Świat duchowy, istnienie dobrych i złych duchów, jest oczywistością dla każdego, kto żyje życiem duchowym. Kościół Prawosławny wyznaje naukę o aniołach (angelologie), których kult w praktyce podobny jest do kultu świętych. Aniołowie stanowią szczególną część stworzenia na obraz i podobieństwo Boże, które poprzedzało stworzenie świata materialnego oraz człowieka. Św. Ignacy Branczaninow uważa, że obraz Boży w aniołach, jak i w człowieku, zawarty jest w rozumie, w którym rodzą się i mieszczą myśli. Aniołowie są istotami niższymi od Boga i od Niego w pełni zależnymi. Słowo „anioł” z jęz. greckiego „angelos” – oznacza „posłaniec”, „zwiastun”. Nazwę tę aniołowie otrzymali ze względu na charakter swego posłannictwa. Mimo, iż pomoc w zbawieniu nie jest jedynym celem w służeniu aniołów, to właśnie przez to otrzymali oni nazwę. Została ona nadana im przez Świetego Ducha w Piśmie Świętym. Czyż nie wszyscy są duchami usługującymi, wysłanymi na posługę dla tych, co mają otrzymać dziedzictwo zbawienia? (Hbr. 1, 14). Św. Dionizy Areopagita uważa, iż hierarchie anielskie są pośrednikami między Bogiem, a ludźmi. Natomiast wg. św. Grzegorza Teologa są one „wykonawcami Boskiej woli, dzięki swym naturalnym umiejętnościom oraz obfitości łaski”. Aniołowie są więc zwiastunami woli Bożej. Zgodnie z nauką Kościoła, każdy człowiek, nawet nie będący chrześcijaninem, ma swego anioła stróża, który stoi przed obliczem Pańskim. Jest to nie tylko przyjaciel i opiekun, chroniący przed złem, ale także, w pewnym stopniu, niebiański archetyp człowieka, przez to też aniołowie stróże są naszymi duchowymi krewnymi. A więc my, chrześcijanie, powinniśmy modlić się do swych aniołów stróżów i do wszystkich mocy niebiańskich. Aniołom powierzono, wg. świadectwa Słowa Bożego, ochronę i opiekę nad różnymi żywiołami, miejscami, narodami. Ochrona ta ma uzasadnienie w tym, że aniołowie posiadają w swojej naturze dążenie do wspólnoty ze światem, jako jego stróżowie. Tak więc życie świata przebiega przy nieustannym i aktywnym uczestnictwie aniołów.
Natura aniołów
Bardzo trudno jest zrozumieć naturę aniołów, gdyż tylko Bóg zna w pełni ich przymioty. Wg. św. Atanazego Wielkiego „anioły to istoty żywe, rozumne, bezcielesne, nieśmiertelne, posiadające sposobności do śpiewania". Apostoł Paweł nazywa anioły – duchami, a więc natura ich jest duchowa i bezcielesna, ponieważ „duch ciała i kości nie posiada (Łk 24, 39). Bezcielesność bywa też rozumiana w sensie delikatności ciał, niekiedy zaś – co bardziej odpowiada istocie rzeczy – jako całkowity brak ciała. Zostali oni stworzeni jako duchy czyste i bezpłciowe. Św. Makary Wielki twierdzi, iż anioły mają postać i wygląd, podobny do ludzkiej duszy. Zaznacza, iż w pewnym sensie anioły mają ciało. Wg. św. Ignacego Branczaninowa „są to ciała cienkie, eteryczne w przeciwieństwie do naszych ciał bardzo materialnych i niedelikatnych (…). Anioły, podobnie jak dusze, posiadają wszystkie członki i narządy: głowę, oczy, usta, ręce, nogi, czyli wszystko, co posiada człowiek w ciele. Piękność dobrych uczynków oraz łaska Boża świetleją na licach świętych aniołów, zaś zuchwała złość jest widoczna na licach upadłych aniołów”. Pismo Święte mówi nam również, iż demony (upadłe anioły) posiadają wszystkie narządy zmysłów, tak jak u człowieka: wzrok, słuch, węch, przypisując im również sposobność mówienia. Aniołowie poznają siebie, Boga i otoczenie przez wnioskowanie. Jako wysłannicy Boga i opiekunowie ludzi, z natury swej, poznają wszystkie nasze sprawy, zarówno duchowe jak i materialne. Nie znają jednak przyszłości w sposób całkowity i nieomylny, gdyż jest to atrybutem jedynie Boga. Nie znają też myśli ludzi, mimo iż ich myślenie jest doskonalsze niż u człowieka. Aniołowie nie mają też mocy czynienia cudów. Aniołowie nie są wszędzie obecni, tak jak Bóg. Stosunek aniołów do miejsca określają granice ich posłanictwa, mocy i łaski, dzięki temu też potrafią, jak twierdzi św. Grzegorz Teolog, „przenosić się z miejsca na miejsce i towarzyszyć wszystkim wszędzie. Sprzyja temu życzliwość służenia, jak też lekkość ich natur”. Wg. św. Ignacego Branczaninowa „duchy, w swych działaniach, są swobodniejsze, a ich sposobności i umiejętności rozwinięte bardziej niż u ludzi”. Aniołowie, jak i demony, mają wpływ na materię za pośrednictwem materii nam nieznanej. W księdze proroka Daniela czytamy, iż anioł przyniósł proroka Abbakuma z odległego miejsca, aby ten nakarmił proroka Daniela, przebywającego w lwiej jamie (Dan. 14, 31-39). Z Ewangelii św. Mateusza wiemy, iż szatan kusząc Pana naszego Jezusa Chrystusa wziął Go do świetego miasta i postawił na dachu jednej ze swoich światyń. Później wziął go na bardzo wysoką górę (Mt. 4, 1-11). Żywot św. Jana Nowogródzkiego zawiera opis podróży przebytej na złym duchu z Nowogrodu do Jerozolimy i z powrotem. Przy czym podróż przebiegała w drugiej, połowie nocy i zajęła 2-3 godziny. Świadczy to o tym, iż prędkość przemieszczania się złych duchów, mimo, że bardzo duża pozostaje ograniczona. Duchy posiadają też umiejetność dokonywania zadziwiająccyh zmian w widzialnej przyrodzie, np. w Księdze Hioba czytamy, iż ogień, pod działaniem diabła, spalił pasterzy oraz stado owiec należace do Hioba. Aniołowie, tak jak ludzie, noszą obraz Boży. Jego pełnia jest jednak właściwa tylko człowiekowi.
Hierarchia anielska
Nauka o zastępach anielskich została przedstawiona w pismach św. Dionizego Areopagity. Bazując na Tradycji Świętej dzieli on zastępy anielskie na trzy hierarchie. Każda hierarchia składa się z trzech stopni.
· Serafimy
· Cherubiny
· Trony
· Panowania
· Moce
· Władze
· Początki
· Archanioły
· Anioły
W zależności od miejsca w hierarchii, aniołowie wykonują różne funkcje.
Upadek w świecie aniołów
Świat duchowy został przez Boga stworzony przed światem materialnym, „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię” (Rodz. 1, 1) – niebo (świat duchowy) jest tu wymienione przed ziemią (światem materialnym). Zarówno świat duchowy, jak i materialny, został przez Boga stworzony z niczego (ex nihilo). Aniołowie jako mający rozum i wolną wolę zostali wystawieni na próbę (podobnie jak pierwsi ludzie). Część aniołów zgrzeszyła, gdyż popadli w pychę i chcieli stać się równymi Bogu. Będąc archaniołem w konsekwencji stał się diabłem za oszczerstwo, będąc Bożym Sługą stał się szatanem, w pełnym znaczeniu tego słowa, ponieważ szatan oznacza przeciwnika. Był on odbiciem doskonałości, mądrości, piekna, mieszkał w Ogrodzie Bożym. Nienaganny był w postępowaniu, aż dotąd, gdy odkryto w nim niegodziwość (…). Serce jego było wyniosłe z powodu piękności, zniweczył swoją mądrość skutkiem swojej świętości (Ezech. 28, 12-15). Grzech ten jednak nie wypływał z ich natury, gdyż oznaczałoby to, że wina grzechu padała na Tego, kto ich stworzył. Anioł stworzony dobrym, przez własną samowolę, stał się zły. Tak więc upadły duch, diabeł – oszczerca stracił łaskę uświęcającą i dary z nią związane, jednakże zachował zdolności naturalne. Chociaż moc duchów upadłych jest wielka, większa niż u ludzi, nie są one w stanie złamać wolnej woli człowieka. Mogą jedynie osłabić działanie rozumu poprzez rozliczne pokusy i podszepty. Demony nie mogą zrobić niczego Stwórcy, gdyż On jest wszechmogącym Bogiem, dlatego całe swoje zło zwróciły na człowieka, noszącego w sobie obraz Boży. Wiedząc o tym, iż Pan kocha swe stworzenie, diabeł dąży do wyrządzenia jak największych szkód przedmiotowi Jego miłości.
ktmalina