36. INTERWENCJONIZM PAŃSTWOWY NA RYNKU ROLNYM W PAŃSTWACH UE®
Interwencjonizm państwowy jest to polityka aktywnego oddziaływania państwa za pomocą instrumentów bezpośrednich i pośrednich na sferę produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji (przeciwieństwo liberalizmu gospodarczego). Termin ten obejmuje tylko takie działania państwa, które wykraczają poza jego podstawowe funkcje. Interwencjonizm nie obejmuje całokształtu działalności państwa, bowiem dotyczy obronności, fizycznego bezpieczeństwa obywateli, administracji publicznej i sądownictwa.
O interwencjonizmie można mówić tylko wtedy, gdy gospodarka spełnia pewne minimum, do których zalicza się przewagę własności prywatnej oraz dominujący udział rynkowo zorientowanych przedsiębiorstw. Błędem jest zaliczanie do interwencjonizmu działalności regulacyjnej państwa w gospodarce socjalistycznej, który programowo wyklucza mechanizm rynkowy.
Kompleksowa formuła interwencjonizmu obejmuje następujące elementy:
a) Cele: nadrzędnym celem interwencjonizmu jest stymulowanie warunków skłaniających podmioty gospodarcze do realizacji określonej polityki państwa oraz przeciwdziałanie wszelkim zjawiskom i procesom, które wpływają niekorzystnie na możliwości osiągnięcia założonych zadań.
b) Zakres i obszar interwencji: zakres interwencji określa zjawiska i procesy, które mogą być poddane interwencji państwa (procesy gospodarcze, społeczne, polityczne). Obszar interwencji stanowi konkretyzację zakresu interwencji i obejmuje te dziedziny życia społeczno-gospodarczego, w których państwo koncentruje swoją aktywność np. przeciwdziałanie bezrobociu, sterowanie rynkiem kapitałowym, ochrona dochodów rolniczych.
c) Narzędzia interwencjonizmu państwowego:
- podejmowanie przez państwo przedsięwzięć inwestycyjnych pozwalających zwiększyć zatrudnienie bez wzrostu podaży dóbr i usług (roboty publiczne);
- dotacje do nierentownych przedsiębiorstw lub ich nacjonalizacja;
- protekcjonizm w handlu zagranicznym;
- polityka monetarna;
- polityka fiskalna.
Zwolennicy interwencjonizmu wskazują na zawodności rynku w procesie racjonalnego podziału dochodów i zasobów, zwłaszcza w długich okresach, dążenie do podwyższenia stopnia sprawności i skuteczności funkcjonowania rynku, dążenie do minimalizacji skutków niesprawności funkcjonowania rynku w sferze społecznej i ekonomicznej.
Przeciwnicy uważają, iż pozytywne efekty interwencjonizmu występują tylko w krótkich okresach, natomiast w długich ujawniają się efekty negatywne, protekcjonizm jest bardzo kosztowny dla państwa (powoduje wzrost cen, ograniczenie dostępności towarów, obniżenie efektywności ogólnogospodarczej, zmniejszenie realnych dochodów gospodarki).
Największym bastionem interwencjonizmu państwowego jest Rynek Rolny. Twórcy protekcjonizmu na rynku rolnym uważają, iż specyfika rolnictwa zmusza do traktowania go inaczej niż pozostałych gałęzi gospodarki narodowej. Specyfiką rynku rolnego jest uzależnienie od warunków pogodowych, długi okres produkcji, długie oczekiwanie na zwrot poniesionych kosztów, strategiczność (bezpieczeństwo żywnościowe).
Interwencjonizm państwowy spełnia następujące zadania: zapewnienie stabilizacji cen produktów rolnych – podtrzymywanie dochodów rolnictwa, ukształtowanie poziomu i struktury produkcji rolnej zgodnie z zapotrzebowaniami na rynku oraz zrównoważony rozwój regionalny(obszarów wiejskich).
Aspektami interwencjonizmu państwowego w rolnictwie są aspekty:
- finansowy – subsydiowanie produkcji rolnej i konsumpcji żywności przez dotacje i ulgi podatkowe;
- protekcjonistyczny – obniżenie konkurencyjności importu żywności za pomocą kwot importowych, ceł, opłat wyrównawczych;
- regulacyjny – stosowanie norm jakościowych i przepisów regulujących obrót towarami rolno-spożywczymi.
Do instrumentów rynkowych interwencjonizmu państwowego zalicza się:
- regulowanie podaży, poprzez gromadzenie zapasów buforowych, kwoty rynkowe, limity obszarowe upraw, ograniczenie terminów skupu, kontraktację, standaryzację oraz finansowanie gromadzenia zapasów;
- oddziaływanie na popyt poprzez subwencjonowanie konsumpcji żywności oraz regulację eksportu
- protekcjonizm w handlu zagranicznym, polityka mająca na celu ochronę rynku krajowego przed konkurencją zagraniczną poprzez ograniczenie importu oraz pobudzanie i ułatwianie eksportu. Narzędziami ograniczającymi import są: cła, opłaty wyrównawcze, podatki importowe, ilościowe ograniczenie importowe, licencje importowe;
- ceny interwencyjne- występują tu trzy systemy cen tj. system cen gwarantowanych, system cen zróżnicowanych ilościowo lub podmiotowo oraz system cen kierunkowych.
Interwencjonizm państwowy na rynku rolnym ma zarówno swoje zalety jak i wady, do pozytywnych skutków interwencjonizmu możemy zaliczyć: unowocześnienie roli, zwiększenie produktywności rolnictwa, zwiększenie zatrudnienia w przetwórstwie i transporcie, zahamowanie w pewnym stopniu migracji ludności wiejskiej do miast oraz zrównoważony rozwój obszarów wiejskich. Negatywnymi skutkami interwencjonizmu są między innymi: zniekształcenie cen na rynku krajowym i zagranicznym, zawężenie rynkowej orientacji gospodarki, kumulowanie nadmiernych zapasów, wzrost obciążeń finansowych budżetu państwa, pogłębienie się degradacji środowiska naturalnego.
Instytucje rządowe odpowiedzialne za działania interwencyjne na rynku rolnym w Polsce to Agencja Rynku Rolnego (ARR) odpowiedzialna za działania rynkowe, natomiast Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) oraz Agencja Nieruchomości Rolnych
1
ka_czor