Istota historii języka - różne ujęcia.

Ilu badaczy tyle opinii.

Wg Zenona Klemensiewicza historia języka zajmuje się badaniem etnicznego języka zbiorowiskowego.  Przez ten język rozumie: zrozumiałe, komunikatywne wypowiedzi różnych osobników, które mają tą samą świadomość językowej normy kształtowania i użycia wspólnego potencjału słownikowo-gramatycznego.

              Z podstawowej opozycji dwu zasadniczych odmian w ramach języka etnicznego, tj. języka ogólnego i regionalnego, szczególne zainteresowanie skieruje historyk języka ku językowi ogólnemu. Natomiast jest obowiązkiem historyka języka zająć się rozwojem języka regionalnego i gwar miejskich w granicach materiałowych możliwości o tyle, o ile pozostaje ten rozwój w uchwytnym związku przyczynowym z rozwojem języka ogólnego

W obrębie języka ogólnego zajmiemy się przede wszystkim i głównie językiem literackim.

Co się tyczy zawodowych stylów językowych, to historia języka interesuje się nimi dla dwu głównie przyczyn: w ich obrębie dokonuje się poważna rozbudowa słownictwa specjalnego, którego wiele składników przenika z czasem do słownictwa ogólnego; style zawodowe są interesującym rezultatem i wyznacznikiem niektórych procesów społeczno-gospodarczych.

Naczelnym zadaniem i ostatecznym rezultatem historii języka jest przedstawić i wyjaśnić historyczny proces jego rozwoju. Przedstawić to znaczy ukazać fakty, które trwają dotąd bez zmiany, a odtworzyć, zrekonstruować te fakty, które minęły bezpowrotnie, pozostawiając tylko jakieś ślady.

Salomea Szlifersztejn

Zadaniem historii języka przy ukazywaniu ogólnych przyczyn ewolucji jest m. in. zrozumienie związków przyczynowych, zachodzących w pewnych okresach miedzy różnorodnymi faktami, tzn. językowymi i pozajęzykowymi czy gramatyka i leksyka, a zadaniem gramatyki historycznej jest ujawnienie tych związków między faktami jednorodnymi, tzn. między poszczególnymi faktami fonetycznymi, fleksyjnymi, między fonetyką i fleksją czy fleksją i składnią".

Antoni Furdal

Zauważa podział zdań między literaturoznawcami a językoznawcami.

Pierwsi widzieli w historii języka naukę pomocniczą w stosunku do dziejów literatury i domagali się od językoznawców współdziałania w rozwiązywaniu interesujących ich zagadnień. Językoznawcy natomiast w sposób mniej lub bardziej wyraźny dawali do zrozumienia, że ich zadaniem jest co innego, mianowicie śledzenie wewnętrznego rozwoju języka.

Historia języka zajmuje się rozwojem odmian językowych, jest samodzielną dyscypliną lingwistyczną, opartą na tekście;

Odmiany językowe nie stanowią izolowanych jednostek, ale zespół systemów językowych (co nie znaczy systemów gramatycznych), także powiązanych między sobą. Zadaniem historyka języka będzie więc nie tyle zajmowanie się jedną odmianą językową (np. językiem literatury pięknej) i ciągniecie jej przez stulecia, ile pokazywanie wzajemnego stosunku między odmianami językowymi w kolejnych epokach. To znaczy: epoka A - istnieją następujące odmiany języka..., powiązane między sobą następującymi elementami..., i różniące się następującymi..., podobnie epoka B, C itd.

HJP  w pigułce

v      Periodyzacja wg Klemensiewicza:

I.         Epoka przedpiśmienna (nie jest epoką historyczną w ścisłym sensie tego słowa)

II.       Epoka piśmienna

           Doba staropolska od poł. XII w. (1136r. - papież Innocenty II wysyła do abpa gnieźnieńskiego Bullę gnieźnieńską) do przeł. XV i XVI w.

           Doba średniopolska od pocz. XVI w. Do lat 80. XVIII w.

1.       I poł. XVI w. – okres przejściowy

2.       poł. XVI w. – lata 30. XVII w. – okres rozkwitu renesansu

3.       30. XVII w. – koniec XVII w. – czasy sarmatyzmu, upadek języka

4.       XVIII w. – dalszy upadek kultury języka

           Doba nowopolska od lat 80. XVIII w. do 1939 r.

1.       czasy stanisławowskie

2.       1795r.-1815r.

3.       1815r.-1831r.

4.       1831r.-1918r.

5.       1918r.-1939r.

v      Najważniejsze zabytki:

1.       Nazwy własne w tekstach łacińskich:

·          Geograf bawarski IX w.

·          Kronika Thietmara X/XI w.

·          Bulla gnieźnieńska 1136r.

·          Bulla wrocławska 1155r.

·          Przywilej trzebnicki 1204r.

·          Kroniki Galla Anonima i Wincentego Kadłubka

·          Księga henrykowska 1270r.

2.       Zabytki w języku polskim:

·          Bogurodzica (datowana różnie na wieki X-XIV)

·          Kazania świętokrzyskie poł. XIV w. (odpis ze starszego tekstu, z końca XIII w. Lub pocz. XIV w.)

·          Psałterz floriański przeł. XIV/XV w.

·          Roty przysiąg sądowych z XIV w. (np. poznańskich z 1386r. I krakowskich z 1397r.)

·          Kazania gnieźnieńskie pocz. XV w.

·          Żywot św. Błażeja poł. XV w.

·          Przekłady statutów prawnych z XV w. (tu: Kodeks Świętosławowy z 1430r.)

·          Biblia królowej Zofii 1455 r.

·          Legenda o św. Aleksym 1454r.

·          Psałterz floriański z końca XV w. Lub początku XVI w.

·          Rozmyślania przemyskie z pocz. XVI w.

v      Przekłady Biblii:

1.       Historyczne:

l        Katolickie

·          Biblia królowej Zofii (1455)

·          Biblia Leopolity lub Biblia Szarffenbergowska (1561)

·          Biblia Wujka (1599)

l        Protestanckie

·          Biblia Brzeska (1563)

·          Biblia Nieświeska (1582)

·          Biblia Gdańska (1632)

·          Nowy Testament i Psalmy wydane przez Trinitarian Bible Society w Londynie w przekładzie Bolesława Goetze (ok. 1860)

2.       Współczesne

l        Katolickie

·          Nowy Testament w przekładzie Eugeniusza Dąbrowskiego (1949)

·          Nowy Testament w przekładzie Seweryna Kowalskiego (1956)

·          Biblia Tysiąclecia (I wydanie - 1965, potem wydania po rewizjach)

·          Biblia Warszawsko-Praska (1997, Nowy Testament 1975)

·          Biblia Poznańska (1975)

·          Biblia Lubelska (kolejne księgi wydawane od lat 90.)

·          Nowy Testament, Przekład na Wielki Jubileusz Roku 2000 (2000)

·          Biblia Paulistów (Nowy Testament i Psalmy – 2005)

·          Nowy Testament w przekładzie na gwarę górali Skalnego Podhala (2005)

·          Biblia Jerozolimska (przekład francuskiej Biblii Jerozolimskiej oparty o tekst Biblii Tysiąclecia, 2006)

l        Protestanckie

·          Biblia Warszawska (1975)

·          Słowo Życia (Nowy Testament) - parafraza tekstu Nowego Testamentu (1989)

·          Nowy Testament, Współczesny Przekład (1991)

·          Nowa Biblia Gdańska (lata 90 XX wieku)

·          Biblia Ewangeliczna, Przekład dosłowny (2004)

v      Drukarnie:

1.       koniec XV w.:

·          Kraków: Kasper Straube, Świętopełk Fiol, Jan Turzon

·          Wrocław: Kasper Elyan (wydał w 1475r. Łacińskie Statuty synodalne, w których po raz pierwszy pojawiły się modlitwy w języku polskim: Ojcze nasz, Zdrowaś Maria, Wierzę)

·          Gdańsk: Konrad Baumgarten

2.       I poł. XVI w.:

·          Kraków: Jan Haller (1503r.), Florian Ungler (w 1513r. wydaje Raj duszny Biernata z Lublina – pierwszą książkę w języku polskim – i Ortografię Stanisława Zaborowskiego), Hieronim Wietor (1518r.)

·          Królewiec: Jan Sandecki-Malecki, Jan Seklucjan

·          Brześć: Murmelius (potem Cyprian Bazylik)

·          Wrocław: Kryspin Szaffenberg

v      Ortografia:

l        Doba staropolska:

·          XII i XIII w. - grafia niezłożona (wieloznaczna), tzn. jednemu dźwiękowi polskiemu odpowiada jedna litera (Bulla gnieźnieńska, Księga henrykowska, i Kazania świętokrzyskie)

·          XIV w. - grafia złożona:  powstają dwuznaki, jest rozróżnienie głosek miękkich i twardych, oznacza się nosówki i długość liter, znaki diakrytyczne (Psałterz puławski, Biblia królowej Zofii)

·          1440r. – 1. polski traktat ortograficzny Jakuba Parkoszowica: rozróżnienie spółgłosek miękkich (pisane okrągło) i twardych (pisane kanciasto), samogłoski długie pisane podwójnie, znaki diakrytyczne: dwie kropki nad lit. Y, przecinki nad spółgłoskami oznaczają miękkość

l        Doba średniopolska:

·          Stanisław Zaborowski: traktat o ortografii pisany po łacinie (1513r...