peiper_metafora.pdf

Tadeusz Peiper, Metafora teraźniejszości („Zwrotnica”, listopad 1922)

Nic nie charakteryzuje poety lepiej niŜ natura jego metafor.

metafora jest samowolnym spokrewnianiem pojęć, tworzeniem związków pojęciowych,

którym w świecie realnym nic nie odpowiada

kaŜdy poeta ma rodzinę pojęć, którą najchętniej łączy z innymi – jest to świat najbliŜszy

jego naturze, ujawnia zasadnicze elementy, na które rozkłada on całość istnienia

Nigdy przenośnia nie była środkiem artystycznym tak faworyzowanym jak dzisiaj.

nie z powodu zmęczenia człowieka, potrzeby draŜnienia go – kaŜde nowe pokolenie

literackie zastawało człowieka zmęczonego tym, co było, lub wmawiało mu zmęczenie i

wprowadzało nowe efektowne związki słów

Przyczyny uprzywilejowania metafory:

1. Anty-realizm

metafora nie jest środkiem realnego odtwarzania świata, nie jest opisem

przekształca rzeczywistość doznań i przetwarza ją na nową rzeczywistość poetycką (zdania,

które to, co mają mówić, mówią nie przez to, co oznaczają, ale przez to, co wyraŜają; tkwi w

nich symbolika)

w sztuce dominuje anty-realizm (formy abstrakcyjne w plastyce)

2. Ekonomizm

metafora jest skrótem, skróconym porównaniem poetyckim (bez „jak”, bez orzeczenia

zdania porównawczego, bez długich określeń, bez waty słownej, która miała cel tylko

rytmicznego wypełnienia zdania)

Teraźniejszość literatury przejawia się nie w treści i idei poematów, ale w kroju poetyckim.

Cechy poezji (metafory i porównania – bo ono teŜ jest poetyckie, jedyne dosłowne to a=2b):

odległość pojęć, jakimi operuje – źródło hipotetyczne: następstwo skróceń w odczuwaniu

przestrzeni, niedokładność spostrzeŜeń współczesnego człowieka; źródło właściwe: daje to

urojoną perspektywę, tworzy rzeczywistość poetycką (anty-realizm)

burzy i odwraca hierarchię wartości, przedmioty widziane niechętnie łączy z takimi, które są

ugruntowane w człowieku – źródło: człowiek naturę wykorzystuje, zachwyca się własnymi

wytworami – prowadzi to do change de place lub do zniesienia hierarchii

· oŜywianie materii, podnoszenie jej na wyŜszy stopień Ŝycia w personifikacjach i

vivifikacjach (wydobycie obrazowości plastycznej i ruchu) – cel: uprzystępnienie rzeczy

swobodnym kompozycjom i poddanie ich działaniu ruchu

· źródłem metafory był pierwotny animizm, gł. u Greków – obdarzał osobowością siły natury,

stworzył w języku obrazy nieodpowiadające rzeczywistemu wyglądowi świata, które z

czasem się usamodzielniły – stały metaforami; konsekwencja: długi czas personifikacja

odnosiła się do przedmiotów wybranych, gł. natury, ustawionych wysoko w hierarchii,

nadawała im wyŜszą rangę, by wzmoŜyć oddziaływanie na czytelnika (jako pierwszy

wyłamał się naturalizm) – dziś nie ma przedmiotów wybranych (apologia materii,

antyhierarchiczne patrzenie na świat)

poezja polska i rosyjska naduŜywa personifikacji; dlaczego to błąd są to środki stare i

pierwotne (animizm)

Trzeba dla metafory szukać źródeł nowych. Nie tylko poetyczność słów tworzy poezję, ale teŜ

poezja nadaje poetyczność słowom. Gdyby teraźniejszość stała się jedynym źródłem

metaforycznym – byłaby to prawdziwa metafora teraźniejszości .

** E.Z.**