Ks. Marek Kluwak - Teologiczne znaczenie sakramentu chrztu św.pdf - encykliki adhortacje i inne - cecz

Ks. Marek Kluwak

Teologiczne znaczenie sakramentu chrztu w modlitwach

po czytaniach liturgii słowa Wigilii Paschalnej

W modlitwach u ż ywanych w liturgii słowa Wigilii Paschalnej temat chrztu jest

wiod ą cy. Mowa jest o nim bezpo ś rednio w modlitwach po drugim, trzecim (dwie

wersje), czwartym i szóstym czytaniu. Obrazuj ą go dwie figury biblijne: obrzezanie,

jako znak przymierza zawartego z Abrahamem i przej ś cie Izraelitów przez Morze

Czerwone. Teksty modlitw zawieraj ą tak ż e gł ę bokie znaczenie teologiczne sakramen-

tu chrztu, wskazuj ą c na jego paschalny charakter.

1. Sakrament chrztu

Sakrament chrztu udzielany we wspólnocie Ko ś cioła ma swój pocz ą tek w polece-

niu Chrystusa: „Id ź cie wi ę c i nauczajcie wszystkie narody, udzielaj ą c im chrztu w

imi ę Ojca i Syna, i Ducha Ś wi ę tego. Uczcie je zachowywa ć wszystko, co wam

przekazałem” (Mt 28, 19-20) oraz „Id ź cie na cały ś wiat i gło ś cie Ewangeli ę wszel-

kiemu stworzeniu! Kto uwierzy i przyjmie chrzest, b ę dzie zbawiony: a kto nie

uwierzy, b ę dzie pot ę piony” (Mk 16, 15-16). Chrzest jest fundamentem całego ż ycia

chrze ś cija ń skiego i bram ą ż ycia w Duchu otwieraj ą c ą dost ę p do innych sakramentów.

Przez chrzest stajemy si ę członkami Chrystusa, wyzwolonymi z mocy grzechu i jako

synowie Bo ż y zostajemy wszczepieni w Ko ś ciół 1 .

W Nowym Testamencie chrzest 2 okre ś lany jest najcz ęś ciej terminem baptisma ,

który oznacza zanurzenie lub obmycie. Wywodzi si ę on od czasownika bapto lub od

jego formy baptidzo , odnosz ą cych si ę głównie do działalno ś ci Jana Chrzciciela 3 .

Termin ten nie był znany w ówczesnym ś wiecie. Mo ż emy przypuszcza ć , ż e pisarze

Nowego Testamentu 4 , tworz ą c go, chcieli podkre ś li ć oryginalno ść chrztu chrze ś ci-

ja ń skiego i odró ż ni ć go od rozpowszechnionych praktyk religijnych ł ą czonych z

obmyciem kultycznym 5 .

Według Dziejów Apostolskich chrztu udzielało si ę bezpo ś rednio po wyznaniu

wiary w Chrystusa, a jego nast ę pstwem było udzielenie Ducha Ś wi ę tego. Ten

dwustopniowy proces zasadza si ę na kontra ś cie mi ę dzy janowym chrztem z wody, a

1 W. Słomka, Chrzest jako podstawa duchowo ś ci chrze ś cija ń skiej , w: Chrzest – nowo ść ż ycia , red.

A. Nowak, W. Słomka, Lublin 1992, s. 13; por. tak ż e KKK 1213.

2 Termin chrzest pojawia si ę po raz pierwszy w Nowym Testamencie na oznaczenie obrz ę du oczysz-

czenia, praktykowanego przez nieortodoksyjn ą posta ć ż ydowsk ą o imieniu Jan Chrzciciel. D. Schowal-

ter, chrzest , w: Słownik wiedzy biblijnej , red. B. Metzger, M. Coogan, Warszawa 1996, s. 89.

3 K. Romaniuk, Sakramentologia biblijna. Zarys teologii sakramentów dla teologów, katechetów,

duszpasterzy , Warszawa 1994, s. 7.

4 Dla ś w. Pawła chrzest jest czym ś nowym. Uwidacznia si ę to w stosowanym przez niego okre ś leniu

„chrzest w imi ę Pana” (por. 1 Kor 1, 13). Chrzci ć w „imi ę kogo ś ” oznacza zwi ą zanie osoby z tym, w

imi ę kogo chrzest był udzielony. E. Jezierska, „Zostali ś my ochrzczeni w imi ę Pana naszego Jezusa

Chrystusa …” (por 1 Kor 6, 11). Nauka ś w. Pawła o chrzcie i jego skutkach , „Wrocławski Przegl ą d

Teologiczny” 8(2000) nr 1, s. 48.

5 J. Kudasiewicz, Biblijna teologia chrztu , w: Chrzest – nowo ść ż ycia…, s. 21.

Ks. Marek Kluwak

„ochrzczeniem Duchem Ś wi ę tym”, które jest tak wa ż ne, ż e przywódcy Ko ś cioła

jerozolimskiego wysyłaj ą Piotra i Jana, by nało ż yli r ę ce na wyznawców w Samarii i

w ten sposób udzielili im Ducha Ś wi ę tego. Listy Pawłowe dostarczaj ą najwcze ś niej-

szych ś wiadectw o udzielaniu chrztu wyznawcom Jezusa. Jednak ś w. Paweł nie czyni

ż adnej wzmianki o Janie Chrzcicielu, ani o chrzcie i otrzymywaniu Ducha Ś wi ę tego

jako procesie dwustopniowym. Zdaniem Pawła osoba, która została ochrzczona, jest

„w Chrystusie” i nie podlega podziałom obowi ą zuj ą cym w społecze ń stwie (por. Ga

3, 27), stanowi bowiem cz ęść Jego Ciała (1 Kor 12, 13; por. Ef 4, 5) 6 .

W pismach Nowego Testamentu nie zachował si ę kompletny opis celebrowania

sakramentu chrztu. Jednak analizuj ą c liczne rozproszone fragmenty oraz praktyk ę

Ko ś cioła, mo ż emy go w przybli ż eniu zrekonstruowa ć . Chrzest poprzedzało głoszenie

Ewangelii o Jezusie zako ń czone wyznaniem wiary. Materi ą chrztu była woda, w

której zanurzano kandydata, wymawiaj ą c nad nim formuł ę chrystologiczn ą lub

trynitarn ą . Cz ę sto z chrztem ł ą czyło si ę wło ż enie r ą k, które oznaczało dar Ducha

Ś wi ę tego i misj ę w Ko ś ciele. Po chrzcie nast ę pował ś piew lub recytacja hymnów

dzi ę kczynnych 7 .

2. Teologia sakramentu chrztu

W Nowym Testamencie mo ż emy wyró ż ni ć trzy teologie chrztu: Pawłow ą , Pio-

trow ą i Janow ą . Ś w. Paweł przedstawia chrzest przede wszystkim jako: uczestnictwo

w ś mierci i zmartwychwstaniu Chrystusa, przyobleczenie si ę w Niego, z zastosowa-

niem metafory szaty, przyj ę cie Ducha Ś wi ę tego i wł ą czenie w mistyczne Ciało

Chrystusa. Ś w. Piotr w swoich pismach rozwija typologi ę arki i potopu, wskazuj ą c

tak ż e, ż e chrzest jest sakramentem paschalnym, który swoj ą zbawcz ą moc czerpie ze

ś mierci i zmartwychwstania Chrystusa. Zaznacza on równie ż , ż e sakrament chrztu

jest zrodzeniem na nowo, ponownym powołaniem do ż ycia i ratuj ą c ą wod ą . Dla ś w.

Jana chrzest to „narodzenie si ę z góry” i o ś wiecenie, którego dokonuje Chrystus 8 .

Okres patrystyczny 9 rozwijał te w ą tki, staraj ą c si ę pogł ę bi ć ich znaczenie. Teolo-

gia chrztu była ś ci ś le powi ą zana z jego praktyk ą . Uwidoczniło si ę to tak ż e podczas

sporów z herezjami. Ireneusz z Lyonu wypracował pierwsze teologiczne uzasadnie-

nie chrztu dzieci, Tertulian w chrzcie zobaczył zobowi ą zanie analogiczne do

przysi ę gi ż ołnierskiej, a Cyryl Jerozolimski podkre ś lił zbawcze dary chrztu: odpusz-

6 D. Schowalter, Chrzest, w Słownik wiedzy biblijnej…, s, 89.

7 J. Kudasiewicz, Biblijna teologia chrztu…, s. 28; A. Ż urek, Katechumenat i chrzest w Ko ś ciele

staro ż ytnym – na przykładzie Antiochii w IV wieku , w: Ku liturgii nadziei. Ksi ę dzu dr. Bolesławowi

Marga ń skiemu w sze ść dziesi ą t ą pi ą t ą rocznic ę urodzin , red. R. Biel, Tarnów 2005, s. 125 – 128.

8 Tam ż e, s. 31 – 32.

9 Refleksja nad znaczeniem chrztu ma przede wszystkim kontekst polemiczny. Jest to dyskusja z

judaizmem (Pseudo – Barnaba), gnoz ą (Ireneusz, Tertulian) i polemiki wewn ą trzko ś cielne dotycz ą ce

dyscypliny chrzcielnej (Cyprian). Kolejn ą przyczyn ą pisana na temat chrztu jest potrzeba wyja ś nienia

niechrze ś cijanom, czym jest chrzest i jaki jest jego sens (Justyn). Dopiero na drugim miejscu mamy do

czynienia z katechez ą chrzcieln ą (Tertulian, Klemens) i samodzieln ą refleksj ą teologiczn ą (Orygenes).

Zob. Chrzest i pokuta w Ko ś ciele staro ż ytnym. Antologia tekstów I – III w ., opr. J. Słomka, Kraków

2004, s. 17 – 18.

Teologiczne znaczenie sakramentu chrztu

czenie grzechów, synostwo i dar Ducha Ś wi ę tego 10 . Ko ś ciół wykładaj ą c nauk ę o

chrzcie na przestrzeni wieków, zawsze czerpał ze ź ródła, jakim jest Pismo Ś wi ę te i

refleksja czasów patrystycznych na ten temat. Tacy teologowie jak ś w. Augustyn czy

ś w. Tomasz z Akwinu staj ą c wobec problemów swojej epoki, niejednokrotnie od-

wołaj ą si ę do skarbca Ko ś cioła na temat tego podstawowego sakramentu 11 .

Refleksj ę dotycz ą c ą teologii chrztu zawart ą w modlitwach Wigilii Paschalnej

skupimy w tym opracowaniu wokół interpretacji dwóch figur chrztu: przej ś cia przez

Morze Czerwone i obrzezania. Postaramy si ę tak ż e spojrze ć na chrzest jako sakra-

ment paschalny, oczyszczaj ą ce obmycie i sakrament Ducha Ś wi ę tego wł ą czaj ą cy do

Ko ś cioła.

3. Biblijne figury chrztu zawarte w modlitwach Wigilii Paschalnej

3.1. Przej ś cie przez Morze Czerwone

Biblijna figura przej ś cia przez Morze Czerwone 12 zapowiadaj ą cego zbawcze

obmycie w wodach chrztu znajduje si ę w dwóch modlitwach po trzecim czytaniu 13 .

W pierwszej modlitwie akcent został poło ż ony na moment przej ś cia: z niewoli do

wolno ś ci, ż e ś mierci do ż ycia, ze starego do nowego stworzenia. Druga modlitwa

podkre ś la natomiast znaczenie figury, ukazuj ą c jej wypełnienie. Morze Czerwone

jest znakiem zdroju chrztu ś wi ę tego, a Naród Wybrany zapowiedzi ą ludu chrze ś ci-

ja ń skiego.

Opowiadanie o przej ś ciu przez Morze Czerwone zawiera w sobie dwie tradycje

historyczno – teologiczne. Pierwsza z nich, pochodz ą ca ze ś rodowiska dworskiego

akcentuje w wi ę kszym stopniu przebieg i dramaturgi ę wyzwalania Izraela. Podkre ś la

tak ż e prawd ę o Bogu, który pokonał ś miertelnych wrogów swego ludu. Morze

Czerwone staje si ę zatem miejscem, w którym Bóg pokonał faraona i jego wojsko.

Druga tradycja, zwana kapła ń sk ą , akcentuje fakt przej ś cia Izraelitów przez wody.

Autor tego opisu chc ą c uwypukli ć działanie Boga w ś wiecie, akcentuje nadprzyro-

dzone elementy tego wydarzenia 14 .

W biblijnych opisach o przej ś ciu przez Morze Czerwone zawarta jest gł ę boka

my ś l teologiczna. W wydarzeniu historycznym autorzy natchnieni dostrzegaj ą wa ż ne

przesłanie o wielowymiarowym, zbawczym działaniu, które Bóg podejmuje wzgl ę -

dem swego ludu 15 . Mo ż na je przedstawi ć jako walk ę Boga z siłami zła, przej ś cie ze

ś mierci do ż ycia i nowe stworzenie. Typologiczne znaczenie przej ś cia przez Morze

10 G. Koch, Sakramentologia – zbawienie przez sakramenty. Traktat X , w: Podr ę cznik teologii

dogmatycznej , red. W. Beinert, Kraków 1999, s. 154 – 161.

11 M. Qualizza, Inicjacja chrze ś cija ń ska , Kraków 2002, s. 49 – 60.

12 Jest to obok potopu jedna z najcz ęś ciej spotykanych figur chrztu ś w. Zob. J. Danielou, Wej ś cie w

histori ę zbawienia. Chrzest i bierzmowanie , Kraków 1996, s. 108; L. Ligier, Biblijny symbolizm chrztu

według Ojców i liturgii , „Concilium” 1 – 10(1966 – 1967), s. 47 – 56.

13 Por. MR, nr 26, s. 169.

14 H. Witczyk, Przej ś cie przez Morze Czerwone jako figura chrztu (Wj 13, 17 – 15, 18. 21) , w:

Ś wi ę te Triduum Paschalne , red. C. Krakowiak, J. Kudasiewicz, H. Witczyk, Kielce 2001, s. 218 – 221.

15 K. Romaniuk, Sarkamentologia biblijna…, s. 16; W. Ś wierzawski, Id ź cie i nauczajcie udzielaj ą c

chrztu. Sakrament chrztu, Wrocław 1984, s. 54.

Ks. Marek Kluwak

Czerwone pojawia si ę ju ż w Starym Testamencie i odnosi si ę do eschatologii.

Odnajdujemy tu obraz nakre ś lony przez Izajasza, który mówił o zwyci ę stwie nad

Rahabem, morskim potworem stanowi ą cym figur ę Egiptu. Zwyci ę stwo i przej ś cie

przez Morze ma symbolizowa ć przyszłe zwyci ę stwo Jahwe 16 . Przej ś cie przez Morze

było mo ż liwe tylko dzi ę ki wyzwalaj ą cemu działaniu Boga. Opis tego wydarzenia

obfituje w terminologi ę wojenn ą . Autor posługuj ą c si ę schematem walki wojskowej,

zestawia ze sob ą dwie zmagaj ą ce si ę pot ę gi. W czasie potyczki Bóg walczy za swój

lud i w jego imieniu pokonuje wojsko faraona. W tym czasie działanie ludu pozostaje

zupełnie bierne. Zbawienie jest zatem wył ą cznie dziełem Boga 17 .

Sakrament chrztu jest tak ż e przej ś ciem z niewoli grzechu do wolno ś ci ż ycia w

łasce. W tym momencie Bóg, jak to miało miejsce w obrazie biblijnym, pokonuje

wszelkie siły zła. Cyryl Jerozolimski w katechezach przedchrzcielnych i mistago-

gicznych starał si ę ukaza ć t ę prawd ę w nast ę puj ą cy sposób: „gdy nieprzyjaciel pocz ą ł

ich [Izraelitów] ju ż uwolnionych ś ciga ć , na widok, jak morze przed nimi cudownie

si ę rozdzielało, rzucił si ę w ich ś lady i natychmiast zgin ą ł w falach Czerwonego

Morza” 18 . To, co si ę dokonało przy przej ś ciu, jest czym ś wi ę cej ni ż zwykł ą przepra-

w ą . Nie zako ń czyła si ę ona tylko zrzuceniem jarzma niewoli egipskiej. Bóg wypro-

wadził swój lud z ciemno ś ci ś mierci do ś wiatło ś ci ż ycia 19 .

Przej ś cie ze ś mierci, któr ą symbolizuje ciemno ść , do ż ycia przedstawianego przez

ś wiatło dokonuje si ę ostatecznie w sakramencie chrztu. Jak powie ś w. Paweł przez

chrzest zostali ś my zanurzeni w ś mierci Chrystusa (por. Rz 6, 3) i razem z Nim

zostali ś my pogrzebani. Ś mier ć ta ma jednak wymiar pozytywny, gdy ż oznacza nasze

umieranie dla grzechu. Podobne stwierdzania odnajdujemy tak ż e u Cyryla Jerozolim-

skiego: „W skutek grzechu wchodzisz umarły[do ź ródła chrztu], ale wychodzisz

zbudzony do ż ycia w sprawiedliwo ś ci. Je ś li ś bowiem wrósł w podobie ń stwo ś mierci

Zbawiciela, b ę dziesz te ż godny Jego zmartwychwstania. Jak Jezus wzi ą ł na siebie

grzech ś wiata i umarł, aby zniszczy ć grzech i wskrzesi ć ci ę w sprawiedliwo ś ci, tak i

ty, wszedłszy do wody i jakby pogrzebany w wodzie, jak On w skalnym grobie znów

zostaniesz wskrzeszony, aby «wie ść nowe ż ycie»” 20 .

W biblijnym opowiadaniu o przej ś ciu Izraela przez Morze Czerwone mo ż emy

tak ż e odnale źć odniesienia do opisu stworzenia ś wita: wiatr, sucha ziemia, która

ukazuje si ę po ś rodku wód. Wielkie wody morza przypominaj ą wod ę pocz ą tków.

Izrael przechodz ą c po ś rodku wód morza, przechodzi do nowego ż ycia. Tym samym

„przej ś cie” nabiera znamion aktu nowego stworzenia 21 . To, co zapowiadało przej ś cie

przez Morze Czerwone, wypełnia si ę w ś mierci i zmartwychwstaniu Jezusa. Naj-

pierw na płaszczy ź nie indywidualnej. Ka ż dy ochrzczony staje si ę „nowym stworze-

niem”, wolnym od grzechu i ś mierci. Dawc ą tego stworzenia w człowieku jest Duch

16 J. Danielou, dz. cyt ., s.110 – 111; por. tak ż e KKK 1221.

17 H. Witczyk, art.. cyt. , s. 223.

18 Ś w. Cyryl Jerozolimski, Katechezy przedchrzcielne i mistagogiczne, Biblioteka Ojców Ko ś cioła

14, Kraków 2000, katecheza 19 (mistagogiczna pierwsza), chrzest nr 2, s. 319.

19 W. Ś wierzawski, Id ź cie i nauczajcie…, s. 69.

20 Ś w. Cyryl Jerozolimski, dz. cyt ., katecheza 3, O chrzcie, nr 12, s. 55.

21 J. Hadalski, Chrzcielny charakter stworzenia , „Liturgia Sacra” 11(2005) nr 1, s. 27 – 29.

Teologiczne znaczenie sakramentu chrztu

Ś wi ę ty 22 . Nale ż y podkre ś li ć , ż e chrzest jako sakrament przechodzenia od starego do

nowego stworzenia nie mo ż e by ć rozumiany jako jednorazowy akt. Wymaga on

ci ą głego wysiłku do tego, aby coraz pełniej stawa ć si ę nowym człowiekiem 23 .

Analizuj ą c biblijn ą figur ę przej ś cia Izraelitów przez Morze Czerwone, mo ż emy

stwierdzi ć , ż e jest ona bardzo bogata w tre ś ci teologiczne. Zawiera w sobie takie

my ś li i w ą tki jak: inicjacyjny charakter przej ś cia, uwidoczniony w wej ś ciu w nowy,

inny „ ś wiat”; zapowied ź przyszłej w ę drówki ludzi wierz ą cych, której obrazem była

droga przez pustyni ę i podleganie kuszeniu oraz niebezpiecze ń stwom; narodzenie si ę

Ko ś cioła w perspektywie rodzenie si ę narodu izraelskiego; czy te ż szczególna

obecno ść Ducha Ś wi ę tego. Protagonist ą wyj ś cia jest oczywi ś cie Moj ż esz. Wyobra ż a

on jednak nowego Moj ż esza, którym b ę dzie Chrystus 24 .

3.2. Wypełnienie obietnicy danej Abrahamowi

W ą tek chrztu jako wypełnienie obietnicy danej Abrahamowi pojawia si ę w modli-

twie po drugim czytaniu, w pierwszej wersji modlitwy po trzecim czytaniu i po ś red-

nio w modlitwie po czwartym czytaniu 25 . Odnajdujemy tu bezpo ś rednie nawi ą zanie

do tego, ż e sakrament chrztu pomna ż a liczb ę dzieci Abrahama czyni ą c go ojcem

licznego narodu. Wierz ą cy wł ą czeni do liczby synów Abrahama staj ą si ę w ten

sposób dziedzicami Bo ż ych obietnic. Abraham jest najwcze ś niejsz ą postaci ą biblijn ą ,

nakre ś lon ą na tyle wyra ź nie, ż e w ograniczonym zakresie mo ż na j ą odnie ść do

wydarze ń historii powszechnej. Abraham mógł by ć kupcem karawanowym, cho ć

Biblia przedstawia go tylko jako pasterza. To mgliste odniesienie Abrahama do

historii nie wyklucza sporów w kwestii, jak wielka cz ęść jego biografii mogła by ć

sztucznie rozbudowana 26 .

Abraham, jako ojciec licznych narodów, według obietnicy Boga staje si ę Jego

wybra ń cem. To wybranie skutkuje radykaln ą przemian ą ż ycia. Bóg wkracza w jego

egzystencj ę , żą daj ą c całkowitego zawierzania. Do tego stopnia, ż e musi on zmieni ć

miejsce swojego zamieszkania, wyruszaj ą c w nieznane. „Abraham uwierzył i Pan

poczytał mu to za zasług ę ” (Rdz 15,6). Jego całe ż ycie opiera si ę na wierze i zaufaniu

Bogu 27 . Przez ten czas Abrahama pozostaje pod znakiem niczym nie ograniczonych

zrz ą dze ń Bo ż ych. Jego wiara ma by ć oczyszczona i umocniona przez cierpienie. Bóg

za żą da od niego ofiary z Izaaka, na którym spoczywała Bo ż a obietnica (por. Rdz 22,1

nn.). Jednak Abraham wierny Bo ż emu wezwaniu „nie odmówił nawet swego

jedynego syna” (Rdz 22,12.16) 28 .

Z osob ą Abrahama zwi ą zane jest przymierze, którego znakiem było obrzezanie.

Jest ono warunkiem nieodzownym dopuszczenia do ś wi ę towania Paschy, podczas

22 A. Skowronek, Z teologii chrztu , w: Sakrament chrztu. Liturgia, teologia, Pismo ś w ., red. S.

Czerwik, J. Kudasiewicz, J. Łach, A. Skowronek, Katowice 1973, s. 40.

23 H. Witczyk, art. cyt ., s. 231 – 232.

24 M. Qualizza, dz. cyt. , s. 47.

25 Por. MR, nr 25, 26, 27, s. 168 – 169.

26 R. North, Abraham , w: Słownik wiedzy biblijnej…, s. 5.

27 M. Qualizza, dz. cyt ., s. 13

28 Abraham , w: Słownik teologii biblijnej , red. X. Leon – Dufour, Pozna ń – Warszawa 1982, s. 37.

Ks. Marek Kluwak - Teologiczne znaczenie sakramentu chrztu św.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: