpływem błędu,
" został sporządzony pod wpływem groźby.
Osoba, która ma w tym interes (na przykład wydziedziczony spadkobierca, nie może powołać się na nieważność testamentu po upływie trzech lat od dnia, w którym dowiedziała się o przyczynie nieważności. W dodatku na tę nieważność nie może powołać się również po upływie dziesięciu lat od otwarcia spadku.
Oprócz tego nieważny jest również testament, który spadkodawca odwołał. Odwołanie następuje w ten sposób, że spadkodawca sporządza nowy testament albo stary zniszczy bądź pozbawi go celu ważności. Spadkodawca może też dokonać w testamencie zmian, z których wynika, że chce odwołać postanowienia testamentu.
Jakie są rodzaje testamentów
Testament może zostać sporządzony w formie tzw. testamentu zwykłego bądź w formie testamentu szczególnego. Testament zwykły może zostać napisany w całości odręcznie albo sporządzony w formie aktu notarialnego. Na ważność testamentu nie ma wpływu forma w jakiej został sporządzony, pod warunkiem że zostaną spełnione wymogi przewidziane dla tego konkretnego rodzaju testamentu.
Najczęściej sporządzane są testamenty zwykłe spisane własnoręcznie. Taki testament spadkodawca powinien w całości napisać pismem ręcznym, podpisać i opatrzyć datą.
Dlatego nieważny będzie testament sporządzony pismem maszynowym, w postaci wydruku z komputera lub podyktowany innej osobie, która ma na przykład bardziej wyraźny charakter pisma. Nie wystarczy, że taki dokument spadkobierca podpisze własnoręcznie i opatrzy datą. Natomiast przy sporządzaniu testamentu w tej formie nie są potrzebni świadkowie. Nie ma też znaczenia, czy własnoręcznie został spisany piórem, ołówkiem albo długopisem.
Brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu zwykłego, jednakże w pewnych sytuacjach życiowych data jest bardzo przydatna przy ustalaniu ważności testamentu. Bierze się ją pod uwagę wówczas, gdy zachodzą wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu z uwagi na przykład na orzeczenie o całkowitym ubezwłasnowolnieniu go. Badając ważność testamentu, ustala się wówczas, czy został on sporządzony jeszcze przed całkowitym ubezwłasnowolnieniem spadkodawcy, czy już po wydaniu orzeczenia przez sąd.
Data, którą jest opatrzony testament, pozwala ustalić jego ważność wówczas, gdy spadkodawca pozostawił kilka testamentów, w dodatku każdy innej treści. Chodzi tutaj o ustalenie, który testament jest wcześniejszy, a który późniejszy.
Data może być podana również w formie opisowej na przykład: W dniu moich osiemdziesiątych urodzin.
Podpis pod testamentem powinien składać się z imienia i nazwiska. Osoba, która ma nazwisko dwuczłonowe, a podpisze się tylko jednym członem nazwiska, nie narusza w ten sposób wymogu ważności testamentu. Dopuszczalne jest nawet podpisanie się pseudonimem, pod warunkiem że spadkodawca stale używa go w obrocie prawnym.
Natomiast prawidłowym podpisem nie są inicjały i parafa ani podpis odtworzony w formie mechanicznej.
U notariusza lub w urzędzie
Ważny testament może zostać sporządzony również w formie aktu notarialnego przez notariusza. Spadkodawca wówczas tylko składa ustnie oświadczenie i podpisuje ten dokument. Przed przyjęciem oświadczenia notariusz sprawdza jego tożsamość. W miarę możliwości powinien też ustalić, czy ma on zdolność do czynności prawnych, czy oświadczenie składa świadomie i z nieprzymuszonej woli, a także, czy po odczytaniu aktu zrozumiał jego treść i znaczenie aktu.
Gdy spadkobierca jest chory, przebywa w szpitalu lub z innych usprawiedliwionych przyczyn nie może stawić się w kancelarii, to wówczas może złożyć oświadczenie notariuszowi poza kancelarią notarialną, sporządzony w ten sposób testament będzie ważny.
Spadkodawca może również wyrazić swoją ostatnią wolę w obecności dwóch świadków wobec wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka wojewódzkiego, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.
Testament sporządzony w tej formie będzie ważny, pod warunkiem że oświadczenie spadkodawcy zostanie spisane w protokole i opatrzone datą. Następnie protokół powinien zostać odczytany spadkodawcy w obecności dwóch świadków. Podpisują go: spadkodawca, świadkowie i osoba, wobec której ostatnia wola została ustnie ogłoszona. Gdyby spadkodawca nie mógł złożyć podpisu, to wówczas fakt ten powinien zostać zaznaczony w protokole razem ze wskazaniem przyczyny braku podpisu.
Przed notariuszem oraz w urzędzie nie mogą sporządzić testamentu osoby głuche lub nieme. Sporządzony przez nie testament w takiej formie nie byłby ważny.
Ustny, w obecności świadków
Ważny jest testament sporządzony ustnie w obecności trzech świadków, pod warunkiem że są spełnione łącznie następujące wymogi:
" świadkowie obecni są jednocześnie przy wyrażaniu przez spadkodawcę tej ostatniej woli,
" jeden ze świadków lub osoba trzecia musi spisać to oświadczenie przed upływem roku od złożenia go, a pismo podpisują: spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie
" zamiast spisać treść testamentu, wszyscy świadkowie mogą zgodnie złożyć przed sądem zeznania. W ciągu sześciu miesięcy od otwarcia spadku, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
Aby testament był ważny, świadkiem nie może być osoba niewidoma, głucha lub niema, niemająca zdolności do czynności prawnych, niewładająca językiem, w którym sporządzany jest testament oraz skazana prawomocnie za fałszywe zeznania.
Świadkiem nie może też być osoba, dla której w testamencie przewidziano korzyść, oraz jej małżonek, krewni i powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające w stosunku przysposobienia. Nieważne są bowiem postanowienia w testamencie, które przysparzają korzyści tej osobie, a w pewnych przypadkach może zostać uznany za nieważny cały testament.
Testament w takiej formie można sporządzić tylko wówczas, gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy, albo gdy wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu nie było możliwe. Przestaje on być jednak ważny z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego. Gdyby jednak spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu, to wówczas testament ustny jest ważny.
TESTAMENT ZWYKŁY Z ZAPISEM, POLECENIEM ORAZ SKUTECZNYM WYDZIEDZICZENIEM SPADKOBIERCY (WZÓR)
Ja, Mateusz Kot, zamieszkały w Warszawie przy ul. Staromostowej 41, na wypadek mojej śmierci sporządzam własnoręcznie niniejszy testament. Do spadku po mnie powołuję syna Mieczysława Kota i córkę Aleksandrę Kot, którzy dziedziczą cały mój majątek w równych częściach.
Moją żonę Monikę Kot wydziedziczam i pozbawiam zachowku, gdyż uporczywie nie dopełniała obowiązków rodzinnych, nie opiekowała się mną w chorobie, a nawet odmawiała wezwania do mnie lekarza, gdy byłem obłożnie chory.
Zapisuję mojej długoletniej przyjaciółce Matyldzie Bąk 40 000 zł (słownie: czterdzieści tysięcy zł) i zobowiązuję moich spadkobierców: Mieczysława Kota i Aleksandrę Kot do wypłacenia tej kwoty Matyldzie Bąk w terminie jednego roku od otwarcia testamentu.
Polecam moim spadkobiercom urządzenie dla mnie pogrzebu w obrządku katolickim i pochowanie mnie w grobowcu rodzinnym Kotów. Zobowiązuję moich spadkobierców, aby nie stawiali przeszkód, aby w tym grobowcu została pochowana także moja długoletnia przyjaciółka Matylda Bąk. Natomiast nie życzę sobie, aby w tym grobowcu została pochowana moja żona Monika Kot i spadkobiercom Mieczysławowi Kotowi i Aleksandrze Kot polecam wypełnienie mojej woli.
Mateusz Kot
Warszawa, 26 kwietnia 2007 r.
PRZYKŁAD CO DOSTANĄ KREWNI
Po spadkodawcy z mocy ustawy dziedziczyłaby żona oraz dwoje dzieci. Każdy z nich otrzymałby wówczas po 1/3 spadku. Spadkodawca sporządził testament i do dziedziczenia powołał tylko dwoje dzieci. Żona została pominięta w testamencie. Dzieci dziedziczą spadek po połowie.
PRZYKŁAD ZAPIS
Spadkodawca cały swój majątek zapisał córce. Zobowiązał ją do wypłacenia 20 tysięcy złotych swojej konkubinie. Przedmiotem zapisu jest więc obowiązek świadczenia określonej sumy pieniędzy. Suma ta może zostać określona jako oznaczona kwota lub jako równowartość określonej części nieruchomości, a nawet jako ułamek wartości udziału spadkowego.
PRZYKŁAD WŁASNORĘCZNY TESTAMENT
Spadkodawca jest kaleką, nie ma ręki, ale potrafi pisać posługując się protezą. Sporządzony w ten sposób testament uważa się za spisany pismem ręcznym. Natomiast testament sporządzony przez osobę niewidomą pismem Braillea nie jest traktowany tak jak sporządzony pismem ręcznym. Odręcznym nie jest też testament sporządzony przez spadkodawcę nieumiejącego pisać i czytać, która sporządziła go kopiując pismo innej osoby, albo poprawiła długopisem pismo ołówkowe napisane wcześniej przez inną osobę.
Małgorzata Piasecka-Sobkiewcz
malgorzata.piasecka@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA ■ Art. 941-956 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).
LAW_skrypty