OSTATNI – 7 – WYKŁAD Z PROPEDEUTYKI PSYCHOLOGII ZDROWIA I JAKOŚCI ŻYCIA ODBĘDZIE SIĘ 22.01 O GODZ. 16.00 W AULI WYDZIAŁU PEDAGOGIKI I PSYCHOLOGII. NA WYKŁAD ZAPROSZENI SĄ ZARÓWNO STUDENCI TRYBU STACJONARNEGO JAK I WIECZOROWEGO.
NA WYKŁADZIE PT. PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIA PSYCHOLOGII ZDROWIA I JAKOŚCI ŻYCIA:
1. PRZEDSTAWIONY ZOSTANIE ZARYS PROGRAMU PROFILU ZAWODOWEGO.
2. PSYCHOLOGOWIE PRAKTYCY OPOWIEDZĄ O MOŻLIWOŚCIACH. ZAWODOWYCH, JAKIE MAJĄ STUDENCI KOŃCZĄCY PROFIL ZAWODOWY.
3. PRZEDSTAWIONE ZOSTANĄ OBSZARY PRACY NAUKOWO-BADAWCZEJ, W JAKIE WŁĄCZANI SĄ STUDENCI PROFILU.
Wykład 4
1. STRES A ZDROWIE I JAKOŚĆ ŻYCIA
1.1. Paradygmat patogenetyczny.
1.2. Współczesne rozumienie stresu.
1.3. Stresory jako potencjalne źródło stresu (siła i zasięg; czas oddziaływania; kontrolowalność).
1.4. Reakcje na stres (emocjonalne; fizjologiczne; behawioralne; motywacyjne).
1.5. Współczesna konceptualizacja radzenia sobie (definicja radzenia sobie; funkcje radzenia sobie; radzenie sobie jako proces, strategia i styl).
1.6. Psychiczne konsekwencje stresu (ostra reakcja na stres; zaburzenia stresowe pourazowe, zaburzenia adaptacyjne).
1.7. Stres a spadek odporności (wpływ hormonów glikokortykoidowych na układ odpornościowy; układ immunologiczny a nowotwory)
1.8. O stresie inaczej. Czy stres może stać się sprzymierzeńcem w osiąganiu zdrowia i dobrostanu (stres a krótkotrwały wzrost odporności; przejawy zjawisk psychoneuroimmunologicznych: efekt placebo, uczenie się odpowiedzi immunologicznej.
Paradygmat patogenetyczny
Co jest przyczyną choroby i na skutek jakich czynników przejawia się u człowieka konkretna choroba lub zaburzenie?
Wieloczynnikowa etiopatogeneza zaburzeń
o CZYNNIKI FIZYCZNE
(patogenetyczne; genetyczne; konstytucjonalne);
o CZYNNIKI SPOŁECZNO-KULTUROWE
(braki zasobów do zaspokajania potrzeb; przeszkody i utrudnienia; szkodliwe bodźce lub układy bodźców; formy uczenia szkodliwych nawyków w toku socjalizacji);
o CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE
(traktowane jako wypadkowa interakcji cech indywidualnych, sytuacyjnych i środowiskowych);
STRES potocznie i historycznie
o Potencjalnie szkodliwa siła zewnętrzna wywierająca nacisk na człowieka
STRES JAKO BODZIEC
o Nieprzyjemne odczucia, reakcje wewnętrzne, których człowiek doświadcza w zetknięciu z nieprzyjemnym zdarzeniem
STRES JAKO REAKCJA
współczesne rozumienie stresu
Stresem jest „określona relacja między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi”
(R. Lazarus, S. Folkman)
STRES JAKO RELACJA
Definicja relacyjno - poznawcza
Współczesne rozumienie stresu jest relacyjno-poznawcze, ponieważ
o Aby zaistniał stres musi dojść do interakcji (TRANSAKCJI) jednostki z jej środowiskiem (wewnętrznym i lub zewnętrznym). Termin „transakcja” oznacza takie wzajemne oddziaływanie człowieka i środowiska, którego nie da się sprowadzić do sumy elementów składowych.
o Aby zaistniał stres człowiek sytuację, w jakiej się znajduje musi ocenić jako sytuację stresową.
Reakcje na stres
o EMOCJONALNE
niepokój, napięcie, złość, przygnębienie, apatia, drażliwość;
o FIZJOLOGICZNE
bóle głowy, zaburzenia żołądkowo-jelitowe;
o BEHAWIORALNE
nadaktywność, impulsywność, zaburzenia łaknienia, konflikty interpersonalne, izolacja społeczna
o MOTYWACYJNE
utrata zapału, entuzjazmu, obojętność, zniechęcenie.
Kryteria podziału stresorów (potencjalnych źródeł stresu)
1. SIŁA I ZASIĘG:
o dramatyczne wydarzenia o rozmiarach katastrof
(duża siła oddziaływania i uniwersalizm)
atakują najbardziej podstawowe wartości
stawiają niezwykle wysokie wymagania
są niespodziewane
pozostawiają po sobie ślad
o poważne wyzwania i zagrożenia (wydarzenia dotyczące jednostek i grup ludzi, często oceniane jako stres wydarzeń życiowych)
o drobne codzienne utrapienia
2. CZAS ODDZIAŁYWANIA STRESORA:
o wydarzenia stresowe jednorazowe;
o wydarzenia periodyczne lub cykliczne;
o stresory chroniczne, działające permanentnie;
o sekwencje, ciąg wydarzeń stresowych, w których stresor inicjujący pociąga za sobą następne.
3. KONTROLOWALNOŚĆ STRESORA:
o wysoki stopień kontroli;
o kontrola ograniczona;
o brak kontroli;
o zmienna kontrolowalność.
Ocena stresu
o Każda sytuacja może zostać oceniona przez człowieka jako:
sprzyjająco – pozytywna, neutralna lub stresowa.
o Każda sytuacja stresowa może zostać oceniona jako:
krzywda – strata , zagrożenie, wyzwanie
Ocena sytuacji stresowej nosi miano oceny pierwotnej.
o Równolegle z oceną pierwotną człowiek dokonuje oceny wtórnej dotyczącej jego możliwości poradzenia sobie z tą sytuacją.
RADZENIE SOBIE według Lazarusa i Folkman
„stale zmieniające się (dynamiczne) poznawcze i behawioralne wysiłki mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby”
FUNKCJE RADZENIA SOBIE
o Funkcja instrumentalna (zadaniowa) – zorientowana na problem mającą na celu poprawę relacji człowieka z otoczeniem;
o Funkcja samoregulacji przykrych emocji – zorientowana na opanowanie reakcji emocjonalnej związanej z doświadczanym stresem.
Obie funkcje mogą być realizowane zarówno przez poznawcze, jak i behawioralne radzenie sobie.
Relacje pomiędzy funkcjami radzenia sobie
o Jedna i ta sama forma radzenia sobie spełnia równocześnie obie funkcje;
o Określona forma radzenia sobie spełnia jedną funkcję, ale jest antagonistyczna w stosunku do drugiej;
o Określona forma radzenia spełnia tylko jedną funkcję, nie powodując żadnych skutków dla drugiej;
o Naprzemienna realizacja obu funkcji. Koncentracja na jednej doraźnie pogarsza możliwości realizacji drugiej, ale umożliwia powrót do niej w przyszłości.
Różne sposoby rozumienia pojęcia „radzenie sobie”
o proces radzenia sobie to złożona i dynamiczna całość wysiłków zaradczych obejmująca aktywność człowieka w danej sytuacji stresowej, stanowi on „ciąg zmieniających się w czasie strategii, związanych ze zmianami cech sytuacji i zmianami stanu psychofizycznego jednostki” (Wrześniewski, 1996, s. 47);
o strategie radzenia sobie to konkretne wysiłki podejmowane przez jednostkę w obliczu stresu stanowiące ogniwa procesu zaradczego; Liczne badania wskazują na dużą zmienność stosowanych strategii w czasie procesu zaradczego (Makowska, Poprawa, 2001);
o styl radzenia sobie – „posiadany przez jednostkę, charakterystyczny dla niej repertuar strategii radzenia sobie z sytuacjami stresowymi” (Heszen-Niejodek, 2000, s. 484); kategoria stylu odnoszona jest do indywidualnego zróżnicowania dyspozycji determinujących zachowanie jednostki w warunkach stresowych (tamże, s. 492).
Psychiczne konsekwencje stresu wg klasyfikacji ICD 10
o Ostra reakcja na stres
W klasyfikacji DSM-IV ostre zaburzenia stresowe;
o Zaburzenia stresowe pourazowe,
W klasyfikacji DSM – IV zespół stresu pourazowego;
o Zaburzenia adaptacyjne:
W klasyfikacji DSM – IV rozpoznanie tożsame: zaburzenia adaptacyjne;
Ostra reakcja na stres
występuje zazwyczaj natychmiast po zadziałaniu stresu fizycznego i/lub psychicznego, na ogół przemija w ciągu kilku godzin lub dni (ma charakter oszołomienia, któremu towarzyszy silny lęk, zawężenie pola świadomości, zaburzenia orientacji; może mieć jednak obraz analogiczny do innych zaburzeń nerwicowych, zdarzają się fugi i amnezje);
Zaburzenia stresowe pourazowe
występują z opóźnieniem (do 6 miesięcy wg ICD-10), charakteryzują się przeżywaniem sytuacji stresowej w natrętnie powracających wspomnieniach, reminiscencjach, koszmarach sennych.
Zaburzenia adaptacyjne
zespoły zaburzeń czynnościowych rozwijające się w sytuacjach znaczących zmian życiowych np. osamotnienia po śmierci, konieczności zmiany pracy, bezrobocia; mogą trwać od kilku miesięcy do kilku lat.
Somatyczne konsekwencje stresu
Koncepcja zmian życiowych Holmesa i Rahe’a (1970)
43 wydarzenia życiowe uszeregowane pod względem możliwych konsekwencji zdrowotnych z przypisanymi punktami (jednostkami zmian życiowych) od 11 do 100.
ŚMIERĆ WSPÓŁMAŁŻONKA – 100; ROZWÓD – 73; UTRATA PRACY – 47; CIĄŻA – 40; ZMIANA OBOWIĄZKÓW W PRACY – 29; URLOP – 13
Ryzyko poważnej choroby autorzy koncepcji przewidywali u tych osób, które zgromadziły w minionych 2 latach ok. 300 punktów
Pytania o wpływ stresu na zdrowie
o Dlaczego stres powoduje niedobory witamin i substancji mineralnych w organizmie?
Bo w stresie zmniejsza się przepływ krwi w obrębie przewodu pokarmowego;
o Dlaczego stres prowadzi do zawałów?
Bo w stresie nasilają się procesy krzepnięcia krwi, co prowadzić może do zakrzepu wewnątrz tętnicy i całkowitej niedrożności, a w przypadku zaawansowanej miażdżycy doprowadzić do niedokrwienia mięśnia sercowego
o Dlaczego w stresie jesteśmy bardziej podatni na infekcje?
Bo w stresie ma miejsce zmniejszenie produkcji białych krwinek
W reakcji stresowej biorą udział dwa układy:
o Współczulny układ nerwowy (koordynuje reakcję alarmową – walki lub ucieczki);
W efekcie pobudzenia wydzielane są adrenalina i noradrenalina
o System podwzgórze-przysadka-nadnercza
W efekcie pobudzenia wydzielane są hormony glikokokotykoidowe (np. kortyzol)
Efekty pobudzenia układu współczulnego w stresie krótkotrwałym
o wzrost tętna;
o przyśpieszenie oddechu;
o wzrost ciśnienia krwi;
o mocniejsze bicie serca;
o rozszerzenie oskrzeli;
o rozszerzenie naczyń krwionośnych zaopatrujących mięśnie;
o rozszerzenie źrenic;
o skrócenie czasu reakcji.
Inne konsekwencje stresu krótkotrwałego
o długoterminowe rezerwy energetyczne są rozkładane na kwasy tłuszczowe i glicerol;
o zmagazynowane w wątrobie węglowodany są mobilizowane i przekształcane w glukozę;
o krew odpływa z kończyn w kierunku mięśni, serca i mózgu;
o naczynia obwodowe kurczą się – dlatego dłonie i stopy stają się chłodne.
o ustają również energochłonne procesy trawienne, m.in. wydzielanie śliny, czego objawem jest suchość w ustach, utrata apetytu i skurcze żołądka.
Wpływ hormonów glikokortykoidowych na układ odpornościowy
o Zmieniają rozmieszczenie i przepływ białych krwinek w organizmie;
o pobudzając usuwanie leukocytów z krwi powodują, że mniej ich krąży po organizmie i kumuluje się w ogniskach zapalnych;
o blokują produkcję nowych limfocytów w grasicy;
o niekiedy wybiórczo aktywują proces tzw. apoptozy (zaprogramowanej śmierci) limfocytów;
o hamują wytwarzanie i uwalnianie cytokin, mediatorów zapalnych, neurohormonów i innych cząstek sygnałowych biorących udział w regulacji immunologicznej, zmniejszając tym samym reaktywność limfocytów
UKŁAD IMMUNOLOGICZNY
wysoce skomplikowany i zorganizowany system, którego celem jest obrona organizmu przed czynnikami chorobotwórczymi, bakteriami, wirusami, grzybami, pasożytami, toksynami i komórkami rakowymi. Komórki układu odpornościowego są rozproszone po całym organizmie.
Układ immunologiczny jest powiązany z ośrodkowym układem nerwowym i układem hormonalnym. Nauka o powiązaniach pomiędzy tymi układami to: PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA.
Rodzaje reakcji immunologicznych
o reakcje nieswoiste
o reakcje swoiste (tzw. odporność nabyta);
n odporność humoralna;
n odporność komórkowa.
Reakcje nieswoiste
nie pozwalają na przedostanie się do ustroju...
mpwjs