§ 1. Pojęcie zasady procesowej
1. Zasady określają wzorce, według których ma być zbudowany proces oraz ustalają kierunek zasadniczych rozwiązań dla danego modelu. Zatem zasada procesowa to idea prawna o charakterze dyrektywnym albo opisowym mająca zasadnicze i wiodące znaczenie w procesie. Zasady można określać jako reguły w sensie dyrektywy określonego zachowania się lub w sensie określonego rozwiązania organizacyjnego. Z takiego rozróżnienia wywodzi się podział na zasady dynamiczne - odnoszącej się do przebiegu procesu i zasady organizacyjno-ustrojowe dotyczące rozwiązań organizacyjnych.
W procesualistyce karnistycznej brak jest jednolitości co do pojmowania zasady procesowej oraz co do podziału zasad. Z teoretycznego punktu widzenia traktuje się je jako wyznaczniki według których jest lub powinien być ukształtowany model procesu ( W. Daszkiewicz, Prawo karne procesowe zagadnienia ogólne, Poznań 1999r, s. 61 ).Naczelne zasady procesu karnego określane są również w doktrynie jako społecznie ważne, ogólne dyrektywy uregulowania najbardziej istotnych kwestii z zakresu procesu ( S Waltoś, Proces karny zarys systemu Warszawa 1998r., s. 251 ) Zasady procesu karnego są rozumiane także jako charakterystyczne cechy danego procesu, odróżniające go od procesu innej formacji społeczno politycznej i gospodarczej w związku z którymi na przestrzeni wieków toczyły się walki natury polityczno ideowej ( S Sliwiński Polski proces karny przed sądem powszechnym, Warszawa 1961, s. 59).
Wobec doktrynalnych rozbieżności w pojmowaniu zasady procesowej warto zaznaczyć, że kryterium uznania zasady stanowią elementarne wymagania co do tego, że zasada musi znajdować bezpośredni wyraz w ustawie, powinna mieć charakter podstawowy i generalny, a także iż powinna określać typowe i dominujące cechy procesu karnego.
Zasadą procesu karnego jest idea prawna albo cecha charakteryzująca model tego procesu, czy też ogólna dyrektywa wyrażająca prawidłowość konstrukcyjną wzorca procesowego.
Zasada procesu karnego ma znaczenie teoretyczne w tym sensie, że charakteryzuje model procesu oraz ma znaczenie praktyczne, ponieważ wskazuje kierunek rozwiązania powstających wątpliwości interpretacyjnych.
Ustawa wyznacza zakres obowiązywania zasady procesu karnego, bo określa nie tylko jego generalne prawidłowości ale ustala również ściśle dopuszczalne ograniczenia i wyjątki.
2. Zasadę procesową można ująć dwojako: jako ideę o charakterze teoretycznym (zasada abstrakcyjna) oraz jako zasadę konkretną mającą swój wraz w konkretnej ustawie.
Zasada abstrakcyjna jest wzorem dla rozstrzygania zasadniczych kwestii wchodzących w zakres tej zasady. Stanowi wzór dla kodyfikatorów i dla ustawodawcy przy formułowaniu zasad konkretnych związanych z określonymi ustawodawstwem. Tworząc zasady konkretne i ujmując je w stosowne ramy ustawowe uwzględnia się kulturę prawną społeczeństwa, dopasowuje się do możliwości konkretnego państwa, przymierza do potrzeby ochrony wartości, którym ma służyć. Zasada abstrakcyjna ma charakter absolutny oraz jest tworem teorii a nie rozwiązania ustawowego. Zasada zaś konkretna, będąc rozwiązaniem praktycznym, przewiduje określone wyjątki.
Obowiązywanie jako podstawowych zasad sobie przeciwstawnych możliwe jest w tym samym systemie prawnym ale nie w tym samym stadium procesowym. W określonym bowiem stadium obowiązywać może jedna konkretna zasada procesowa i wyjątki na rzecz przeciwstawnej zasady procesowej.
Obowiązywanie więc pewnych zasad konkretnych może zależeć od stadium postępowania np. w postępowaniu przygotowawczym obowiązują zasady: ścigania z urzędu, tajności i inkwizycyjności z wyjątkami na rzecz zasad przeciwstawnych, a w postępowaniu jurysdvkcy,jnym obowiązują zasady: skargowości, jawności i kontradyktoryjności z wyjątkami na rzecz zasad przeciwstawnych.
§ 2. Klasyfikacja zasad procesowych
1. Doktryna procesowa nie prezentuje jednomyślności w sposobie rozumienia oraz w klasyfikowaniu zasad procesu karnego. Przyjmowane są różne kryteria różnicujące te zasady oraz wyodrębnia się rozmaite zasady.
Według S. Kalinowskiego wyróżnić można następujące zasady procesu karnego : zasadę praworządności, zasadę lojalności organów władzy do obywatela, zasadę niezawisłości sędziowskiej, zasadę demokratyzmu, zasadę prawa do obrony, zasadę prawdy materialnej, zasadę bezstronności organów procesowych, zasadę sprawowania nadzoru nad orzecznictwem przez Sąd Najwyższy, zasadę legalizmu, zasadę rozdzielania funkcji procesowych, zasadę skargowości, zasadę domniemania niewinności, zasadę swobodnej oceny dowodów, zasadę bezpośredniości, zasadę kontradyktoryjności, zasadę równości stron procesowych, zasadę ustności, zasadę pisemności, zasadę jawności, zasadę koncentracji materiału dowodowego, zasadę swobodnego działania ( S. Kalinowski , Polski proces karny w zarysie, PWN Warszawa 1981r. ).
W. Daszkiewicz dzieli zasady procesowe dychotomicznie na konstytucyjne zasady procesu karnego i inne zasady. Do pierwszej grupy należą zasada prawa do sądu oraz zasada rzetelnego procesu. Pozostałe zasady to : zasada ścigania z urzędu, zasada legalizmu, zasada domniemania niewinności, zasada prawa do obrony i braku obowiązku samooskarżania się, zasada prawdy i bezstronności organów procesowych, zasada skargowości, zasada swobodnej oceny dowodów i samodzielnego rozstrzygania przez sąd zagadnień faktycznych i prawnych, zasada informowania uczestników procesu o ich obowiązkach i uprawnieniach, zasada kontradyktoryjności, zasada publiczności procesu oraz jego wewnętrznej jawności wobec stron i innych uczestników postępowania, zasada bezpośredniości, zasada ustności procesu i utrwalania czynności procesowych, zasada koncentracji materiału procesowego i rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, zasada kontroli decyzji procesowych, zasada udziału czynnika społecznego.
S. Waltoś wskazuje na następujące zasady procesowe zasadę prawdy materialnej, zasadę obiektywizmu, zasadę współdziałania ze społeczeństwem i instytucjami w ściganiu przestępstw, zasadę domniemania niewinności i in dubio pro reo, zasadę swobodnej oceny dowodów, zasadę bezpośredniości, zasadę skargowości i ścigania z urzędu, zasadę kontradyktoryjności i zasadę inkwizycyjności, zasadę legalizmu, zasadę prawa do obrony, zasadę publiczności, zasadę kontroli procesu, zasadę uczciwego procesu ( S. Waltoś, Proces karny zarys systemu, PWN, Warszawa 1998r.).
T. Grzegorczyk i J. Tylman wyodrębniają następujący katalog zasad zasadę prawdy materialnej, zasadę swobodnej oceny dowodów, zasadę obiektywizmu, zasadę bezpośredniości, zasadę skargowości i postępowania z urzędu, zasadę kontradyktoryjności i zasadę śledczą, zasadę równouprawnienia stron, zasadę legalizmu, zasadę domniemania niewinności, zasadę in dubio pro reo, zasadę ciężaru dowodu ( onus probandi ), zasadę prawa do obrony, zasadę prawa jawnoąści, zasadę ustności i pisemności, zasadę koncentracji.
K. Marszał wyróżnia następującą klasyfikację zasad procesowych : zasady ustrojowo – organizacyjne – zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości, zasada niezawisłości sędziowskiej, zasada udziału czynnika społecznego w procesie karnym, zasada kolegialności sądu, zasada jurysdykcyjnego nadzoru Sądu Najwyższego; zasady związane ze wszczęciem i bytem procesu – zasada ścigania z urzędu, zasada skargowości, zasada legalizmu, zasada trwałości decyzji procesowych; zasady dotyczące postępowania dowodowego – zasada prawdy, zasada bezpośredniości, zasada koncentracji materiału dowodowego, zasada swobodnej oceny dowodów, zasady dotyczące sytuacji prawnej podmiotów procesowych – zasada bezpośredniości, zasada kontradyktoryjności, zasada domniemania niewinności, zasada prawa do obrony; zasady dotyczące techniki prowadzenia postępowania – zasada jawności, zasada ustności, zasada informacji, zasada instancyjności (K. Marszał, Prawo karne procesowe, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1999r.).
2. Dyskusyjność systematyki zasad procesowych zasadza się na różnorodności stosowanych kryteriów podziału, np. charakter, znaczenie, regulacja prawna, zawartość treściowa. Systematyka zasad procesu karnego może być różna. Ze względu na charakter zasady dzieli się na:
1 ) abstrakcyjne czyli reguły teoretyczne oraz
2) konkretne czyli ustanowione i obowiązujące w konkretnym ustawodawstwie.
Z uwagi na znaczenie wyróżnia się zasady:
1)ogólnoprawne: (zasada praworządności, zasada humanizmu, zasada współdziałania ze społeczeństwem)
2) procesowe
Uwzględniając kryterium unormowania prawnego można wydzielić zasady:
1) skodyfikowane (w Konstytucji lub w kodeksie) oraz
2) nieskodytikowane.
Zasadami skodyfikowanymi w Konstytucji są np. zasada: udziału czynnika społecznego, kolegialności, prawa do obrony. W kodeksie postępowania karnego ujęto np. zasady: udziału czynnika społecznego (art. 3 k.p.k.), bezstronności (art. 4 k.p.k.), domniemania niewinności (art. 5 § 1 k.p.k.), in dubio pro reo (art. 5 § 2 k.p.k.), prawa do obrony (art. 6 k.p.k.),swobodnej oceny dowodów (arf. 7 k.p.k.), ścigania z urzędu (art. 9 k.p.k.), legalizmu ( art. 10 k.p.k.),skargowości (art. 14 k.p.k.), prawa do informacji (art. 16 k.p.k.) i inne.
Zasada bezpośredniości nie jest określona expressis verbis lecz można ją wyprowadzić z szeregu przepisów przewidujących wyjątki od jej abstrakcyjnego modelu (art. 389,391,392, 396 § 2 i 3 k.p.k. i inne). Nieskodyfikowanymi zasadami są zasada: praworządności, humanitaryzmu, kontradyktoryjności, równości stron.
Ze względu na treść zasad procesu karnego można wydzielić:
1 Zasady dynamiczne określające sposób działania:
a) związane z formą procesu:
zasada skargowości (art. 14 k.p.k. ), zasada ścigania z urzędu (art. 9 k.p.k.), zasada legalizmu (art. 10 § 1 k.p.k.), zasada kontradyktoryjnosci, zasada równości stron, zasada prawa do obrony (art. 6 k.p.k.), zasada jawności (art. 355 i n. k.p.k.), zasada ustności (art. 365 k.p.k.)
b związane z prawem dowodowym:
zasada prawdy obiektywnej (art. 2 § 2 k.p.k.), zasada trafnej represji karnej (arf. 2 § 1 pkt. 1,2 k.p.k.), zasada swobodnej oceny dowodów (art. 7 k.p.k.), zasada domniemania niewinności (art. 5 § 1 k.p.k.), zasada in dubio pro reo (art. 5 § 2 k.p.k.), zasada bezstronności (art. 4 k.p.k.), zasada spoczywania ciężaru dowodowego na oskarżycielu i sądzie, zasada inicjatywy dowodowej sądu, zasada bezpośredniości, a także
c) pozostałe zasady dynamiczne takie jak:
zasada koncentracji procesu, zasada kontroli rozstrzygnięć, zasada sprawnego procesowania, zasada prawa do informacji, zasada ne bis in idem,
2. Zasady ustrojowe dotyczące rozwiązań organizacyjnych
1
a) zasady organizacyjne sądownictwa: (zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości, zasada niezawisłości, zasada kolegialności, zasada udziału czynnika społecznego).
b) zasady organizacyjne prokuratury: (zasada hierarchicznego podporządkowania, zasada nominacji, zasada jednoosobowej decyzji. zasada substytucji zasada dewolucji, zasada indyferencji).
Ze względu na przeciwstawność pewnych zasad można przyjąć następujący układ zasad:
1. zasada oficjalności zasada wszczynania na wniosek,
2. zasada legalizmu zasada oportunizmu,
3. zasada skargowości zasada inkwizycyjności,
4. zasada prawdy obiektywnej zasada prawdy sądowej,
5. zasada kontradyktoryjności zasada inkwizycyjności,
6. zasada równości stron zasada nierówności stron,
7. zasada bezpośredniości zasada pośredniości,
8. zasada jawności zasada tajności,
9. zasada swobodnej oceny dowodów zasada legalnej oceny dowodów,
10. zasada ustności zasada pisemności.
Z punktu widzenia kryterium istoty procedowania oraz klasycznych imperatywów prowadzenia akcji karnej w procesie można wydzielić następującą systematykę zasad:
1) zasady ogólnoprawne ( zasada praworządności, zasada humanitaryzmu, zasada współdziałania ze społeczeństwem );
2) zasady dynamizmu i sposobu prowadzenia akcji procesowej (oficjalności, legalizmu, skargowości, kontradyktoryjności, jawności, ustności ):
3) zasady poznania dowodowego (prawdy obiektywnej, ciężaru dowodowego, swobodnej oceny dowodów, bezpośredniości)
4) zasady gwarancyjne (równości stron, zasada prawa do obrony, domniemania niewinności, in dubio pro reo, obiektywizmu, ne bis in idem, lojalności procesowej).
1. Zasady ogólnoprawne
§1. Zasada praworządności oznacza nakaz ścisłego przestrzegania prawa.
Zasada ta ma szczególne znaczenie w procesie karnym. Chodzi zwłaszcza o to, aby działalność organów procesowych była zgodna z prawem. W procesie karnym chodzi o najważniejsze dla człowieka dobra i interesy, zarówno społeczne, jak i indywidualne. Szczególnie ważne jest przestrzeganie tych przepisów prawa karnego procesowego, których celem jest gwarancja prawidłowego wymiaru sprawiedliwości oraz zapewnienie trafności represji karnej, a które to przepisy ingerują w sferę tak istotnych wartości jak choćby wolność osobista. Dlatego też proces karny może być podporządkowany potrzebie skuteczności, efektywności i celowości, jeżeli nie pozostaje w sprzeczności z zasadą praworządności.
§ 2. Zasada humanitaryzmu.
Zasada humanitaryzmu wynika z przyrodzonej godności człowieka oraz z równych i niezbywalnych praw wszystkich ludzi. Według tej zasady każde prawo musi zawierać skuteczne środki ochrony prawnej przed naruszeniami prawa dokonanymi przez osoby działające w charakterze urzędowym. Ma ona zapewnić każdemu człowiekowi środki należnej ochrony prawnej realizowanej w drodze postępowania przed sądem a także realizowanie przez wszystkie władze koniecznych środków ochrony prawnej. Nikt nie może być samowolnie aresztowany lub zatrzymany. Każdy pozbawiony wolności ma prawo do decyzji sądowej. Podejmowanie wszelkich rozstrzygnięć w zakresie pozbawienia i ograniczenia wolności musi być zgodne z zasadą poszanowania praw jednostki. Wykonanie kar nie powinno wykraczać poza niezbędną dolegliwość wynikającą z istoty tej kary. Konstytucja R.P. w art. 30 stanowi, iż przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych. (art. 40 Konstytucji R.P.). Przejawem tej zasady jest również art. 3 k.k., zgodnie z którym kary oraz inne środki karne przewidziane w tym kodeksie stosuje się z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu, w szczególności z poszanowaniem godności człowieka. Zasada humanitaryzmu umocniona ostała systemem gwarancji wynikających z Konstytucji RP oraz z prawa międzynarodowego. Każdy człowiek, według tej zasady, powinien być traktowany, zwłaszcza w kontaktach z organami państwa, w sposób odpowiadający godności ludzkiej.
W tej dyrektywie mieszczą się zawarte w prawie międzynarodowym zakazy:
1. stosowania tortur ( art.3 KE, art. & MPPOiP oraz art., 1 i nast. Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania z 1984r. ( Dz.U. z 1989r. Nr 63, poz. 378, 379 ),
2. nieludzkiego traktowania ( art. KE, art. 7 MPPOiP ), polegającego na lekceważeniu w stosunku do określonej osoby ogólnych wymagań wyrażających godność ludzką,
3. poniżającego traktowania ( art. 3 KE, art. 7 MPPOiP i art. 1 i nast. Konwencji powołanej w punkcie 1), które może mieć miejsce, kiedy godność osoby zostaje w znaczny sposób naruszona przez pogardzający sposób traktowania i upokarzania albo przez doprowadzenie do stanu, w którym podejmuje działania wbrew swej woli, lub gdy doprowadzono ją do sytuacji, która w istotny sposób nie odpowiada jej społecznemu położeniu.
Poniżające traktowanie nie może wynikać a płci, rasy, koloru skóry, języka, religii, przekonań politycznych, pochodzenia narodowego lub społecznego, przynależności narodowej, majątku, urodzenia lub jakichkolwiek innych przyczyn. Z mocy art. 14 z tych powodów zabroniona została dyskryminacja. ( K. Marszał)
Zasada ta posiada zabezpieczenia zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne. Zewnętrznym zabezpieczeniem tej zasady jest ustanowienie organów kontroli ponadpaństwowej ( art. 19 KE). Natomiast wewnętrznym mechanizmem zabezpieczającym zachowanie zasady humanitaryzmu jest z jednej strony publiczność rozpraw sadowych, pozwalająca na ujawnienie stosowania niedopuszczalnych metod w postępowaniu karnym, a z drugiej strony zasada domniemania niewinności i zasada prawa do obrony w procesie karnym.
§3. Zasada współdziałania ze społeczeństwem i instytucjami w ściganiu przestępstw
Zasada udziału czynnika społecznego w procesie – to dyrektywa, w myśl której organy procesowe powinny angażować do współdziałania w procesie karnym obywateli i instytucje państwowe i społeczne.
Realizowana jest ona, w różnych dziedzinach prawa. W prawie administracyjnym, przewiduje się działania władcze i niewładcze organizując życie społeczne, również w prawie cywilnym zasada ta realizuje się przez normalizację stosunków cywilnoprawnych. Prawo karne materialne chroni społeczeństwo przed czynami niepożądanymi społecznie. Zwalczanie przestępczości wymaga natomiast współdziałania ze społeczeństwem.
Zasada ta wraża się w procesie karnym również w udziale przedstawicieli społeczeństwa w rozstrzyganiu sporów. Ogólnie statuuje ją art. 182 Konstytucji R.P. Podobną ogólnością jak norma konstytucyjna cechuje się art. 3 k.p.k., zgodnie z którym w granicach określonych w ustawie postępowanie karne odbywa się z udziałem czynnika społecznego. Szczegółowe dyrektywy wynikają z art. 28 § 1 k.p.k. - na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej i art. 5 § 1 u.s.p., który stanowi, że rozpoznawanie spraw w sądach powszechnych odbywa się z udziałem ławników ludowych, z wyjątkiem wypadków określonych w ustawach. Przepis art. 28 k.p.k. dotyczy sądu pierwszej instancji. Statuuje również zasadę kolegialności składu sądzącego z udziałem ławników. Od ogólnej reguły wyrażonej w art. 28 § 1 k.p.k. istnieją wyjątki. Rozpoznanie sprawy przez sąd pierwszej instancji w składzie trzech sędziów zawodowych może być uzasadnione szczególną zawiłością sprawy ( art. 28 § 2 k.p.k. ).Postanowienie w tym przedmiocie ( a nie zarządzenie prezesa sądu, jak miało to miejsce w d.k.p.k. ) może zostać wydane zarówno na posiedzeniu przed rozprawą główną jak i na rozprawie. W sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników ( art. 28 § 3 k.p.k. ). Poza tymi sytuacjami ustawa przewiduje inne wyjątki na rzecz składu jednoosobowego : w sprawach toczących się w trybie uproszczonym ( art. 476 § 1 k.p.k. ); w sprawach z oskarżenia prywatnego ( art. 486 k.p.k.), z wyjątkiem przestępstwa zniesławienia ( art. 212 k.k.) wówczas składem właściwym jest skład trzyosobowy jeden sędzia i dwóch ławników; w sprawach toczących się w postępowaniu nakazowym ( art. 500 § 4 k.p.k. ) oraz w postępowaniu w sprawach o wykroczenia ( art. 508 § 5 k.p.k. ). Nienależyta obsada sądu ma istotny wpływ na dalszy to procesu. Stwierdzenie tej okoliczności powoduje zaistnienie bezwzględnej przyczyny odwoławczej, która uzasadnia uchylenie zaskarżonego orzeczenia niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu tego uchybienia na treść orzeczenia ( art. 439 § 1 pkt. 2 k.p.k.), a także stanowi podstawę do wniesienia kasacji ( art. 523 k.p.k.). Autorytetem SN poparta jest teza wyroku siedmiu sędziów SN z dnia 7 września 1971 r. V KRN 295/71, OSP 1973, z. 2, poz. 34, stwierdzająca, iż każda obsada sądu niezgodna z przepisami ustawy (...) pociąga za sobą konieczność uchylenia wyroku niezależnie nie tylko od wpływu tego uchybienia na treść wyroku, ale nawet od granic środka odwoławczego . Stąd też brak podstaw do wszelkich rozważań co do tego, czy chodzi o skład rozszerzony zamiast zwykłego, czy też odwrotnie, pomijając wątpliwą słuszność argumentu, iż w tym pierwszym wypadku prawa oskarżonych do odpowiedniego składu sądzącego zyskały dodatkową gwarancję. Dodać należy, że wydanie orzeczenia przez skład nie znany ustawie powoduje jego nieważność z mocy prawa ( art. 100 § 1 pkt 6 k.p.k.).
W procesie karnym szczególnie w zwalczaniu przestępczości ważna jest współpraca ze społeczeństwem. Z tej konstatacji wynika procesowa instytucja obywatelskiego obowiązku zawiadomienia o przestępstwie, zwarta w art. 304 § 1 k.p.k. oraz odnośnego obowiązku prawnego instytucji państwowych i społecznych wynikającego z art. 304 § 2 k.p.k. Obowiązek ten w odniesieniu do niektórych przestępstw usankcjonowany jest odpowiedzialnością karną przewidzianą w art. 240 k.k. Kto mając wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego określonego w art. 118 k.k. (zabójstwo w ramach dyskryminacji), 127 k.k. (zamach na byt R.P.), 128 k.k. (zamach na organ konstytucyjny R.P.), 130 k.k. (szpiegostwo), 134 k.k. (zamach na Prezydenta R.P.), 140 k.k. (zamach na siły zbrojne R.P.), 148 k.k. (zabójstwo), 163 k.k. (sprowadzenie katastrofy), 163 k.k. ( sprowadzenie katastrofy) lub 252 k.k. ( wymuszenie terrorystyczne), nie zawiadamia niezwłocznie organu powołanego do ścigania przestępstw, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
4
Ponadto ważną formą współdziałania ze społeczeństwem są instytucje:
4. poręczenia społecznego polegającego na tym, że od kierownictwa zakładu pracy, szkoły lub uczelni, których oskarżony jest pracownikiem, uczniem lub studentem, od zespołu, w którym oskarżony pracuje lub uczy się, albo od organizacji społecznej, której oskarżony jest członkiem, można na ich wniosek przyjąć poręczenie, że oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowaniu jeżeli oskarżony jest żołnierzem, można przyjąć poręczenie od zespołu żołnierskiego, zgłoszone za pośrednictwem właściwego dowódcy (art. 271 k.p.k.);
2. poręczenia osoby godnej zaufania , że oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania (art. 272 k.p.k.);
5. przedstawiciela organizacji społecznej, który w postępowaniu sądowym do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego może zgłosić swój udział w procesie, jeżeli zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego lub ważnego interesu indywidualnego, objętego zadaniami statutowymi tej organizacji, w szczególności ochronie wolności i praw człowieka. W zgłoszeniu organizacja społeczna wskazuje przedstawiciela, który ma reprezentować tę organizację. A przedstawiciel przedkłada sądowi pisemne upoważnienie. Sąd dopuszcza przedstawiciela organizacji społecznej, jeżeli leży to w interesie wymiaru sprawiedliwości. (art. 90 k.p.k.). Zgodnie z art. 91 dopuszczony do udziału w postępowaniu sądowym przedstawiciel organizacji społecznej może uczestniczyć w rozprawie, wypowiadać się i składać oświadczenia na piśmie.
2. Zasady dynamizmu i sposobu prowadzenia akcji procesowej
§ 1.Zasada oficjalności (ścigania z urzędu)
1. Zasada oficjalności- to dyrektywa w myśl której organ procesowy wszczyna i prowadzi postępowanie niezależnie od czyjejkolwiek skargi.
Polega ona na tym, że organy państwowe powołane do ścigania przestępstw działają z własnej inicjatywy bez względu na to jaka jest wola osób, które danym przestępstwem zostały pokrzywdzone. Przestępstwo bowiem narusza państwowy porządek prawny. Prawo karania powinno realizować się niezależnie od zachowania pokrzywdzonego. Zasada ścigania z urzędu nakłada na prokuratora i Policję, a w przypadkach przewidzianych w ustawie na inne organy (zgodnie z art. 312 k.p.k. są to organy Straży Granicznej, UOP, organy kontroli finansowej i inne przewidziane w przepisach szczególnych) - obowiązek wszczęcia postępowania o przestępstwo ścigane z urzędu. Istotne znaczenie tej zasady wynika z tego, iż dotyczy ona inicjowania postępowania czyli jego wszczęcia.
2. Zasada oficjalności została wyrażona w art. 9 k.p.k., zgodnie z którym organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je od wniosku określonej osoby, instytucji lub organu albo od zezwolenia władzy. Nowy kodeks postępowania karnego, odmiennie niż ustawa karnoprocesowa z 1969r. wyraża zatem zasadę ścigania z urzędu wprost w przepisach kodeksowych poszerzając tym samym, katalog zasad skodyfikowanych.
Obowiązek wynikający z zasady oficjalności obejmuje również kontynuowanie postępowania, zasada ta obowiązuje bowiem nie tylko w postępowaniu przygotowawczym. Ściganie z urzędu dotyczy wszystkich przestępstw publicznoskargowych.
3. Odstępstwa i wyjątki od zasady oficjalności.
· Przewidziane są wyjątki na rzecz przeciwstawnej zasady ścigania na wniosek. Przestępstwa wnioskowe charakteryzują się tym, iż mogą być ścigane przez prokuratora tylko w razie złożenia stosownego żądania. W razie złożenia wniosku o ściganie tylko niektórych sprawców prokurator zobowiązany jest ścigać wszystkich sprawców, podżegaczy, pomocników czyli także inne osoby, których czyny pozostają w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku, o czym należy uprzedzić osobę składającą wniosek. Przepisu tego nie stosuje się do najbliższych osoby składającej wniosek ( art. 12 § 2 k.p.k.).
Obowiązuje więc reguła niepodzielności wniosku o ściganie. Z chwilą złożenia wniosku o ściganie, postępowanie toczy się z urzędu. Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu - do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej, chyba że chodzi o przestępstwo określone w art. 197 k.k. (gwałt). Ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne ( art. 12 § 3 k.p.k.).
Oprócz osoby pokrzywdzonej wniosek o ściganie mogą złożyć osoby najbliższe, a w przypadku ich braku lub nie ujawnienia prokurator. Podmiotem uprawnionym do złożenia wniosku w przypadku przestępstwa z art. 219 k.k. ( niealimentacja ) jest obok pokrzywdzonego organ opieki społecznej lub właściwa instytucja.
· Odmianą ścigania na wniosek są przestępstwa ścigane na wniosek dowódcy jednostki wojskowej np. samowolne oddalenie ( art. 338 k.k.), odmowa pełnienia służby (art. 341 k.k.), niewykonanie rozkazu (art. 343 k.k.), albo na wniosek pokrzywdzonego lub dowódcy jednostki np. znieważenie przełożonego (art. 347 k.k.), znieważenie podwładnego (art. 350 ...
xavi.hernandez