ROZDZIAŁ I
TEMAT: Podstawowe pojęcia.
1. Zdefiniuj przedmiot nauki o finansach publicznych.
Nowoczesna nauka o finansach publicznych zajmuje się badaniem zjawisk związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem pieniędzy publicznych oraz – poprzez badanie przyczyn i skutków procesów nimi wywołanych – wyjaśnieniem ich treści ekonomiczno-społecznej i związków z naukami politycznymi.
Finanse publiczne obejmują obok środków budżetu państwa (centralnego) i budżetów samorządowych, wszelkie nieprywatne środki finansowe, które pozwalają państwu na prowadzenie jego polityki. (str. 13)
2. Przedstaw różnicę między finansami publicznymi i prywatnymi.
Między finansami publicznymi a prywatnymi istnieje pewne podobieństwo. Jedne i drugie wymagają na przykład sporządzania budżetu, kierowania jego wykonaniem, ograniczania wydatków i kontroli wykorzystania środków finansowych. Znacznie więcej jest jednak odmienności.
-przymusowy charakter gromadzenia środków publicznych przez państwo ; w przeciwieństwie do osób prywatnych, na które nie jest nałożony przymus osiągania dochodów;
- finanse publiczne wykorzystywane są jako instrument realizacji określonych funkcji państwa, dotyczących ogółu obywateli lub znaczących ich grup; finanse prywatne natomiast służą zaspokojeniu potrzeb jednostek;
- finanse publiczne nie traktują jako celu gromadzenia środków publicznych do osiągania zysków, a właśnie taka rola jest finansów prywatnych;
- finanse publiczne są poddawane społecznej kontroli; gospodarowanie środkami prywatnymi jest całkowicie dobrowolne; (str. 14)
3. Omów różnicę między sektorem publicznym a finansami publicznymi.
1.sektor publiczny w ujęciu rzeczowym reprezentuje realne zjawiska i procesy gospodarcze;
2. finanse publiczne przedstawiają zjawiska i procesy pieniężne;
3.tylko część środków publicznych jest związana z finansowaniem sektora publicznego, część sektora działa na zasadach komercyjnych; tak jak na przykład przedsiębiorstwa państwowe i przedsiębiorstwa samorządowe. Nie wyklucza to oczywiście możliwości dotowania tych przedsiębiorstw z funduszy publicznych, mimo komercyjnych zasad i celów działania.
4. Również nie całość środków publicznych jest wykorzystywana przez sektor publiczny. Dzieje się tak dlatego, że pewna część wydatków publicznych ma charakter transferowy, są to np.: renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki rodzinne, zasiłki z tytułu opieki społecznej. (str. 16)
4. Podaj przykłady podmiotów sektora publicznego, których nie zalicza się do sektora finansów publicznych.
1. Majątek służący władzy i administracji rządowej oraz samorządowej,
2. Majątek służący publicznym instytucjom usługowym,
3. Majątek w użytkowaniu publicznym,
4. Majątek zaangażowany w działalności gospodarczej podmiotów publicznych (np. przedsiębiorstwa państwowe, samorządowe, spółki z dominującym udziałem władz publicznych) (str.15)
5. Jakie główne regulacje dotyczące ustawy budżetowej zawiera Konstytucja z 1997 r.
1. budżet jest uchwalany na okres roku w formie ustawy
2. w wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym może określać ustawa o prowizorium budżetowym
3. jeżeli ustawa budżetowa lub ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, to Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie projektu budżetu
4. Sejm nie może uchwalić większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej
5. dług publiczny państwa nie może przekroczyć 60% wartości rocznego produktu krajowego brutto
6. inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, jej zmiany lub inicjatywa w zakresie ustawy o prowizorium budżetowym oraz ustawy o udzieleniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów
7. ani ustawa budżetowa ani prowizorium ustawy budżetowej nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w NBP
8. Rada Ministrów przedstawia Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt na rok następny; tylko w wyjątkowych przypadkach dopuszcza się możliwość pomniejszego przedłożenia projektu
9. Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi
10. Prezydent RP podpisuje ustawę w ciągu 7 dni, licząc od daty przedłożenia jej przez Marszałka Sejmu
11. w przypadku zwrócenia się Prezydenta RP do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności ustawy budżetowej lub ustawy o prowizorium budżetowym z Konstytucją przed jej podpisaniem, TK orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku
12. jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu, to Prezydent może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu
13. Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa
14. sprawozdanie rozpatruje Sejm i po zapoznaniu się z opinią NIK-u w ciągu 90 dni podejmuje uchwałę o udzieleniu lud odmowie udzielenia Radzie Ministrów ABSOLUTORIUM.
Konstytucja zastrzega także, jakie procesy w zakresie finansów publicznych mogą przebiegać tylko na zasadach i w trybach określonych w ustawach:
1.nakładanie podatków oraz innych danin, określanie podmiotów, przedmiotów i stawek podatkowych oraz zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków
2. gromadzenie i wydatkowanie środków publicznych
3.nabywanie, zbywanie, obciążanie nieruchomości, udziałów, akcji Skarbu Państwa, NBP lub innych osób prawnych
4. ustanawianie monopolu
5. zaciąganie pożyczek, udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo
Zmiany (do regulacji poprzednio obowiązujących w tym zakresie) dotyczą:
1.wprowadzenia limitu długu publicznego
2.zakazu podwyższania przez Parlament deficytu budżetu państwa
3.rezygnacji z obowiązku podania się Rządu do dymisji w przypadku nieuzyskania absolutorium
4.zniesienia prawa Prezydenta RP do wnoszenia poprawek do ustawy budżetowej
5.wprowadzania możliwości nakładania podatków tylko w drodze ustawy
6. Wymień podstawowe kwestie dotyczące jednostek samorządu terytorialnego normowane Konstytucją z 1997r.
1.jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań
2.zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządowych terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych
3.źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego są określone w ustawie
4.dochodami samorządu są:
- dochody własne (podatek: od nieruchomości, środków transportu, posiadania psów, rolny, leśny, PCC; opłata: skarbowa, administracyjna, klimatyczna, targowa; dochody z tytułu sprzedaży mienia, dzierżawy, najmu)
- subwencje ogólne (zadaniem subwencji jest bilansowanie dochodów i wydatków budżetu jednostek samorządu terytorialnego)
- dotacje celowe z budżetu państwa (na konkretny cel)
5. w zakresie określonym w ustawie jednostki samorządu terytorialnego maja prawo do ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych (str. 21-22)
7. Wymień główne grupy podmiotów zaliczanych do sektora finansów publicznych zgodnie z obowiązującą ustawą o finansach publicznych.
1. organy władzy publicznej (Sejm, Senat, Prezydent, Rada Ministrów itp), organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki
2. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych
3. fundusze celowe
4. państwowe szkoły wyższe
5. jednostki badawczo-rozwojowe
6. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
7. państwowe lub samorządowe instytucje kultury
8. ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze
9. NFZ, który obejmuje centralę i oddziały wojewódzkie
10. PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne
11. inne państwowe lub samorządowe podmioty utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego(str.24 ramka)
Podział sektora finansów publicznych (kryterium podległości):
- sektor rządowy (podmioty nie zaliczane do sektora samorządowego)
- sektor samorządowy (jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz podległe tym organom jednostki organizacyjne)
8. Jak określa się odpowiednik sektora finansów publicznych zgodnie z ESA 95?
GENERAL GOVERNMENT- instytucje rządowe i samorządowe
9. Na czym polega konsolidacja dochodów i wydatków publicznych?
A. Oznacza to, źe ostateczne dochody, które mogą być przeznaczone na finansowanie wydatków finalnych, różnią się od dochodów własnych. Wyodrębnienie tych transferów pokazuje, w jakim stopniu wydatki danego segmentu sektora finansów publicznych są pokrywane z jego własnych dochodów, a w jakim stopniu jest on zasilany przez inne jednostki do niego zaliczane. Ich eliminacja pozwala na konsolidację dochodów i wydatków sektora.
B. Za dochody sektora finansów publicznych, podsektora, lub jego segmentu uważa się więc tylko wpływy pochodzące spoza sektora, podsektora lub segmentu, za wydatki natomiast środki przekazywane poza sektor, podsektor lub segment sektora finansów publicznych.
10. Na jakie podsektory zgodnie z polskim ustawodawstwem oraz z ESA 95 dzieli się sektor finansów publicznych?
A. Rządowy – budżet państwa, jako jednostka pozabudżetowa, agencje państwowe, Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki, jednostki badawczo – rozwojowe, jednostki kultury i instytucje filmowe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, państwowe fundusze celowe, Polską Organizację Turystyczną, Transportowy Dozór Techniczny, Urząd Dozoru Technicznego, Polskie Centrum Akredytacji, Polski Instytut Sztuki Filmowej, Polski Instytut Spraw Narodowych, Polski Klub Wyścigów Konnych, Rzecznika Ubezpieczeniowych, Narodowy Fundusz Zdrowia, jednostki doradztwa rolniczego,
B. Samorządowy– budżety jednostek samorządu terytorialnego, ich jednostki pozabudżetowe, fundusze celowe, jednostki kultury i instytucje filmowe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej na szczeblu lokalnym,
C. Ubezpieczeń społecznych– obejmujący Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Emerytalno – Rentowy, Fundusz Rezerwy Demograficznej, Fundusz Składkowy, Fundusz Motywacyjny, Fundusz administracyjny, Fundusz Prewencji i Rehabilitacji oraz Zakłady Ubezpieczeń Społecznych i Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego,
11. Jaki jest udział poszczególnych podsektorów w wydatkowaniu środków publicznych?
A. Rządowy - w 2007 r. 41,5%, BP 27,5%, w 2008 r. 41,6% BP 29,5%
B. Samorządowy – w 2007 r. 30,4%, BJST 22,9%, w 2008 r. 30% BJST 22,2%
C. Ubezpieczeń społecznych – w 2007 r. 28,1 %, FUS, FER 24,5%, 2,7 % , w 2008 r. 28,4 %, FUS, FER 24,5%, 3,1 %
ROZDZIAŁ II
TEMAT: Finanse publiczne w teorii.
12. Wymień czynniki , które zdeterminowały rozwój teorii finansów publicznych.
Dla rozwoju teorii finansów publicznych decydujące znaczenie miały następujące procesy:
- rozwój stosunków towarowo-pieniężnych
- powstanie państwa i jego instytucji publicznych
- rozwój parlamentaryzmu
- rozwój funkcji państwa (str. 30 ramka)
13. Jaką zależność formułuje prawo Wagnera.
Prawo wzrastających wydatków publicznych – mechanizm rynkowy jest ułomny, gdyż tworzy warunki do wynagradzania czynników produkcji, to znaczy: ziemi, pracy, kapitału, ale nie jest w stanie zaspokoić rozwijających się potrzeb społeczeństwa – dlatego też, angażowanie się państwa w rozwiązywanie problemów społecznych jest koniecznością (rozwój ubezpieczeń społecznych oraz wzrostu wydatków socjalnych).
Występuje tu sprzeczność między efektywnością gospodarowania a zaspokajaniem potrzeb społecznych.
14. Czym uzasadnił Keynes konieczność interwencjonizmu państwowego i aktywnej roli finansów publicznych?
Według poglądów J.M.Keynesa gospodarka kapitalistyczna funkcjonuje w warunkach braku równowagi, niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych oraz bezrobocia. Główną tego przyczyną jest ograniczona skłonność podmiotów prywatnych do inwestowania. Ona tworzy pole do interwencjonizmu państwowego. W tych warunkach państwo, za pomocą dochodów i wydatków, reguluje popyt gospodarczy (wzrost produkcji, spadek bezrobocia). Środki publiczne należy także traktować jako element stabilizowania wzrostu gospodarczego poprzez łagodzenie cyklu koniunkturalnego. Keynes dopuszczał możliwość występowania deficytu budżetowego (w warunkach kryzysu spadają dochody państwa, ale jednocześnie państwo ma obowiązek wtedy zwiększenia wydatków socjalnych).
15. Kto jest powszechnie uważany za twórcę podstaw liberalizmu ograniczenia finansowania przez państwo jedynie jego podstawowych funkcji?
Adam Smith w XVIII w. – państwo powinno jedynie finansować obronę zewnętrzną, ochronę własności i wymiar sprawiedliwości, i jeszcze organizację robót publicznych. Podatki powinny być jak najniższe, aby nie ograniczać działalności gospodarczej i zdolności do oszczędzania.
16. Przedstaw główne cechy interwencjonistycznego nurtu teorii finansów publicznych.
Zwolennicy interwencjonistycznego nurtu w teorii finansów publicznych:
- widzą konieczność korygowania przez państwo mechanizmu rynkowego
- dopuszczają możliwość występowania deficytów budżetowych, traktując je głównie jako instrument łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego
17. Scharakteryzuj doktrynę neutralności finansów publicznych.
U podstaw doktryny neutralności finansów publicznych leży:
- maksymalnie neutralna, nie prowadząca do redystrybucji dochodów polityka podatkowa
- „mały budżet”, zrównoważony i finansujący jedynie podstawowe zadania publiczne państwa
18. Który z dwóch podstawowych nurtów teorii finansów publicznych jest tobie bliższy i dlaczego? (slajdy)
ROZDZIAŁ III
TEMAT: Funkcje finansów publicznych.
19. Co to są potrzeby zbiorowe i jak mogą być zaspakajane?
Główną przyczyną gromadzenia funduszy publicznych przez państwo jest istnienie potrzeb zbiorowych, które zgłaszane są przez ogół społeczeństwa lub przez jego większość. Natomiast rolą państwa jest dostarczanie odpowiednich dóbr i usług, które zaspokoją te potrzeby. Klasyczne potrzeby to bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, funkcjonowania administracji publicznej oraz służb dyplomatycznych. Inne, traktowane w odmienny sposób, to potrzeby związane w edukacją i ochroną zdrowia. Mogą być zaspokajane indywidualnie lub zbiorowo.
Ze względu za zbiorowe zaspokajanie potrzeb, istnieje podział dóbr (które zaspokajają te potrzeby) na:
1. dobra publiczne – takie, dzięki którym zaspokajane są potrzeby całego społeczeństwa (utrzymanie szlaków komunikacyjnych, ochrona przyrody). Użyteczność tych dóbr jest niezależna od sytuacji materialnej obywatela. Zawsze finansowane ze środków publicznych.
2. dobra społeczne – takie, które ze względu na cechy fizyczne mogą zaspokajać indywidualne potrzeby obywateli z ich środków prywatnych (lub w części lub w całości ze środków publicznych). Typowy przykład: usługi oświatowe i zdrowotne.
20. Wymień czynniki społeczno-polityczne determinujące rolę finansów publicznych w gospodarce rynkowej.
Do czynników społeczno – politycznych zalicza się:
- zaspokajanie potrzeb zbiorowych społeczeństwa
- ochronę grup najsłabszych ekonomicznie z powodów od siebie w znacznym stopniu niezależnych
- uaktywnienie lokalnych społeczności (str.39 ramka)
21. Wymień czynniki ekonomiczne określające znaczenie finansów publicznych.
Czynniki ekonomiczne determinujące znaczenie finansów publicznych wynikają z istoty mechanizmu rynkowego, i zalicza się do nich najczęściej:
1. łagodzenie cyklu koniunkturalnego
2. dostosowanie struktury podaży do struktury popytu
3. dostęp do wiarygodnej informacji rynkowej
4. likwidowanie tzw. negatywnych efektów działalności gospodarczej
22. Wymień podstawowe funkcje finansów publicznych.
Funkcje o charakterze ekonomicznym:
- ALOKACYJNA – w odniesieniu do zasobów
- REDYSTRYBUCYJNA – w odniesieniu do dochodów
- STABILIZACYJNA – w odniesieniu do całej gospodarki
Funkcje o charakterze politycznym:
- funkcja ustrojowa – określa zakres uprawnień władzy ustawodawczej i wykonawczej w sprawach budżetu państwa, a także stopnia decentralizacji władzy i decentralizacji gospodarowania funduszami publicznymi. Debaty budżetowe powinny być podstawą do oceny całej działalności rządu i władz samorządowych.
- funkcja demokratyczna – polega na interesowaniu się i wpływie społeczeństwa na procesy gromadzenia i wydatkowania środków publicznych. Szczególnie wydatki o charakterze transferowym skupiają uwagę obywateli. Jednocześnie chcą trafnie wybrać przedstawicieli do parlamentu i samorządów.
23. Na czym polega alokacyjna funkcja finansów publicznych?
Alokacyjna funkcja finansów publicznych polega na kształtowaniu podziału czynników wytwórczych między sektor publiczny a sektor prywatny oraz w ich ramach. Jej realizacji służą zarówno wydatki, jak i dochody. Jednak podatki oddziałują na alokację środków w ramach sektora prywatnego tylko pośrednio. Zasadniczym odzwierciedleniem funkcji alokacyjnej jest strona wydatkowa funduszy publicznych. Jest ona bezpośrednio związana z wytwarzaniem przez sektor finansów publicznych określonych dóbr publicznych i społecznych. Przeznaczona na nie część wydatków wyraża faktyczny udział sektora publicznego w produkcie społecznym. Część wydatków natomiast jest transferowana do sektora prywatnego poprzez pomoc socjalną, subsydia itd.
Tutaj rola finansów publicznych polega na realokowaniu środków w ramach samego sektora prywatnego.
O skali alokacji świadczy głównie relacja wysokości wydatków publicznych do PKB oraz ich struktura. (str. 45)
24. Czy świadectwa empiryczne dostarczają wystarczających przesłanek do sformułowania jednoznacznej zależności przyczynowo skutkowej między wzrostem gospodarczym a stopą redystrybucji PKB przez sektor finansów publicznych?
Doświadczenia krajów zachodnich nie potwierdzają występowanie uniwersalnej prawidłowości miedzy wzrostem gospodarczym a udziałem wydatków i dochodów publicznych w PKB.
Nie potwierdziły tego badania Banku Światowego przeprowadzone w 1994 roku. (str. 50)
25. Zdefiniuj stabilizacyjną funkcję finansów publicznych.
Funkcja stabilizacyjna (w odniesieniu do całej gospodarki)
Polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków do oddziaływania na procesy gospodarcze w skali makroekonomicznej, tak aby przeciwdziałać lub łagodzić skutki występowania wahań koniunkturalnych. Zadaniem funkcji stabilizacyjnej jest dążenie do tego, aby w warunkach wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego jednocześnie stabilizować ceny, osiągnąć wysoki poziom zatrudnienia oraz równowagę w kontaktach gospodarczych z zagranicą.
Stabilizacja cen – jest podstawą do zrównoważonego i długookresowego wzrostu. Brak stabilizacji cen poszerza obszar niepewności w gospodarce, zmniejsza skłonność do oszczędzania, a inflacja pogłębia nierówności dochodowe.
Wysoki poziom zatrudnienia- bywa różnie interpretowany. Pełne zatrudnienie oznacza, iż wszyscy, którzy poszukują pracy, przy istniejących stawkach płac, mogą ją znaleźć. W praktyce jako sytuacja naturalną przyjmuje się występowanie pewnego poziomu bezrobocia (ludzie nie mogą lub nie chcą pracować, są w trakcie zmiany pracy). Jednak w większości krajów bezrobocie jest jednak wyższe od stopy, którą można uznać za naturalną. Powszechnie przyjmuje się, że wysokość jest uzależniona od poziomu i tempa wzrostu gospodarczego. Pozostałe przyczyny to między innymi: ograniczona mobilność siły roboczej, ograniczona elastyczność popytu na pracę, niska elastyczność płac.
Równowaga zewnętrzna – polega na osiągnięciu takiego poziomu relacji gospodarczych z zagranicą, że nie wywołują one negatywnych skutków dla rozwoju wewnętrznego danego systemu. Najczęściej stosowanymi wskaźnikami służącymi do pomiaru stopnia relacji równowagi zewnętrznej są wielkości charakteryzujące bilans płatniczy danego kraju, a szczególnie jego saldo obrotów bieżących. Główną przyczyna narastającego deficytu obrotów bieżących była przede wszystkim większa dynamika importu niż eksportu w handlu zagranicznym Polski.
Miernikiem odzwierciedlającym stan gospodarki jest indeks zmian realnego PKB.
Funkcję stabilizacyjną realizują zarówno władze centralne, jak i samorządowe, wykorzystując dochody i wydatki publiczne. Ważna jest przy tym ich wysokość, struktura i saldo.
26. Określ udział dochodów sektora general government w PKB w Polsce i porównaj ze średnim poziomem w krajach UE.
...
ZARZADZANIE-WSB