KSZTA�TOWANIE SI� PA�STWA CZECHOS�OWACKIEGO PO I WOJNIE �WIATOWEJ Jesieni� 1918 roku jasne si� sta�o, �e nie uda si� d�u�ej utrzyma� ca�o�ci Austro-W�gier. Narody zamieszkuj�ce monarchi� Habsburg�w ju� od dawna postulowa�y konieczno�� wprowadzenia reform w kraju. Jednak niewiele zrobiono w tym kierunku, wobec czego zacz�y one szuka� w�asnej drogi dla siebie, zrywaj�c z Habsburgami. Akcja niepodleg�o�ciowa Czech�w bieg�a dwutorowo. Z jednej strony w wyniku zagranicznej dzia�alno�ci Tomasza Masaryka i Edvarda Bene?a, kt�rzy swoimi zabiegami uzyskali poparcie dla idei niepodleg�ej Czechos�owacji rz�du Francji, Wielkiej Brytanii i Stan�w Zjednoczonych, a z drugiej strony w wyniku dzia�alno�ci polityk�w w kraju. 28 pa�dziernika 1918 roku nast�pi�o proklamowanie niepodleg�o�ci Czechos�owacji, kiedy to w�adz� w Pradze przej�� Komitet Narodowy. Tak jak w wi�kszo�ci nowo powsta�ych pa�stwach, deklaracje niepodleg�o�ci dotyczy�y zaledwie g��wnych o�rodk�w miejskich. Teraz, trzeba by�o rozci�gn�� w�adz� na ca�o�� terytorium. Podobnie by�o w Czechos�owacji, gdzie administracja Komitetu Narodowego si�ga�a tylko Pragi i najbli�szych okolic. Komitet Narodowy porozumia� si� namiestnikiem cesarskim w Pradze, kt�rym by� Max Coudenhove, w wyniku czego zachowano w mocy wszelkie austriackie instytucje administracyjne, kt�re wraz z policj� i �andarmeri� przej�to na s�u�b� powstaj�cej republiki. Faktyczn� rol� rz�du pe�ni�o Prezydium Komitetu. 13 listopada 1918 roku uchwalono tymczasow� konstytucj�, kt�ra ustanawia�a organy w�adzy: Zgromadzenie Narodowe, Prezydent, Rz�d. Jednocze�nie konstytucja pozbawia�a Habsburg�w wszelkich praw do ziem czeskich. Zgromadzenie Narodowe stanowi�o jednoizbowy parlament wy�oniony przez poszczeg�lne partie polityczne w drodze wyznaczenia swoich przedstawicieli proporcjonalnie do liczby mandat�w zdobytych w 1911 roku. S�owak�w mia�a reprezentowa� blisko oko�o jedna sz�sta z wszystkich pos��w. Prezydent wybierany by� przez Zgromadzenie Narodowe i posiada� niewielkie uprawnienia. Ograniczenie jego roli wi�za�o si� z obaw� polityk�w krajowych przed zbyt du�� dominacj� przyw�dc�w emigracyjnych. 14 listopada Tomasz Masaryk zosta� wybrany pierwszym prezydentem Czechos�owacji. Tego samego dnia powo�ano pierwszy rz�d, na czele kt�rego stan�� Karel Kram?�. G��wnym zadaniem nowego gabinetu by�o ustalenie granic republiki, a tym samym zaprowadzenie tam administracji i kontroli organ�w centralnych. Nie by�o to �atwe, ze wzgl�du na zbyt du�� samodzielno�� nowo powsta�ych w�adz terenowych oraz w wyniku oporu mniejszo�ci narodowych, g��wnie Niemc�w, W�gr�w i Polak�w. Najwi�kszy problem stanowili Niemcy czescy, kt�rzy proklamowali cztery prowincje, maj�ce wej�� w sk�ad Niemieckiej Austrii. Dla rz�du w Pradze zgoda na oddzielenie tych okr�g�w oznacza�o zagro�enie dla istnienia Czechos�owacji. Tereny te mia�y ogromne znaczenie gospodarcze i strategiczne, bez kt�rych trudno by�o sobie wyobrazi� istnienie niezale�nego pa�stwa. Najbardziej politycy czescy obawiali si� interwencji Berlina na rzecz Niemc�w czeskich. Natomiast zdawano sobie spraw�, �e ze strony Wiednia nic Pradze nie grozi, gdy� Niemiecka Austria znajdowa�a si� w katastrofalnej sytuacji politycznej i gospodarczej. Jednak zar�wno Niemcy jaki Austriacy nic nie zrobili dla mniejszo�ci niemieckiej. Dodatkowym argumentem dla Czech�w by�o poparcie udzielone przez pa�stwa Ententy. Wobec czego w drugiej po�owie listopada w�adze czechos�owackie przyst�pi�y do wojskowej likwidacji oporu Niemc�w czeskich. Do 18 grudnia 1918 roku obsadzono wszystkie zbuntowane prowincje. Znacznie gorzej przedstawia�a si� sprawa opanowania S�owacji, kt�ra jak wiadomo wchodzi�a do tej pory w sk�ad W�gier. Tym bardziej, �e W�grzy na tych terenach dysponowali dosy� silnymi oddzia�ami wojskowymi. Nieliczna jeszcze armia czechos�owacka nie by�a wstanie zbrojnie opanowa� tych teren�w. Wobec czego rz�d praski przyst�pi� do reorganizacji, a g��wnie do tworzenia nowych oddzia��w, co nie by�o spraw� �atw�, ze wzgl�du na antymilitarne nastroje spo�ecze�stwa. Nawi�zano te� wsp�prace z Francj�, wynikiem kt�rej by�o pojawienie si� w Czechos�owacji francuskiej misji wojskowej. Politycy czescy liczyli w swych planach na pomoc Ententy. Bene? na konferencji pokojowej zabiega� o jak najwi�ksze terytorium dla pa�stwa czechos�owackiego. Uwa�a�, �e w sk�ad republiki powinny wej�� Czechy, Morawy, �l�sk Austriacki, S�owacja, a ponadto pas terenu ��cz�cy Czechos�owacj� z Jugos�awi�. Dodatkowo ��dano Kotliny K�odzkiej oraz cz�ci G�rnego �l�ska. Dla mocarstw Ententy postulaty Bene?a w wi�kszo�ci by�y nie do przyj�cia. G��wnym rzecznikiem Pragi by�a Francja. Natomiast Stany Zjednoczone opieraj�c si� na prawie do samostanowienia nie godzi�y si� na tak nierealne powi�kszenie pa�stwa czechos�owackiego. Ustalono, �e nale�y przyj�� historyczne granice Korony �w. Wac�awa sk�adaj�ce si� z Czech, Moraw i �l�ska. Trudny do rozwi�zania okaza� si� te� problem �l�ska Cieszy�skiego. Jak wiadomo w wyniku porozumienia z 5 listopada 1918 roku pomi�dzy polsk� Rad� Narodow� dla Ksi�stwa Cieszy�skiego, a czeskim Komitetem Narodowym dosz�o do rozgraniczenia stref wp�yw�w. Jednak w�adze w Pradze nie zamierza�y respektowa� tego porozumienia. W ko�cu stycznia 1919 roku wojska czechos�owackie podj�y pr�b� zaj�cia �l�ska Cieszy�skiego. Strona polska mimo uwik�ania w wojn� na wschodzie stawi�a op�r. Dzia�ania wojenne wstrzymano pod naciskiem Ententy. 3 lutego 1919 roku zawarto now� ugod� tymczasow�, wyznaczaj�c� lini� demarkacyjn� na podstawie ugody z 5 listopada. 27 wrze�nia 1919 roku Rada Najwy�sza podj�a decyzj� o przeprowadzeniu plebiscytu na spornym terenie. Decyzja ta by�a niekorzystna dla rz�du praskiego, bowiem wypad�by on na korzy�� Polski. Bene? robi� wszystko, aby odwlec spraw� i nie dopu�ci� do plebiscytu. W okresie niepomy�lnego przebiegu wojny z Rosj� Sowieck�, rz�d w Warszawie pod presj� mocarstw zgodzi� si� na podpisanie deklaracji 10 lipca 1920 roku w Spa, w kt�rej zobowi�za� si� odda� spraw� do rozstrzygni�cia przez mocarstwa zachodnie. Niestety 28 lipca 1920 roku pa�stwa Ententy przychyli�y si� do stanowiska Czechos�owacji. Polsce przyznano jedynie cz�� powiatu cieszy�skiego, pozosta�� cz�� otrzyma�a Czechos�owacja, a ponadto tak�e powiat Frysztacki i Frydecki. Jednocze�nie wci�� nie rozstrzygni�ta by�a sprawa S�owacji. W Pradze postanowiono si�� usun�� rz�dy w�gierskie, jednocze�nie zabiegano o poparcie Ententy. Ju� w pocz�tkach listopada Bene? prowadzi� akcj�, kt�ra mia�a na celu uzyskanie poparcia mi�dzynarodowego. 25 listopada 1918 roku zwr�ci� si� do mocarstw, by te zarz�dzi�y okupacje S�owacji. Warto jeszcze zauwa�y�, �e politycy s�owaccy nie do ko�ca byli zgodni odno�nie po��czenia z Czechami. Jeszcze pod koniec listopada wys�ano z Pragi oddzia�y wojskowe do zaj�cia S�owacji, ale wyprawa zako�czy�a si� niepowodzeniem. W zwi�zku z tym rz�d czeski pr�bowa� dogada� si� z W�grami za po�rednictwem Emila Stodoli, a nast�pnie Hod?y. Po do�� d�ugich pertraktacjach zawarto 6 grudnia 1918 roku uk�ad z w�gierskim ministrem wojny Barth�, przewiduj�cy wycofanie wojsk w�gierskich z dw�ch trzecich p�niejszego terytorium S�owacji do czasu decyzji mocarstw. Uk�ad ten co dziwne nie zaakceptowali politycy czescy, kt�rzy obawiali si� zbytniego usamodzielnienia si� S�owacji, skoro uk�ad wynegocjowa� S�owak. 21 grudnia 1918 roku marsza�ek Foch w imieniu mocarstw za��da� od W�gier opuszczenia terytorium S�owacji. Na opuszczone tereny wkracza�y teraz wojska czechos�owackie. Czesi realizuj�c swoje zamiary narzucili S�owacji ustawodawstwo obowi�zuj�ce w Czechach i centralistyczny charakter rz�d�w. W dodatku politycy czescy oparli si� w administracji o Czech�w i S�owak�w ewangelickiego wyznania, co wywo�ywa�o sprzeciw w wi�kszo�ci katolickiego spo�ecze�stwa s�owackiego. Nastroje podsyca� jeszcze madziarski kler. W takich okoliczno�ciach na S�owacji narodzi� si� ruch ksi�dza Andreja Hlinki, kt�ry pocz�tkowo mia� na celu wyeliminowanie wp�yw�w w�gierskiego kleru. Mimo osi�gni�tego sukcesu rz�d praski wysun�� kolejne ��dania terytorialne wzgl�dem W�gier. 27 kwietnia 1919 roku wojska czechos�owackie zaatakowa�y W�giersk� Republik� Rad. Jednak nie spodziewano si� w Pradze a� tak zdecydowanego oporu i bardzo szybko armia w�gierska przesz�a do ofensywy. Przed kl�sk� uratowa�a Prag� interwencja Ententy, przywracaj�c granice ustalon� 21 grudnia 1918 roku. W granicach pa�stwa czechos�owackiego znalaz�a si� tak�e Ru� Zakarpacka, chocia� tutaj tak�e nie by�o co do tego wsp�lnej zgody, bowiem cz�� polityk�w Rusi�skich by�a za utrzymaniem zwi�zku pa�stwowego z W�grami, a cz�� opowiada�a si� za po��czeniem z Zachodnio-Ukrai�sk� Republik� Ludow�. Do przy��czenia ca�ej Rusi Zakarpackiej do Czechos�owacji przyczyni�a si� rewolucja w�gierska. Strach przed bolszewizmem spowodowa�, �e mocarstwa Ententy wyrazi�y zgod� na w��czenie tego obszaru do Czechos�owacji, zobowi�zuj�c rz�d praski do przyznania autonomii. Wszystkie powy�sze dzia�ania sankcjonowa� Traktat Wersalski, w kt�rym Niemcy godzi�y si� na powstanie niepodleg�ego pa�stwa czechos�owackiego. Co ciekawe w Berlinie od pocz�tku zamierzano pozytywnie u�o�y� stosunki polityczne z Prag�. Granic� z Austri� potwierdza� Traktat z Saint-Germain, a z W�grami w Trianon. Przed m�odym pa�stwem czechos�owackim sta�y bardzo trudne zadania. Przede wszystkim trzeba by�o unormowa� sytuacj� narodowo�ciow�. Niezadowoleni byli Niemcy, W�grzy, Polacy, ale tak�e S�owacy czuli si� dyskryminowani. Mozaice narodowo�ciowej towarzyszy�o zr�nicowanie gospodarcze. Poszczeg�lne prowincje, ze wzgl�du na swe po�o�enie i uwarunkowania historyczne reprezentowa�y r�ny stopie� rozwoju gospodarczego. Najlepiej rozwini�te gospodarczo by�y obszary zamieszkane przez Niemc�w, a tak�e �l�sk Cieszy�ski, natomiast najgorsza sytuacja by�a na S�owacji i Rusi Zakarpackiej. Dlatego rz�d w Pradze d��y� do przebudowy ca�ej gospodarki i stworzenia jednolitego systemu dostosowanego do ni...
Julka_