Historia Chanatu Krymskiego do 1578 roku.pdf

IMPERIUM OSMAŃSKIE I JEGO DZIEJE

Page 1 of 3

Historia Chanatu cz.I

DodaneprzezDarkoldnia16lipiec2005

PowrótdoDziałTematyczny || PowrótdoDziałArtykułów

HistoriaChanatuKrymskiegodo1578roku

KrymwchodziłwskładpaństwaZłotejOrdyodlat30XIIIwieku.Stanowił

oddzielnąjednostkęadministracyjną,ajejwładcyemirowiewpoczątkach

XVwiekudoszlidowielkiegoznaczeniawstrukturachZłotejOrdy.

PowstanieChanatuiwalkizWielkąOrdą

W1420rokudowładzydoszedłHaciGirejpotomekCzyngisChanaw

dziewiątympokoleniu.WykorzystującpostępującądezintegracjęZłotej

Ordy,w1449ogłosiłsięonniezaleŜnymwładcą.ChanowieZłotejOrdy

próbowalizmusićchanakrymskiegodouznaniaichzwierzchniejwładzy,ale

HaciGirejdziękisojuszowizksięstwemmoskiewskimipaństwempolsko

litweskimoparłsięzwycięskotympróbom,anawetzdołałrozszerzyćswoją

władzęnaobszarpołoŜonypomiędzyDniepremiDonem.Popokonaniu

genueńczykównarzuciłteŜswojąwładzęKaffiebogatejkoloniigenueńskiejnaKrymie.

HaciGirejzracjiurodyzwanyprzezpoddanychMelek(Anioł)zmarłw1466roku.Walkaowładzę

rozegrałasiępomiędzydwomanajstarszymisynamiHaciGirejaMengliiNurDewletem.PoczątkowoNur

Dewlet,korzystajączpomocychanaWielkiejOrdyAhmeda(WielkaOrdauwaŜałasięzaspadkobiercę

ZłotejOrdy),pokonałbrata.Wkrótcejednak(1473)MengliGirejkorzystajączpoparciakrymskiej

arystokracjiobaliłbrataiprzejąłwładzę.Walkijednaktrwałynadal,apowtórnainterwencjachana

AhmedadoprowadziładowmieszaniasięwspórTurkówOttomańskich.Wmaju1475rokuwylądowałana

KrymiepotęŜnaarmiaosmańskapoddowództwemwezyraGedlikAhmedaPaszy.Wykorzystującswąsilną

artylerięOsmanowiezdobyliszeregmiastnadmorskich(wtymKaffę)iobsadzilijeswoimigarnizonami.

MengliGirejdostałsiędoniewoliinastępne3lataspędziłwtureckimwięzieniu.

Wroku1478naprośbęarystokracjikrymskiejsułtanMehmedIIzgodziłsięprzywrócićMengliGirejowi

godnościchana.ArmiatureckaponowniewylądowałanaKrymieipousunięciuwszystkichpretendentów

osadziłanatronieMegliGirejajakowasalasułtana.Układwasalnypozostawiałwładzęwewnętrznąwręku

chanów,natomiastpolitykazagranicznaimianowaniemuzułmańskichdostojnikówduchownychmiało

pozostaćwgestiisułtana.ChanzostałzobowiązanyponadtodoudziałuwprowadzonychprzezOsmanów

kampaniachwojennych.PołudniowaczęśćKrymuzostałabezpośrednioanektowanadopaństwa

Ottomańskiego,stającsięejlatemKaffy,zarządzanymprzezosmańskiegobejlerbeja.

GłównymcelempolitykiMengliGirejastałasięterazwalkazWielkąOrdą,którarościłasobieprawado

zwierzchnictwanadChanatemKrymskim.WwalcetejMenglipozyskałcennegosojusznikaksięcia

moskiewskiegoIwanaIII.Konsekwencjątegosojuszu(1480)byływyprawyprzeciwkopaństwupolsko

litewskiemu,którewtymczasiepopierałochanaWielkiejOrdy.AŜdoroku1506wyprawyordykrymskiej

niemalcoroczniepustoszyłyziemiepolskiejUkrainy.W1487polskikrólewiczJanOlbrachtrozgromił

czambułytatarskiepodKopstrzyniem,anastępnelataprzyniosłydalszepolskiezwycięstwa,jednak

najazdynieustawały,adochodziłoteŜdoklęskwojskpolskolitewskich,jakw1494rokupod

Wiśniowcem.

Rok1502przyniósłrozstrzygnięcienagłównymfroncieprzeciwkoWielkiejOrdzie.10czerwcadoszłodo

bitwynadWorsklą,wktórejChanatKrymskiodniósłdecydującezwycięstwo.WielkaOrdarozpadłasięna

szeregmniejszychchanatów:kazański,astrachański,kazachskiiwieleinnych.

WojnyzMoskwąospadekpoZłotejOrdzie

PoklęscezadanejkolejnejwyprawietatarskiejnaPolskęw1506rokupodKleckiem,MengliGirej

zdecydowałsięnaodwróceniesojuszuiuderzyłnaksięstwomoskiewskiewyprawataniezakończyłasię

jednaksukcesemwskutekpomocyudzielonejMoskwieprzezOrdęNogajską.Wkolejnychlatachchanat

wykorzystałtoczącąsięwojnęlitewskomoskiewskądlaniszczycielskichnajazdównaobapaństwa.Tatarzy

napadaliniemalcorocznienaziemiepolskolitewskie,aszczególnenasilenietychnajazdównastąpiłow

latach1511/1512wroku1512duŜawyprawatatarskazakończyłasięcięŜkąporaŜkąTatarówpod

Łopusznem.TaklęskaorazpowiększającesięprzeciwieństwamiędzyKrymemiMoskwązadecydowałyo

zmianiepolitykichanatunazdecydowanieantymoskiewską.GłównąprzyczynąwrogościwobecMokwy

byłarywalizacjaoChanatKazański.

MengliGirejzmarłwroku1515,następcązostałwybranyjegonajstarszysyn,Mehmed.Nowychan

rozpocząłszerokozakrojoneoperacjeprzeciwkoksięstwumoskiewskiemuwielkiepustoszącewyprawy

http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=20

2008-04-06

IMPERIUM OSMAŃSKIE I JEGO DZIEJE

Page 2 of 3

spadałycorocznienaziemiepołudniowejRusi,aw1521rokuzostałpodpisanyoficjalnysojuszpolsko

krymski.MehmedGirejzdecydowałsiętakŜeinterweniowaćwChanacieKazańskim,gdziedowładzy

doszedłwłaśniezwolenniksojuszuzMoskwąSzachAli.Wyprawaruszyławiosną1521rokuiwojska

krymskiezłatwościązajęłyKazań,osadzającnatroniebrataMehmedGirejaSahiba.

KoronaChanówkazańskich

NastępnawyprawaskierowanazostałanasamąMoskwę.Wojska

chanaposiłkowaneprzezoddziałylitewskiepokonałyarmię

moskiewskąistanęłyubramstolicy.Moskwajednakniezostała

zdobytapowzięciuokupuchanzdecydowałsięnaodwrót.Na

decyzjęwpłynęłateŜdywersyjnaakcjaChanatuAstrachańskiego,

któregowładcasprzymierzyłsięzMoskwą.W1523Mehmed

zdecydowałsięrozwiązaćtenproblemipoprowadziłswojąarmięna

Astrachań.Odniósłbłyskawicznezwycięstwoizająłtron

dotychczasowegochanaHussaina.WtensposóbMehmedGirejstał

sięzwierzchnikiemwszystkichchanatówtatarskich.Wkrótcejednak

(najesieni1523)chanzostałzamordowanyprzezNogajów

prawdopodobnienaskutekintrygmoskiewskich.

Wchanaciezapanowałoterazzamieszanie,aarystokracjakrymska

wybrałachanemsynaMehmedaGaziego.Wybórtennieznalazł

jednakakceptacjisułtanaiprzyjegopoparciuchanemzostałsyn

MengliGirejaSaadatGirej(1524).Wzdobyciutronuwydatnej

pomocyudzieliłmubratGaziegoIslam,któryzostałmianowany

kałgaaułtanem.ZamieszanienachańskimtroniewykorzystałChanatAstrachański,zrzucającświeŜe

zwierzchnictwoKrymu.

SaadatpróbowałkontynuowaćpolitykękonfrontacjizMoskwąidoprowadziłdowspółdziałaniaz

panującymwKazaniuSahibemGirejem.ChanKazaniazostałlennikiemsułtanatureckiego,mającnadzieję

nasprowokowaniewojnytureckomoskiewskiej.PanującywtedywTurcjiSulejmanWspaniałybyłjednak

zajętykonfliktemnaWęgrzechiniewspomógłlennika.WkrótceSahibzostałzmuszonydooddaniatronu

swemubratankowiSafaGirejowiiopuszczeniachanatu.Schroniłsiępodskrzydłamiswegosuzerena

SulejmanaidobrzemusięzasłuŜyłpodczaskampaniinaWęgrzechw1532roku.

TymczasemwceluumocnieniapozycjiSafyGirejawojskakrymskiepodjęływyprawyprzeciwkoMoskwie

(1525i1527).ObiewyprawyzakończyłysięjednakporaŜkąKrymu,główniewskutekmasowegouŜycia

moskiewskiejartylerii.Nieudanewyprawydoprowadziłydorewoltystojącejwopozycjidochana

arystokracjiwiosną1532rokuSaadatGirejzostałzmuszonydoabdykacji.SulejmanWspaniały

postanowiłprzekazaćtronswojemuwiernemustronnikowiSahibowi,alespotkałosiętozoporem

arystokracjitatarskiej.Powołującsięnatradycyjneprawa(jeszczezczasówCzyngisChana)wybrałaona

nawładcęIslamGireja.SahibniepogodziłsięzporaŜkąikontynuowałwalkę,pouzyskaniuwsparciaOrdy

NogajskiejzmusiłIslamGirejadoabdykacji(wrzesień1532)isamzasiadłnatronie.

MoskwapróbowaławykorzystaćtrudnościwewnętrzneChanatu

Krymskiegoiw1532doprowadziładousunięciaSafyGirejaztronu

kazańskiego.JegonastępcązostałprotegowanyMoskwyDŜanAli.

JednakjuŜw1534SahibwyprawiłsięnaKazańiosadziłswego

siostrzeńcanatronieponownie.Jednocześniew1533podwładzęChana

KrymskiegodostałsięAstrachań.EkspansjawkierunkuKaukazutakŜe

zakończyłasięsukcesempoujarzmieniuCzerkiesów,Krym

kontrolowałprawiecałePowołŜe.KolejnymcelemstałasięOrda

NogajskaSahibGirejzwycięŜyłNogajówiczęśćznichprzesiedliłna

stepyBudziakuiDobrudŜywtensposóbpowstałynoweordy:

Budziacka,Dobrudzka,BiałogrodzkaiOczakowska.

RywalizacjazMoskwąoziemiedawnejZłotejOrdydoprowadziłado

porozumieniaChanatuzPolskąiLitwą.W1532rokuzostałzawarty

antymoskiewskiukładsojuszniczypomiędzyPolskąiLitwą,Krymemi

ImperiumOttomańskim.Wkolejnychwyprawachw1533,1535i1536rokuordakrymskapustoszyła

południowerubieŜecarstwamoskiewskiego,odciągającsiłymoskiewskieodfrontulitewskiegocow

znacznymstopniuprzyczyniłosiędozwycięstwwojskpolskolitewskichnaSiewierszczyźnie.Decydujące

uderzenieKrymprzygotowałw1541nawyprawęruszyłsamchanSahibGirej.Rosjaniezablokowali

jednakprzeprawynadOkąiwyprawazakończyłasięniepowodzeniem.WkonsekwencjitejporaŜkiwładzę

wKazaniuzdobyłstronnikMoskwySzachAli,aleinterwencjaKrymuszybkoprzywróciłatronSafie,który

panowałaŜdo1549roku.

http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=20

2008-04-06

IMPERIUM OSMAŃSKIE I JEGO DZIEJE

Page 3 of 3

Autor tekstu: TJK

Artykuþ zamieszczony w historycznym magazynie online "Histmag" nr 24

Magazyn "Histmag". Zapraszam serdecznie do odwiedzin .

PowrótdoDziałTematyczny || PowrótdoDziałArtykułów

|| Historia Chanatu cz.II ||

http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=20

2008-04-06

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: