STANISŁAW IGNACY WITKIEWICZ--- DRAMATY
Opracowanie Biblioteka Narodowa- Jan Błoński
WSTĘP
Ojciec i dziadek Witkacego brali udział w powstaniu 1863 r. (po upadku znaleźli się na Syberii, majątek skonfiskowano).Ojciec Witkacego( Stanisław Witkiewicz) był malarzem realistą, naturalistą, krytykiem(mocno związany z Zakopanem-słynny budowniczy styl zakopiański jest właśnie jego autorstwa).
„Stanisław Ignacy Witkiewicz urodził się w 1885 roku w Warszawie(…) Pod aktem chrztu podpisani są (…)jako świadkowie Antonii Sygietyński , krytyk, oraz Józef Holewiński, artysta rytownik.
Właściwe chrzciny odbyły się w cztery lata później w Zakopanem, na które przyjechała z Ameryki jako matka chrzestna wielka aktorka Helena Modrzejewska. Ojcem chrzestnym był góral, popularny Sabała-Krzeptowski. Asystą na chrzcinach były liczne pary góralskie. Później mówili górale, że „Staś ich wszystkich jest chrześniakiem”
U Witkiewiczów bywali wszyscy znani i cenieni ludzie epoki- stąd Witkacy od małego stykał się z nietuzinkowymi osobami. Ponadto Staś nie chodził do szkoły- pobierał nauki w domu( ojciec uważał ze każda szkoła wypacza psychikę dzieckaJ ). Wyrastając w takim domu widział się -już będąc dzieckiem -jako wybitnego artystę, uczonego , pisarza( są dramaciki które pisał mając 8 lat) .Zajmował się malarstwem, rysunkiem, w 1904 r. skończył rozprawę metafizyczną ( w 1903 zdał maturę , rok później odbył podróż po Europie).Krótko studiował na ASP. W 1909 roku zakochał się w Irenie Solskiej.
III POKOLENIE MŁODEJ POLSKI. Witkacy przyjaźnił się z Micińskim, Szymanowskim, Malinowskim, Chwistkiem.(Całe to towarzystwo, włącznie z postacią Solskiej, opisał w powieści „622 upadki Bunga”) .
ROZBIEŻNOŚCI MIEDZY OJCEM A SYNEM
Witkacy odrzucał naśladownictwo w sztuce i szukał dla niej innych uzasadnień. Ojciec cenił indywidualność, ale ukształtowaną w związku ze sprawami narodu i społeczeństwa(wiadomo, ze Witkacy odrzucał wszystko co zbiorowe i zunifikowane- to pomniejszenie artysty i człowieka). Dla ojca sztuka łączyła się z pracą, syn oddzielał te dwie sfery.
PROBLEM FUNDAMENTU SZTUKI
Sztuka nie była dla Witkacego zgodnością z naturą ani służbą społeczeństwu. Albo istniała substancja, porządek, istota rzeczy, która przekracza codzienne doświadczenia i umyka społeczności ukazując się artystom, albo sztuka jest owocem indywidualnej bujności, bodźcem życia , jak chciał Nietsche. Czyli sztuka może służyć albo metafizycznej prawdzie, albo wyjątkowej jednostce( to jest zdanie młodego Witkacego).
ROZBIEŻNOŚĆ WSPOMNIEN O WITKACYM
Na temat Witkacego krążyło wiele różnych opinii, przeważnie ludzie dostrzegali maskę. Z jednej strony pełen wigoru, energii z drugiej zamknięty w sobie, oddany sztuce i filozofii. Do 1914 roku pędził życie młodego artysty- czytał, myślał, uważał się za malarza, podziwiał Boeclina, Gougina, Picassa, miał romans z Solska, był zaręczony z Jadwiga Janczewską, która popełniła samobójstwo. Będącego w depresji Witkacego Bronisław Malinowski zabrał w podróż do Australii. W tym czasie wybuchła I wojna światowa. Witkacy zaciągnął się na ochotnika do Gwardii Carskiej. Został podporucznikiem, uległ kontuzji i znalazł się na Wołyniu, gdzie ogarnęła go wrzenie rewolucji. Te lata są niejasne (nie wiadomo, jakie były losy Witkacego w rewolucyjnej Rosji). W Petersburgu musiał zetknąć się ze środowiskami malarskimi, gdzie dojrzały hasła abstrakcji, konstruktywizmu mistycyzmu w metafizycznym rozumieniu sztuki. Stosunek do przyszłości był różny, wierzono, ze przygarnie awangardowych artystów, ale bano się tez „nadchodzącego chama”. Masy budziły lęk (katastrofizm Witkacego na pewno ukształtował się w Rosji)
EUFORIA PIERWSZYCH LAT NIEPODLEGŁOŚCI
W Polsce, jak w całej Europie, dokonywał się przewrót myślowy, obyczajowy, dominowały poglądy demokratyczne, socjalistyczne, pacyfistyczne, emancypacyjne. Wierzono w lepsze czasy. Ogólna sytuacja napawała optymizmem artystów. Wspólny front tworzyli wszyscy młodzi przeciwko niedobitkom młodej Polski. Witkacy uważając się za malarza związał się z krakowskimi formistami (cenili oni pierwotność, spontaniczność, subiektywizm twórcy). Pomimo tego, malarstwo Witkacego odstawało od dzieł kolegów i od jego własnych teorii. W 1919 roku wydaje „Nowe formy w malarstwie” (wykład ontologii Witkacego, estetyki Czystej Formy, historiozofii i malarskiej praktyki). W 1922 wydaje „Szkice Estetyczne”, w 1923 „Teatr”(krytykę i publicystykę uprawia do końca życia). Około roku 1925 porzuca malarstwo (zniechęcony niepowodzeniami awangardy i niezadowolony z własnych obrazów). Prowadzi jednak firmę portretowa S.I. Witkiewicz.
LITERACKA DZIALANOSC WITKACEGO
Od 1920 dramaturgia staje się głównym polem jego działalności. Z tytułu znamy 38 dramatów. Skarżył się na lekceważenie i niezrozumienie, ale już wystawienie „Tumora Mózgowicza” odbiło się echem, „J.M.K Wścieklica” osiągnął 68 przedstawień. Wielkość Witkacego dostrzegali nieliczni(nawet oni patrzyli na niego przez pryzmat dziwaka, eksperymentatora, teoretyka, niedołężnego w przetworzeniu teorii w praktykę). W 1923 poślubia Jadwigę z domu Unrug. W 1927 roku wydaje „Pożegnanie jesieni”,w 1930 „Nienasycenie”. „Jedyne wyjście” zostało niedokończone(zwrot w stronę powieści wynikał z wiary w niemożność odrodzenia teatru). Powraca do filozofii, uprawia tez publicystykę. Ostatnie lata przed wojną przyniosły mu wzrost zainteresowania, szczególnie wśród młodych(katastrofizm witkiewiczowski fascynował Miłosza, a sam Witkacy z zaciekawieniem witał „Sklepy cynamonowe”, które uważał za realizację Czystej Formy). 18.09 1939 roku, zażył truciznę i podciął sobie żyły.
TAJEMNICA ISTNIENIA
Tajemnicą jest samo istnienie. „Tajemnicą Istnienia jest jedność w wielości i nieskończoność jego, tak w małości jak w wielkości przy jednoczesnej koniecznej ograniczoności każdego istnienia poszczególnego.” Jednością jest człowiek, istnienie poszczególne-sam dla siebie. Aby jednostka nie „rozpłynęła się” w potoku sowich doznań, trzeba uznać, że byt jednostki jest również przedmiotowy, ze świadomość dana jest też z zewnątrz w fakcie istnienia wielości osobników. Napięcie jest między jednością a wielością, miedzy ograniczeniem jednostki a nieskończonością wszechświata. Jak jednostka może być jedna, skoro sprowadza się do wielości i jakości? Tak można określić Tajemnice.
ESTETYKA CZYSTEJ FORMY
Człowiek pragnie zgody pomiędzy doznaniami które napełniają jego świadomość, a poczuciem jedności i tożsamości, które w sobie nosi. Chce uchwycić związek między swoja jednostkowością, a całością istnienia(to pragnienie odróżnia go od zwierząt i to pomogłoby mu zrozumieć swój los). Filozofia to tylko jeden ze środków, które umożliwiają doznanie Tajemnicy. Dla Witkacego religie, filozofie i sztuki zrodził metafizyczny niepokój, powstający w zetknięciu z Tajemnica Istnienia. Jednak dzisiaj sztuka jest na pierwszym miejscu, ponieważ jest szczególną konstrukcją” jakości prostych” – układa je ona w Czysta Formę. Czysta Forma to taki układ składników dzieła( dźwięków w muzyce, barw i kształtów w malarstwie), który zapewnia twórcy i odbiorcy odczucie jedności w wielości. Sztuka ratuje przed cierpieniem, zagubieniem u artysty; podobnie, choć słabiej, u odbiorcy. Piękno jest intelektualnie niepoznawalne. Istota sztuki jest formalna, piękny może być tylko stosunek elementów, nigdy same elementy. Taki stosunek posiada zdolność wywoływania uczucia metafizycznego, uśmierzania trwogi i oczyszczania jednostki, znajdującej- poza intelektem – racje swego istnienia i zgody ze światem. Wg Witkacego sztuka XX wieku powinna unikać dydaktyki
PROROCTWO KONCA CYWILIZACJI
Doznania metafizyczne dostępne są tylko jednostce. Społeczeństwo traktuje sztukę, religie, filozofię instrumentalnie. Cele jednostki i społeczeństwa są rozbieżne. Cała kultura powstała dzięki jednostkom. Im jednak dalej, tym trudniej być jednostką. W miarę zaspakajania celów tłumu słabną metafizyczne wymagania i zmniejsza się różnica, dystans dzielący geniusza od zbiorowości. W końcu wszyscy się upodobnią do siebie, a metafizyczne uczucie zaniknie. Dlatego Witkacy brzydził się z zrównaniem warstw, skutkami rozwoju techniki, generalnemu upodobnieniu się wszystkiego, unifikacji, mechanizacji ludzkości-przeciwstawia jednostkę tłumowi. Mityczny raj umieszcza w przeszłości, kiedy sztuka służyła świętości, miała społeczne znaczenie i metafizyczną funkcje. Przyszłość budzi grozę, ponieważ społeczeństwo podporządkuje jednostkę, a technika zniszczy niepowtarzalność dzieła.
TEORIA TEATRU
Witkacy uważał, ze sztuka może rozbłysnąć jeszcze ostatnim blaskiem, ale artyści muszą uświadomić sobie jej metafizyczną istotę. „zadaniem teatru jest wprowadzenie widza w stan wyjątkowy -stan uczuciowego pojmowania Tajemnicy Istnienia. Pisarz powinien zdecydować się na możliwość swobodnego deformowania życia lub świata fantazji dla celu stworzenia całości której sens byłby określony tylko wewnętrzną, czysto sceniczną konstrukcją a nie wymaganiem psychologii i akcji wg życiowych założeń. Czyli powinien zdecydować się na Czystą Formę.” Największym wrogiem CzF jest realizm czy naturalizm- logiczne prawdopodobieństwo. (także: symbolizm, narodowa posługa, dydaktyzm, dotychczasowe kategorie estetyczne i literackie.
BOHATEROWIE WITKACEGO
Postępowanie bohaterów jest tylko pozornie przypadkowe. Stanowi rozpaczliwą (chociaż z reguły daremną) pogoń za momentami metafizycznego szczęścia, doznania wielości w jedności, dreszczu dziwności istnienia. Bohaterowie Witkacego ściągają marę Tajemnicy- uczucie metafizyczne stanowi o człowieczeństwie. Ich postępowania nie można oceniać z punktu widzenia życia tylko z punktu widzenia Tajemnicy- tak konstruują wydarzenia, kształtując w sobie” sztuczne jaźnie” aby zamienić własne życie w dzieło sztuki i choćby w taki sposób zakosztować poczucia Tajemnicy(dostępnego dla artystów czy filozofów). Wszystko co tworzą jest działalnością zastępcza, grą. Jest to wszystko jednak skazane na niepowodzenie. Tylko artysta jest w pełni człowiekiem, tylko za pośrednictwem sztuki można osiągnąć metafizyczne zaspokojenie. Teatr Witkacego trzeba rozumieć nie jako inscenizowanie sztuki życia, ale drwiącą klęskę tej inscenizacji.
TEMATY DRAMATURGII WITKACEGO
I. Temat wtajemniczenia
-bohater/ka tyle nieświadomi co inteligentni, wprowadzeni w społeczność dorosłych (artystów, polityków, awanturnikowi), czujący żądzę życia i użycia, poznają uroki sztucznej rzecz...
jrachuba