Klucz do zrozumienia „Nowej Ery"Teresa Osório Gonçalves
Kto próbuje przyjrzeć się bliżej różnym formom kultury, religijności, technik terapeutycznych i twórczości artystycznej, odwołującym się do symbolu „Nowej Ery” lub „Ery Wodnika", i stara się dostrzec w nich jakieś wspólne elementy, może doznać uczucia zagubienia, jak gdyby wchodził do labiryntu. Nie mają one żadnej struktury jednoczącej ani wspólnego źródła inspiracji, a mimo to wydają się w jakiś sposób spokrewnione i posługują się wspólnymi środkami propagandy, połączonymi w rozbudowaną „sieć” o zasięgu planetarnym.
Jako punkt wyjścia możemy przyjąć definicję, wedle której „Nowa Era” (po angielsku New Age) to pewien nurt kulturowy, zakorzeniony w XIX-wiecznym ezoteryzmie zachodnim i rozpowszechniony w drugiej połowie XX w., odwołujący się do astralnego mitu Wodnika. Jak pisze Jean Yernette, idea centralna polega na tym, iż u progu roku 2000 ludzkość wkracza w nową erę - erę nowej świadomości duchowej, ogarniającej całą planetę, erę harmonii i światłości. Niektórzy twierdzą, że zbliża się drugie przyjście Chrystusa, którego energie już rzekomo działają wśród nas, ujawniając się w różnych formach poszukiwań duchowych i w licznych ruchach religijnych (J. Vernette, Le Nouvel Age, Téqui, Paris 1990, s. 7).
Korzenie
Określenia „Nowa Era” i „Era Wodnika” zrodziły się na przełomie XIX i XX wieku w środowiskach europejskich i amerykańskich praktykujących ezoteryzm, które posługiwały się naukowymi kategoriami ewolucjonizmu do opisu psychologicznej i duchowej historii ludzkości oraz głosiły, że należy oczekiwać jakiejś radykalnej przemiany. Oczekiwanie to uzasadniano także spekulacjami astrologicznymi.
Jedną z podstawowych publikacji jest książka L'Ere du Verseau, wydana w 1937 r. przez francuskiego ezoterystę Paula Le Coura. Opierając się na starożytnych teoriach astrologicznych, wedle których słońce zmienia znak zodiaku mniej więcej co 2169 lat, Le Cour twierdził, że zbliża się ku końcowi Era Ryb, rozpoczęta 21 marca pierwszego roku ery chrześcijańskiej, i słońce wejdzie wkrótce w znak Wodnika. Co więcej, podczas gdy era Ryb była okresem wielkiej nędzy i niezliczonych wojen, era Wodnika będzie czasem obfitości, czego symbolem jest właśnie mityczna postać Wodnika - młodego Ganimedesa, który wylewa z dzbana strumień wody.
Aby zrozumieć nurt kulturowy ukształtowany nieco później, w latach 1960-1980, trzeba zatem przyjrzeć się jego pierwotnej matrycy, którą znajdujemy w tradycji ezoteryczno-teozoficznej, rozpowszechnionej w europejskich środowiskach intelektualnych w XVIII i XIX w., a zwłaszcza w kręgach kulturowych związanych z masonerią, spirytyzmem, okultyzmem i teozofią. Kręgi te łączyła pewna forma kultury ezoterycznej, w której można wyróżnić (według francuskiego badacza Antoine'a Faivre'a, Access to Western Esotericism, Sunny Press, Albany 1994, s. 10-15) następujące elementy:
· między wszechświatem widzialnym a niewidzialnym istnieje cały szereg powiązań, analogii, wzajemnych wpływów między mikrokosmosem a makrokosmosem, między metalami a planetami i z kolei między tymi ostatnimi a różnymi częściami ludzkiego ciała, między kosmosem, który widzimy, a niewidzialnymi sferami rzeczywistości;
· natura jest żywą istotą, sprzężoną więziami sympatii i antypatii, ożywianą przez ukrytą światłość i płomień, które człowiek stara się kontrolować;
· dzięki wyobraźni, która jest organem ducha, człowiek może nawiązać kontakt ze światem wyższym lub niższym, w czym pomagają mu pośrednicy (aniołowie, duchy, demony) lub odpowiednie rytuały;
· człowiek może wejść na drogę duchowej przemiany, która wprowadzi go w tajemnice kosmosu, Boga i własnej istoty i pozwoli mu osiągnąć gnosis - wyższą wiedzę, która jest tożsama ze zbawieniem;
· poszukuje się tradycji filozoficznej (filozofia ponadczasowa) i religijnej (teologia pierwotna) wcześniejszej i doskonalszej od wszystkich ludzkich tradycji filozoficznych i religijnych - „tajemnej doktryny", stanowiącej klucz do wszystkich tradycji „egzoterycznych", to znaczy powszechnie dostępnych;
· ezoteryczna wiedza jest przekazywana przez mistrza uczniowi w procesie stopniowej inicjacji.
Według holenderskiego badacza Hanegraaffa ezoteryzm XIX-wieczny jest „zeświecczony": połączył on ezoteryzm tradycyjny (przejawiający się w alchemii, magii, astrologii), który podkreślał znaczenie osobistego doświadczenia religijnego i poszukiwał jednolitej wizji wszechświata, z pewnymi elementami kultury nowożytnej: naukowym poszukiwaniem praw przyczynowości, ewolucjonizmem, nową psychologią, studium religii (W. J. Hanegraaff, New Age Religion and Western Culture. Esotericism In the Mirror of Secular Thought, Brill, Leiden-New York-Kóln 1996, s. 411-524).
To połączenie jest wyraźnie widoczne zwłaszcza w dziełach Madame Blavatsky, „medium” pochodzenia rosyjskiego, która wraz z amerykańskim spirytystą Henrym Olcottem założyła Towarzystwo Teozoficzne (Nowy Jork, 1875 r.), próbując połączyć w ramach ewolucjonistycznego spirytyzmu tradycje Wschodu i Zachodu. Cel Towarzystwa Teozoficznego był trojaki:
1. stworzyć zalążek braterstwa wszystkich ludzi bez względu na różnice rasy, wyznania, pochodzenia społecznego czy koloru skóry (odrzucając tradycyjne chrześcijaństwo jako sekciarskie i nietolerancyjne);
2. rozwijać porównawcze studium religii, filozofii i nauki, aby dotrzeć do „tradycji pierwotnej";
3. badać nieznane dotąd prawa natury i ukryte moce człowieka.
W swoich dziełach Madame Bla-vatsky występuje jako rzeczniczka emancypacji kobiet, atakując wszechwładzę „Boga-mężczyzny", wyznawanego przez żydów, chrześcijan i muzułmanów. Proponuje powrót do religii hinduistycznej z jej kultem bogini-matki i praktyką cnót kobiecych. Ten feministyczny nurt działalności Towarzystwa Teozoficznego będzie rozwijany pod przewodnictwem Annie Besant, która należy do awangardy ruchu feministycznego.
Niektóre ugrupowania, które wyłoniły się z Towarzystwa Teozoficznego, połączyły ezoteryzm z chrześcijaństwem, idąc szlakiem przetartym już w XVIII w. przez Emanuela Swedenborga. Należy do nich Liberalny Kościół Katolicki C. W. Leadbeatera i J. l. Wedgwooda, Szkoła Tajemna Alice Bailey i Antropozofia Rudolfa Steinera.
Powstanie ruchu kulturowego
Jako masowy ruch kulturowy „Nowa Era” zyskała realny kształt mniej więcej w latach 1960-1980 w dwóch środowiskach inspirowanych przez Towarzystwo Teozoficzne: w utopijnej wspólnocie w Findhorn (Szkocja) oraz w Instytucie Rozwoju Potencjału Ludzkiego w Esalen w Kalifornii.
Zgodnie z tym, co powiedzieliśmy wcześniej, ruch ten przyjął za swój symbol astralny mit Wodnika. Jak wyjaśnia Massimo lntrovigne (Mille e non più di mille. Millenarismo e nuove religioni alle soglie del Duemila, Gribaudi, Milano 1995, s. 206), mit ten, znany początkowo tylko w kręgach astrologicznych, w latach sześćdziesiątych stał się popularny w Stanach Zjednoczonych w środowiskach kontrkultury młodzieżowej, zaś młodzież na całym świecie poznała go w 1968 r. dzięki musicalowi Ha/r, który głosił pochwałę Ery Wodnika. Był to okres studenckiej rewolty, obiecującej radykalne przemiany. Po nieuniknionych rozczarowaniach wielu młodych zwróciło się ku wschodniemu mistycyzmowi i okultyzmowi, niektórzy zaś szukali w narkotykach „krótszej drogi” do całkowicie odmiennego świata.
W 1980 r. amerykańska dziennikarka Marilyn Ferguson, która prowadziła badania nad ruchem „potencjału ludzkiego", przyczyniła się do rozpowszechnienia tego sposobu myślenia poza środowiskami kontrkultury młodzieżowej, publikując książkę The Aquarian Conspiracy. Personal and Social Transformation in the 1980's. Zasadnicza teza tej książki głosi, że ludzkość stoi na progu wielkiej przemiany, cichej rewolucji, jaka dokonuje się za sprawą coraz większej liczby ludzi, którzy dzięki osobistej przemianie przyczyniają się do stworzenia nowej cywilizacji. Autorka analizuje różne obszary kultury - psychologię, religię, wychowanie, pracę, medycynę, politykę - by wskazać w nich znaki zapowiadające i urzeczywistniające tę przemianę. Stara się też przekonać o istnieniu „konspiracji” (w etymologicznym sensie „wspólnego oddychania"), do której może należeć każdy, kto pragnie rozpowszechniać - w łączności z innymi - ten nowy „paradygmat", nową wizję rzeczywistości. Ferguson nie przywiązuje większego znaczenia do mitu Wodnika: jest to tylko symbol - twierdzi - który zapożyczono z masowej kultury amerykańskiej, aby wyrazić oczekiwanie na nową erę.
Rozwój masowy
Idee te rozpowszechniły się bardzo szybko, także na skalę międzynarodową. Według amerykańskiego specjalisty Gordona Meltona (New Age Encyclopedia, Gale Research Inc., Detroit 1990, s. XXVI), gdy w Stanach Zjednoczonych pojawiła się idea Nowej Ery Wodnika, społeczność „okultystyczno-metafizyczna", złożona z setek grup magiczno-ezoterycznych, przyjęła tę nową perspektywę z entuzjazmem. Poparcie ze strony ugrupowań spirytystycznych, teozoficznych itp. wyjaśnia, dlaczego nowy paradygmat rozpowszechnił się tak szybko. Nie brak też oznak zainteresowania świata masońskiego, zwłaszcza jego środowisk okultystycznych, które dążą do rozwoju ukrytych mocy ludzkiego umysłu lub samego człowieka, aby mógł on osiągnąć pełnię doskonałości.
Innym czynnikiem sprzyjającym temu procesowi - wedle cytowanego autora - było powstanie światowych „sieci” łączących grupy zainteresowane „globalną przemianą” (finansowane przez mecenasów świata ezoterycznego). Zrodziło się w ten sposób poczucie wspólnoty między „prorokami” a małymi ugrupowaniami i ukształtował się obraz ruchu zataczającego coraz szersze kręgi, zdolnego oddziaływać na całe społeczeństwo, także poza ścisłym środowiskiem wyznawców. Ten sposób porozumiewania się umożliwił dialog między zwolennikami ruchu a innymi osobami i ugrupowaniami na płaszczyźnie jednego lub kilku ideałów Nowej Ery (pokój, ekologia, feminizm, medycyna naturalna, mistyka międzyreligijna) (tamże, s. 316). Prędko też zainteresowały się zjawiskiem środowiska biznesu i środki przekazu.
Porównując ogólne zarysy nurtu kulturowego, ukształtowanego w latach 1960-1980, z myślą Towarzystwa Teozoficznego, francuska badaczka Francoise Champion wskazuje na następujące różnice: oczekiwanie na nowe czasy, związane z Erą Wodnika; dążenie nie tylko do doskonałości osobistej, ale i do przemiany społecznej; synkretyzm, który nie ogranicza się już do kultury wschodniej i ezoteryzmu zachodniego, ale nawiązuje do wszystkich tradycji religijnych i ezoterycznych oraz do teorii i spekulacji w sferze psychologii, nauk przyrodniczych, medycyny alternatywnej, rzeczywistości paranormalnej; zatarcie granic między sferą religijną a niereligijną; tendencja „demokratyczna", której towarzyszy odrzucenie „mistrzów” i tworzenie bardziej elastycznych form łączności, takich jak wspomniane wyżej „sieci” ("networks") (Le Nouvel-Age: recomposition ou decomposition de la tradition „theo-spiritualiste"?, „Politica Hermetica", n. 7/1993, s. 118).
Czy można powiedzieć, że ruch Nowej Ery jest wciąż żywy i rozwija się także w ostatnich latach XX w.? Wydaje się, że na kontynencie amerykańskim - według niektórych tamtejszych ekspertów - stracił już część swego uroku, natomiast w innych regionach nadal się rozwija. Słuszniejsze jednak wydaje się stwierdzenie, że Nowa Era zbladła nieco jako mit i jako utopia łącząca ludzi, natomiast rozwija się nurt ezoteryczny przez nią spopularyzowany i ożywiony, i to zarówno na płaszczyźnie kulturowej, jak i komercyjnej. Niektórzy już dziś próbują przeciwdziałać kryzysowi „New Age” tworząc nowy termin: „The Next Age” ("Następna Era")...
Centralne idee „New Age"
Pod sztandarem „New Age” występuje wiele bardzo różnych ruchów, niełatwo jest zatem określić ściśle jego doktrynę. Ponieważ jednak mają one wspólne podłoże kulturowe, znajdujemy w nich pewne idee centralne, które uznaliśmy za typowe dla myśli ezoterycznej:
· kosmos jest postrzegany jako organiczna całość;
· ożywia go Energia, która jest utożsamiana z boskim Duchem;
· ...
UWOLNIENIE_OD_ZLYCH_DUCHOW