35 Światowe i krajowe rynki ziarna zbóż i roślin oleistych.doc

Do najważniejszych roślin oleistych, których nasiona i owoce dostarczają ok. 95% światowej produkcji tłuszczów roślinnych zalicza się soję, rzepak, słonecznik, arachidy, sezam, len będące przedmiotem upraw polowych oraz drzewa, takie jak: palma olejowa, palma kokosowa i oliwka. W światowej produkcji nasion oleistych największy udział ma soja (58,8% w sezonie 2004/05). W dalszej kolejności znajdują się rzepak (11,5%), bawełna (10,8%), słonecznik (7,0%), arachidy (6,3%), ziarna palmowe (2,2%), oraz sezam, len  (poniżej 1% udziału każdy)

Struktura światowej produkcji nasion oleistych w latach 2004/2005 (bez oliwek):

·         soja  59%

·         rzepak  12%

·         bawełna  11%

·         słonecznik  7%

·         arachidy  6%

·         pozostałe  5%

Od początku lat 90. światowa produkcja nasion oleistych, wykazuje silny trend wzrostowy, z powodu rosnącego popytu na oleje roślinne (dla celów spożywczych i technicznych) i śruty oleiste. W ostatnich latach zapotrzebowanie na śruty oleiste wzrasta nie tylko wskutek rozwoju produkcji zwierzęcej, ale także z powodu kryzysu związanego z BSE (choroba wściekłych krów) i wprowadzenia w wielu krajach zakazu stosowania mączek mięsno-kostnych w żywieniu zwierząt gospodarskich. W sezonie 2004/05 światowe zbiory wszystkich najważniejszych roślin oleistych (bez oliwek) wyniosły 365 mln ton o 11% wyższe niż w sezonie poprzednim, Światowe zbiory soi wzrosną – o 16% do 215 mln ton, rzepaku – o 9% do 42 mln ton, a słonecznika obniżą się o ponad 5% i wyniosą 25 mln ton. W porównaniu z początkiem lat 90. zbiory soi będą dwukrotnie wyższe, zbiory rzepaku zwiększą się o ok. 70%, a zbiory słonecznika wzrosną tylko o 11%.W ciągu ostatnich piętnastu lat udział soi w światowej produkcji nasion oleistych zwiększył się – z 48% (1990/91) do 59% (2004/05), udział rzepaku utrzymał się na poziomie ok. 12%, a udział słonecznika obniżył się – z 11% do 7,0%. Przy tak dużym i stale rosnącym udziale soi w produkcji nasion oleistych, światowy rynek oleistych w coraz większym stopniu uzależnia się od soi i produktów jej przerobu. Wahania produkcji u największych producentów i eksporterów soi, tj. w Stanach Zjednoczonych, Brazylii i Argentynie, maja istotny wpływ na kształtowanie się sytuacji cenowej na światowym rynku oleistych, w tym na rynku rzepaku.

 Rzepak=Światowa produkcja rzepaku w ciągu ostatniego półwiecza wzrosła ponad jedenastokrotnie (z 3,6 mln ton na początku lat 60. do ponad 42 mln ton w sezonie 2004/05), w wyniku ponad czterokrotnego wzrostu powierzchni zasiewów rzepaku w skali świata (z 6,3 do 26,0 mln ha i prawie trzykrotnego wzrostu jego plonów (z 0,57 do 1,63 dtha).

Unia Europejska

w sezonie 2004/05 udział tego ugrupowania w światowej produkcji dziesięciu gatunków nasion oleistych wyniesła jedynie 5,5%, z czego 4%  przypadło na „stare” i 1,5% na „nowe” kraje członkowskie.  produkcja rzepaku i słonecznika, dwóch podstawowych upraw oleistych w krajach Wspólnoty, wzrosła odpowiednio 35% i 15%. Daje to UE-25 w bieżącym sezonie pierwszą pozycję na świecie w produkcji rzepaku i drugą, po Rosji, w produkcji słonecznika.

Największymi producentami rzepaku w UE–25 pozostali tradycyjnie Niemcy, którzy osiągnęli rekordowe plony (średnio 4,1 t/ha) i zbiory (5,2 mln ton) oraz Francja (3,9 mln ton), Wielka Brytania (1,8 mln ton), a także dwa „nowe” kraje członkowskie – Polska (1,5 mln ton) i Czechy (0,9 mln ton). Wymienione kraje charakteryzowały się największymi powierzchniami zasiewów i wysokimi plonami rzepaku. Areał uprawy rzepaku w Niemczech przekraczał 1,2 tys. ha, we Francji – 1,1 mln ha, w Wielkiej Brytanii i Polsce – 500 tys. ha, a w Czechach był stosunkowo najmniejszy, wynosił poniżej 300 tys. ha. Bardzo wysokie plony, powyżej średniej unijnej uzyskały, oprócz Niemiec – Francja, Czechy (po 3,5 t/ha) i Dania 3,4 t/ha. Wysokie plony odnotowano także w Polsce (2,8 t/ha). W pozostałych krajach Unii areały uprawy były małe, poniżej 130 tys. ha, a plony bardzo zróżnicowane. Najniższe plony, poniżej 2 t/ha, uzyskali najmniejsi jego producenci, tj. Łotwa, Litwa i Estonia.

Podstawową rośliną oleistą uprawianą w Polsce jest rzepak ozimy. W minionej dekadzie jego udział w areale upraw roślin oleistych w kraju wynosił ok. 95–97%. Rzepak jary, z uwagi na niższe plony i w ślad za tym niższą opłacalność produkcji, uprawiany jest na mniejszą skalę. Większe jego zasiewy następują tylko w przypadku dużych strat zimowych na plantacjach rzepaku ozimego. Pozostałe rośliny oleiste, takie jak: len, słonecznik, soja, mak i gorczyca, mają niewielkie znaczenia, a niektóre z nich zupełnie marginalne. Produkcja rzepaku koncentruje się w województwach północnych, zachodnich i południowo-zachodnich. Wysoki udział tych rejonów w produkcji rzepaku wynika m.in. z ich położenia, w dogodnej dla uprawy rzepaku strefie glebowo-klimatycznej. Dużą rolę odgrywa również dobrze rozwinięty na tych terenach przemysł tłuszczowy. Na ok. 2 mln gospodarstw rolnych o powierzchni przekraczającej 1 ha użytków rolnych uprawą rzepaku zajmuje się ok. 43 tys. gospodarstw (dane ze spisu rolnego w 2002 r.). Średnia wielkość plantacji przekracza 10 ha. Udział sektora prywatnego w krajowej powierzchni zasiewów rzepaku wynosi ponad 90%, w tym udział gospodarstw indywidualnych stanowi ok. 65%. Uprawa rzepaku koncentruje się w gospodarstwach dużych. W 2002 r. udział gospodarstw rolnych posiadających powyżej 50 ha użytków rolnych w krajowej powierzchni zasiewów rzepaku przekraczał 70%.Obszar zasiewów i plony rzepaku w Polsce wykazują dużą zmienność. W minionej dekadzie udział rzepaku w ogólnej powierzchni zasiewów wynosił 2-5%. Od 1990 r. plantatorzy uprawiają wyłącznie odmiany rzepaku podwójnie ulepszonego, tzw. „00” - o niskiej zawartości kwasu erukowego i glukozynolanów. Dzięki temu uzyskiwany z nich olej i śruta rzepakowa są pełnowartościowymi produktami spożywczymi i paszowymi. Obowiązujące w Polsce wymagania jakościowe dotyczące odmian rzepaku podwójnie ulepszonego spełniają normy UE, a w odniesieniu do zawartości glukozynolanów są ostrzejsze, co stanowi o wysokiej jakości polskiej śruty rzepakowej.

W 2004 r. zbiory rzepaku w Polsce były rekordowe. Osiągnęły one poziom 1,5 mln ton i były o ponad 88% większe w porównaniu z niskimi zbiorami roku poprzedniego, a także o ponad 8% większe w porównaniu z najwyższymi zbiorami, jakie po okresie transformacji gospodarki uzyskano w 1995 roku. Rekordowe były również w tym roku plony rzepaku (2,8 t/ha). Osiągnięto je w wyniku niezwykle korzystnego przebiegu warunków pogodowych w czasie wegetacji rzepaku. Większa też była (o 26%) powierzchnia uprawy rzepaku (538 tys. ha). Powierzchnia uprawy rzepaku ozimego wzrosła (o 43% do 494 tys. ha), a rzepaku jarego zmalała (o 45% do 45 tys. ha). Pod względem wielkości zbiorów, Polska zajmuje czwartą lokatę w Europie, po Niemczech, Francji i Wielkiej Brytanii.