Przedmiot nauki o fp
- badaniem zjawisk związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem pieniędzy publicznych oraz poprzez badanie przyczyn skutków procesów nimi wywołanych- wyjaśnianiem ich treści ekonomiczno społecznej i związków z naukami politycznymi
- obejmują obok środków budżetowych państwa
Różnice miedzy finansami publicznymi a prywatnymi:
- przymusowy charakter gromadzenia środków publicznych przez państwo, w przeciwieństwie do osób prywatnych, na które nie jest nałożony przymus osiągania dochodów
- wykorzystywanie finansów publicznych jako instrumentu realizacji określonych funkcji państwa, finanse prywatne zaś służą zaspokojeniu potrzeb jednostek
- nietraktowaniu jako celu gromadzenia śr publicznych osiągania zysków, w przeciwieństwie do takiej właśnie roli finansów prywatnych
- poddanie f publicznych społecznej kontroli, natomiast gospodarowanie śr prywatne jest całkowicie dobrowolne
- nieporównaie dużej wielkości zasoby publiczne w stosunku do śr jakimi dysponuje osoba prywatna
Główne regulacje dotyczące ustawy j s t normowane w konstytucji 1997:
- budżet jest ustalony na okres roku w formie ustawy
- ustawa o prowizorium budżetowym
- jeśli ustawa budżetowa nie weszła w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego to Rada Ministrów prowadzi gospodarek finansową na podstawie projektu budżetu
- sejm nie może ustalić większego deficytu budżetowego niż przewidziano w projekcie ub
- dług publiczny państwa nie może przekraczać więcej niż 60% wartości rocznego PKB
- ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrycia deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiąż w NBP
- Rada Ministrów przedstawia Sejmowinajpóźniej na 3miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt na rok następny
- sejm może uchwalić poprawki do ub w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej do senatorów
- prezydent RP podpisuje ustawę w ciągu 7 dni
Podstawowe kwestie dotyczące finansów j s t normowane w kons 1997
- jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział e dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań
- zamiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych
- źródła dochodów jst są określone w ustawie
- dochodami samorządu są ich dochody własne, subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa
- w zakresie określonym w ustawie j s t mają prawo do ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych
Główne grupy podmiotów zaliczanych do sektora fp zgodnie z obowiązującą ustawą o fp
- organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony praw, sady i trybunały, a także jednostki st i ich organy oraz związki
- jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych
- fundusze celowe
- jednostki badawczo rozwojowe
- samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
- państwowe lub samorządowe instytucje kultury
- ZUS i zarządzane przez nie fundusze
- NFZ, który obejmuje centrale i oddziały wojewódzkie
Jak określa się odpowiednik sektora fp zgodnie z ESA95
General government, sektor instytucji rządowych i pozarządowych
Konsolidacja dochodów i wydatków publicznych?
Podział sektora fp zgodnie z polskim ustawodawstwem i ESA 95
- rządowy, samorządowy, ubezpieczeń społecznych OFE nie wchodzi do sektora
Udział poszczególnych podsektorów w wydatkowaniu śr publicznych
Podsektor rządowy 41,5%, pod sekt samorządowy 30,4%, US 28,1%
WYDATKI PUBLICZNE
Przeznaczenie środków publicznych: wydatki i rozchody
Główne tytuły rozchodu publicznego:
- spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów
- wykup papierów wartościowych
- udzielany pożyczki
- płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowana są przychody z prywatyzacji
- udział Skarbu Państwa w miedzynarodowych instytucjach finansowych
- inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płatnością
Różnice miedzy wydatkami kapitałowymi a bieżącymi
Wydatki kapitałowe są płatnościami dokonywanymi w związku z nabywaniem niefinansowanych aktywów kapitałowych takich jak np. zimia, aktywa niematerialne, środki trwałe, zapasy, wydatki bieżące zaś służą realizacji podstawowych funkcji państwa i zabezpieczeniu finansowania potrzeb społecznych w danym roku budżetowym
Klasyfikacja wydatków publicznych
- bieżące i kapitałowe
- rządowe i samorządowe
- stałe i zmienne
- według pełnionych przez nie funkcji
Wydatki stałe – to podatki na obsługę długu publicznego,
Główne założenia procesu realizowania wydatków publicznych:
- całościowe rozpatrywanie wydatków służących tym samym zadaniom, niezależnie od odpowiedzialnych za ich realizację struktur administracyjnych
- dążenie do możliwie najszerszego stosowania ocen realizowanych zadań, przez porównywanie nakładów i korzyści z nich wynikających
- wydłużanie horyzontu czasowego programów wydatkowych
Elementy nowoczesnego budżetu zadaniowego:
Ustalenie celów i priorytetów, określenie podmiotów odpowiedzialnych za realizację celów i szczegółów, system oceniania i ewidencji osiągniętych wyników
Rodzaje sald budżetowych:
- sektor finansów publicznych i poszczególnych jego segmentów
- pierwotne i bieżące
- ogólne i kapitałowe
- realne i nominalne
- memoriałowe i kasowe
Różnice miedzy saldem kasowym a memoriałowym
Saldo kasowe jest różnicą miedzy strumieniem dochodów a wydatków środków publicznych w danym roku budżetowym, natomiast saldo memoriałowe jest wynikiem budżetu, w którym po stronie dochodów ewidencjonuje się wszystkie należności podatkowe i niepodatkowe, bez względu na to czy i kiedy są faktycznie wypłacone, po stronie wydatków zaś rejestruje się wszelkie zobowiązania, a nie tylko faktycznie dokonane wypłaty.
Deficyt strukturalny jest faktyczną różnicą miedzy dochodami wydatkami w danym roku budżetowym.
Główne źródła deficytów
- nadmierne wydatki
- zbyt niskie podatki
- istnienie silnych grup roszczeniowych i związane z tym nadmierne rozbudowanie socjalnych funkcji państwa
Dług publiczny – całość zobowiązań władz publicznych z tytułu zaciągniętych pożyczek. Najważniejszą przyczyną powstawania długu są deficyty budżetowe. Zobowiązania władz mogą również wynikać z tytułu udzielanych poręczeń i gwarancji, odszkodowań wobec podmiotów i obywateli, przyjętych depozytów wymagalnych zobowiązań jednostek budżetowych.
Rodzaje długu publicznego
- kryterium czasowe – dlug długo lub krótkoterminowy
- kryterium redystrybucji dochodów - dług publiczny krajowy, zagraniczny
- inne podziały - netto, brutto
Sposoby finansowania deficytu publicznego
- emitowanie skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez podmioty niebankowe, tzn gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa niefinansowe i inwestorów instytucjonalnych
- emitowanie skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez banki komercyjne
- korzystanie z kredytów banków komercyjnych
- korzystanie z kredytów międzynarodowych instytucji finansowych
- wpływ z prywatyzacji majątku państwowego
- zaciąganie kredytu w banku centralnym bądź emitowanie papierów wartościowych nabywanych przez ten bank
Bony skarbowe są to krótko terminowe papiery wartościowe emitowane przez państwo w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych, natomiast obligacje skarbowe są to papiery wartościowe zawierające zobowiązania emitenta do zapłaty ich posiadaczowi nominalnej wartości wraz z oprocentowaniem.
Różnice miedzy bonami skarbowymi a obligacjami
Bony skarbowe są bardzo elastyczne, natomiast obligacje są bardziej trwałym instrumentem finansowania deficytu i obsługi długu publicznego.
Obligacje zerokupowane – są to tak zwane obligacje zero-bond, są one sprzedawane z dużym rabatem i wykupywane w chwili wymagalności według wartości nominalnej.
Obligacje oszczędnościowe – ?
Udział DSP – 42,9%(501,2 mln zł), PDP -45,2%(527,4 mln zł)
Główne cele zarządzanie długiem publicznym ?
Negatywne skutki deficytu publicznego
- przyspieszanie procesów inflacyjnych przez jego monetaryzację (wzrost podaży pieniądza)
- występowanie efektu wypychania
- negatywny wpływ na saldo obrotów bieżących w bilansie płatniczym w wyniku działania mechanizmu tzw. Bliźniaczych deficytów
- niebezpieczeństwo tzw. Pułapki zadłużeniowe w wyniku szybkiego narastania długu publicznego i kosztów jego obsługi
Pierwsze Formy opodatkowania w Polsce
- podymne – daniny płacone w towarach i usługach
- podatek łonowy – płacili go właściciele ziemscy, szosowy - od nieruchomości miejskich
- podatek czopowy – od sprzedaży napojów alkoholowych
- pogłówne – tak zwany „od głowy” od całej ludności bez względu na stan majątku.
Czym charakteryzuje się system podatkowy w latach 80-tych XX wieku
- odmiennym traktowaniem sektora uspołecznionego i prywatnego
- znaczną niestabilnością w odniesieniu do gospodarki nieuspołecznionej, co było przejawem jej dyskryminowania
- brakiem bezpośredniego opodatkowania ludności
System podatkowy – to zbiór podatków tworzących pewną całość pod względem prawnym i ekonomicznym.
Polski system podatkowy:
- p od towarów i usług- p akcyzowy- p od gier- p dochodowy od osób prywatnych- p dochodowy od osób fizycznych- p od czynności cywilnoprawnych- p rolny- p leśny- p od nieruchomości- p od spadku i darowizn- p od środków transportowych
Podatki stanowiące TYLKO budżet państwa
- p od t i u- akcyzowy- doch od osób prawnych i fizycznych
- od gier- tonażowy
Podstawowe zmiany jakie zaszły w SFP – wzrost znaczenia podatków konsumpcyjnych, zmniejszenie podatków dochodowych.
Podatki w UE najbardziej scharmonizowane: podatki pośrednie, VAT, akcyza
Nominalne stawki podstaw obniżone podatku VAT określone w dyrektywie unijnej: stawka podst nie mniejsza niż 15 %, a obniżona nie mniej niż 15%
Podaj określenie dla eksportu i importu realizowanego miedzy krajami wspólnoty: eksport – wewnątrz wspólnotowa dostawa, import – w. s. nabycie
Grupa towarów objęta podatkiem akcyzowym:
- paliwa silnikowe
- oleje opałowe i gaz
- napoje alkoholowe
- wyroby tytoniowe
Przedstaw uproszczoną konstrukcję podatku od osób fizycznych
Przychód minus koszt uzyskania dochodów, dochód brutto minus ulgi odliczone od dochodu, dochód do opodatkowania, obliczenie podatku według skali podatkowej, kwota podatku minus ulgi odliczone od podatku należny podatek
Przedmiot opodatkowania od osób prawnych – jest dochód bez względu na rodzaj źródeł przychodów nad kosztami ich uzyskania, osiągnięte w roku podatkowym.
Środki publiczne – wszystkie wpływy finansowe gromadzone na rachunkach władz publicznych, obejmuje także wszelkiego rodzaju przychody z prywatyzacji oraz operacji finansowych , takich jak np. pożyczki, emisja papierów wartościowych itp.
Źródła środków publicznych określonych w ustawie o fp: dochody publiczne, środki z UE,
Główne wpływy zaliczane do dochodów publicznych:
- daniny publiczne (podatki, składki, opłaty oraz inne świadczenia pieniężne których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, samorządu terytorialnego, funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw niż ustawa budżetowa
- inne dochody należne, na podstawie odrębnych ustaw, budżetowi państwa, jednostkom samorządu terytorialnego oraz innym jednostkom sektora finansów publicznych
- wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych
- dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych w szczególności: (wpływy z najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze,- odsetki od środków na rachunkach bankowych, - odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych, - dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych
- pieniężne spadki, zapisy, darowizny na rzecz jednostek sektora finansów publicznych
Dochody nieopodatkowane:
- składki i opłaty pobrane przez państwowe fundusze celowe, przede wszystkim: - skł na fundusz ubezpieczeń społecznych, - skl na fun emerytalno-rentowy rolników, - skł na fundusz pracy, - skł na ubezpieczenia zdrowotne
- dochody rządowych jednostek budżetowych
- dochody państwowych i samorządowych jednostek pozabudżetowych
- cło
- wpłaty z zysku NBP
- wpłaty z zysku od przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa oraz diwidendyod udziału w tych spółkach
- wpłaty do budżetu państwa od jednostek samorządu, których dochód podatkowy w przeliczeniu na jednego mieszkańca przekracza określony w przepisach prawnych poziom
- środki z tytułu rekompensaty budżetowej
- dochody własne jednostek samorządu terytorialnego poza budżetem państwa
- dochody własnej agencji państwowych
Podatek – klasyczna danina publiczna, jednostronnie ustalone świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, nieodpłatnym i bezzwrotnym, powszechnie pobierany na rzecz państwa lub innych podmiotów publicznoprawnych, np. samorządów. Podatek jest przymusowy, nieodpłatny, bezzwrotny, jednostronnie ustalany
Zasady podatkowe A. Smitha:
- równomierność obciążania podatkami (podatek pobierany proporcjonalnie do dochodów)
- pewność podatku (każda jednostka ma obowiązek zapłaty podatku, który nie ma charakteru dobrowolnego)
- taniość poboru (obowiązek poboru po jak najniższym koszcie, jak również ograniczenie komplikacji związanych z jego ściągalnością)
- dogodność poboru podatku(pobieranie podatku w sposób i w czasie ja dogodniejszym dla podatnika)
Zasady podatkowe A. Wagnera:
- fiskalne zapewniające elastyczność i wydajność podatku
- gospodarcze mówią o nieprzerzucalności i nienaruszalności majątku
- techniki podatkowej, zabezpieczające pewność, dogodność i taniość podatku
- sprawiedliwości, mówi o powszechności i równości opodatkowania
Różnice miedzy Smithem a Wagnerem: według Smith podatki aby były sprawiedliwe powinny być proporcjonalne do dochodów, natomiast Wagner mówił o tym ażeby wykorzystywać podatki w celu niwelowania nierówności dochodów, był zwolennikiem podatki progresywnego.
Zasada korzyści – podatek powinien być proporcjonalny do efektów, jakie uzyskuje obywatel z tytułu działalności państwa. Zasada zdolności płatniczej – podstawą opodatkowania powinna być indywidualna zdolność płacenia podatków.
Skłonność podatków do oszczędzania i inwestowania: opodatkowanie wpływa zarówno negatywnie na skłonność do oszczędzania, jak i do inwestowania, a w konsekwencji zmniejsza tempo rozwoju gospodarczego i efektywności gospodarczej.
Krzywa Laffera – zwiększenie stóp podatkowych wpływa najpierw korzystnie na sytuację finansową państwa, lecz po przekroczeniu pewnej granicy wpływ zaczyna maleć
Krzywa Lorenza – opisuje wpływ podatków na rozkład dochodów w społeczeństwie, im bardziej krzywa nierówności dochodów zbliża się do krzywej równości , w tym większym stopniu podatki służą niwelowaniu nierówności dochodów.
Zasada sprawiedliwości podatkowej – rozumiana jao powszechność opodatkowania i równość traktowania podatników, przy czym powszechność opodatkowania wyklucza zwolnienie lub przywileje podatkowe dla określonych grup. Przez równe traktowanie podatników rozumie się uzależnienie obciążania podatkowego od zdolności płatniczej podatnika. Jednostki posiadające tę samą zdolność płatniczą powinny być w ten sam sposób opodatkowane.
Wskaźnik służący pomiarowi zróżnicowania dochodów w społeczeństwie: wskaźnik Giniego, jest to współczynnik koncentracji różnych zjawisk, w tym również dochodów, im ma wyższą wartość w przedziale od 0 do 100, tym wyższy jest stopień koncentracji dochodów, a wiec wyższe są nierówności w ich rozkładzie.
Czynniki determinujące praktyczne efekty zmian stóp podatkowych mierzalnych zarówno dochodami jak i aktywnością gospodarczą?
Są wielostronnie umiarkowane, zależą od poziomu podatków w punkcie wyjścia, stopnia reakcji podmiotów gospodarczych i ludzi za ich zmiany, stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych gospodarki, dostępu do kredytów i jego ceny oraz skłonności do inwestowania i oszczędzania, rozwoju rynku finansowanego, koniunktury na rynku światowym oraz konkurencyjności oferty eksportowej danej gospodarki.
Elementy prawne konstrukcji podatku:
- podmiot podatku
- przedmiot podatku
- podstawa podatku
- stawka podatku
- skala podatku- progi podatkowe
- zwolnienia, ulgi podmiotowe i przedmiotowe, umorzenie, przedawnienie
Klasyfikacje podatkowe:
- wg kryterium przedmiotu opodatkowania (dochodowe, konsumpcyjne, majątkowe, przychodowe)
- wg kr stosunku przedmiotu opodatkowania do źródła podatku (bezpośredni, pośredni)
- kr władztwa podatkowego (rządowe, samorządowe, wspólne)
Różnice miedzy podatkiem bezpośrednim a pośrednim: p b są podatkami, które bezpośrednio wskazują na zależność miedzy zdolnością podatkową podmiotu prawnego lub osoby fizycznej a wysokością podatku (p dochodowe i majatkowe). P p nie pozwalają na ścisły związek z jego sytuacja dochodową i majątkową (p przychodowe i konsumbcyjne)
Podatki majątkowe: p od nieruchomości, p od środków transportowych, p od spadków i darowizn
Podatek przychodowy p rolny, p leśny
Czynniki, które zdeterminowały rozwój teorii finansów publicznych:
- rozwój stosunków towarowo-pieniężnych
- powstanie państwa i jego instytucji publicznych
- rozwój parlamentaryzacji
- rozwój funkcji państwa
Prawo Wagnera – prawo wzrastających wydatków publicznych, jego koncepcja stała się podstawą rozwoju ubezpieczeń społecznych oraz wzrostu wydatków socjalnych.
Konieczność interwencjonalizmu państwa i aktywnej roli finansów publicznych KEYNESA
Gospodarka kapitalistyczna funkcjonuje w warunkach braku równowagi, niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych oraz bezrobocia. Głównym źródłem tych zakłóceń jest ograniczona skłonność podmiotów prywatnych do inwestowania. Ona właśnie tworzy pole dla interwencjonalizmu państwowego.
Cechy interwencjonistycznego nurtu teorii fp
- konieczność koordynowania przez państwo mechanizmu rynkowego
- dopuszczanie możliwości występowania deficytów budżetowych, traktując je głównie jako instrument łagodzenia wahań cyklu koniunkturalne.
Doktryna neutralności fp
- maksymalnie neutralna, nie prowadząca do redystrybucji dochodów polityki podatkowej
- „mały budżet” i to bezwzględnie zróżnicowany, finansujący jedynie podstawowe zadania publiczne państwa
Potrzeby zbiorowe – do potrzeb zbiorowych zaliczamy takie potrzeby, które zgłaszane są przez ogół społeczeństwa lub przez jego zdecydowaną większość. Mogą być zaspakajane przez dostarczanie odpowiednich dóbr i usług służących ich zaspokojeniu.
Czynniki społeczno – polityczne determinujące role fp w gospodarce rynkowej:
- zaspokajanie potrzeb zbiorowych społeczeństwa
- ochrona grup najsłabszych ekonomicznie z powodów od siebie w znacznym stopniu niezależnych
- uaktywnienie lokalnych społeczeństw
Czynniki ekonomiczne określające znaczenie fp:
- łagodzenie cyklu koniunkturalnego
- dostosowanie struktury podaży do struktury popytu
- dostęp do wiarygodnej informacji rynkowej
- likwidowanie tz negatywnych efektów działalności gospodarczej
Funkcje fp:
- alokacyjna w odniesieniu do zasobów
- redystrybucyjna w odniesieniu do dochodów
- stabilizacyjna w odniesieniu do całej gospodarki
Funkcja alokacyjna – polega na kształtowaniu podziału czynników wytwórczych między sektorem publicznym a prywatnym oraz w ich ramach. Jej realizacji służą zarówno wydatki jak i dochody. Podatki jednak przez koordynacje cen dóbr, usług i czynników produkcji oddziałują na alokację środków w ramach sektora prywatnego, ale tylko pośrednio.
Czy świadczenia empiryczne dostarczają wystarczających przesłanek do sformułowania jednoznacznej zależności przyczynowo-skutkowej między wzrostem gospodarczym a stopą redystrybucji pkb przez sektor fp – z doświadczenia krajów zachodnich nie potwierdza się występowania uniwersalnej prawidłowości miedzy wzrostem wydatków a dochodów publicznych w PKB.
Funkcja stabilizacyjna fp – polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków do oddziaływania na procesy gospodarcze w skali makroekonomicznej tak, aby przeciwdziałać lub łagodzić skutki występowania wahań koniunkturalnych. Zadaniem fs do tego aby w warunkach wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego jednocześnie stabilizować ceny, osiągnąć wysoki poziom zatrudnienia oraz równowagę w kontaktach gospodarczych z zagranicą....
ZARZADZANIE-WSB