GMO-Podstawowe informacje.pdf

Państwowa

Inspekcja

Ochrony Roślin

i Nasiennictwa

Cooperation

Agency

for Local

Authorities

ORGANIZMY

GENETYCZNIE MODYFIKOWANE

PODSTAWOWE INFORMACJE

Materiał opublikowany z funduszy Unii Europejskiej

Co to jest inżynieria genetyczna?

Inżynieria genetyczna jest to zespół technik badawczych pozwalający na wyizolowanie

i charakterystykę określonych genów, a także wprowadzenie do nich określonych zmian.

Opiera się ona na technikach rekombinacji DNA czyli, technikach, która pozwala

na pobranie, wyizolowanie, mody ﬁ kację i przenoszenie fragmentów DNA z jednego

organizmu do drugiego, nie tylko w obrębie jednego gatunku lecz również pomiędzy

gatunkami. W przypadku, gdy sekwencja DNA z organizmu – dawcy integruje się

w materiale genetycznym w organizmie – biorcy, cecha w nim zawarta staje się zin-

tegrowaną częścią genomu i w ten sposób organizm uzyskuje nową cechę. Inżynieria

genetyczna pozwala ponadto na dezaktywację lub zmniejszenie ekspresji konkretnego

genu. W tym przypadku, można dokonywać próby eliminowania go bądź regulacji jego

działania (tzw. technika knockout).

Co to jest GMO?

Dyrektywa 2001/18/WE 1 , de ﬁ niuje GMO, jako „organizm, inny niż organizm człowie-

ka, w którym materiał genetyczny został zmieniony z wykorzystaniem technik inżynierii

genetycznej w sposób nie zachodzący w warunkach naturalnych, na skutek krzyżowania

i/lub naturalnej rekombinacji”. Mody ﬁ kacja genetyczna polega zatem na wszczepieniu

do genomu biorcy fragmentu DNA z innego organizmu, który jest odpowiedzialny za

daną cechę. Przeniesiony gen to tzw. transgen – stąd często używana nazwa „organizmy

transgeniczne”. Po przeniesieniu transgenu do genomu biorcy jest on na stałe włączony

do genomu gospodarza i będzie trwale przekazywany organizmom potomnym.

Jakie obce geny zawierają rośliny transgeniczne?

Teoretycznie, gen wykorzystywany do transformacji jednej rośliny może pochodzić

z każdego żywego organizmu roślinnego, zwierzęcego, bakteryjnego, grzybowego. Jest

to możliwe, ponieważ informacja genetyczna każdego żywego organizmu zakodowana

zawsze jest na matrycy kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA), który jest jedna-

kowy w każdym organizmie. „Cegiełki”, które składają się na informację genetyczną

są jednakowe dla każdego żywego organizmu. Sposób, w jaki są one zorganizowane

decyduje o różnicach pomiędzy organizmami.

Najpowszechniej występujące mody ﬁ kacje genetyczne, to:

mody ﬁ kacja wprowadzająca odporność na owady

•

mody ﬁ kacja wprowadzająca odporność na herbicydy

1 Dyrektywa 2001/18/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zamierzonego uwalniania do

środowiska organizmów zmody ﬁ kowanych genetycznie i uchylenia Dyrektywy 90/220/EWG

(Dz.Urz.WE L 106 z 17.04.2001).

•

Rośliny genetycznie mody ﬁ kowane odporne na owady (rośliny Bt ) powstały poprzez

przeniesienie do nich genów, odpowiedzialnych za wytworzenie białek toksycznych

dla owadów. Najpowszechniej wykorzystywane są geny pochodzące z bakterii Bacillus

thuringensis . Gen bakteryjny koduje specy ﬁ czne białko – Cry, które jest toksyczne

dla owadów. Bakteria Bacillus thuringensis znajduje także szerokie zastosowanie w rol-

nictwie ekologicznym, gdzie wykorzystywana jest jako biologiczna ochrona przeciw

niektórym rodzajom owadów. Rośliny transgeniczne, które produkują białko Cry, są

w stanie ochronić same siebie przed atakiem określonych szkodników, co w konsekwen-

cji przekłada się na zmniejszenie zużycia środków owadobójczych. Pierwszą uprawianą

rośliną Bt był ziemniak odporny na stonkę, inne to bawełna i kukurydza.

Rośliny genetycznie mody ﬁ kowane odporne na herbicydy (rośliny Ht ) otrzyma-

no poprzez wprowadzenie do nich genów, które decydują o tym, iż roślina zaczyna

tolerować toksyczne działanie konkretnego herbicydu. Nadanie roślinie odporności

na herbicyd pozwala na jego stosowanie, bez obawy o zniszczenia uprawianej rośliny.

Wprowadzone geny odpowiadają za wytwarzanie enzymów rozkładających herbicydy.

W ten sposób roślina staje się na nie odporna. Mody ﬁ kacja warunkująca odporność na

herbicydy jest jedną z najczęściej stosowanych. W ten sposób zmody ﬁ kowano m.in.

soję, kukurydzę, rzepak, tytoń.

Odrębną, nie tak popularną, ale istotną mody ﬁ kacją stosowaną u roślin jest wprowadza-

nie odporności na choroby wywoływane przez grzyby, wirusy, bakterie. Odporność na

choroby grzybowe i bakteryjne uzyskuje się poprzez wprowadzenie transgenu kodują-

cego enzymy niszczące ściany komórkowe bakterii czy grzybów. Odporność na wirusy

uzyskuje się poprzez wprowadzenie do rośliny m.in. genów białek płaszcza (kapsydu)

danego wirusa, co powoduje, że późniejsza infekcja tym wirusem jest znacznie słabsza

lub skutki choroby pojawiają się z dużym opóźnieniem.

Co nas czeka w przyszłości?

Rośliny genetycznie zmody ﬁ kowane i ich zastosowanie w produkcji roślinnej można

podzielić na trzy generacje. W pierwszej generacji znajdują się rośliny, w których

zostały zmienione cechy agronomiczne. Dzięki tym mody ﬁ kacjom rośliny są odporne

na herbicydy lub powszechnie występujące szkodniki.

Do roślin transgenicznych drugiej generacji zalicza się te, w których zmienia się

m.in. ich cechy jakościowe (np. zmiana pro ﬁ lu kwasów tłuszczowych, zmiana stosunku

cukrów, mody ﬁ kacje powodujące opóźnienie dojrzewania).

Do roślin trzeciej generacji będą natomiast zaliczane rośliny genetycznie zmody ﬁ ko-

wane gromadzące w znacznych ilościach substancje chemiczne przydatne dla przemysłu

głównie farmaceutycznego, czy też biopolimery do wykorzystania w przemyśle che-

micznym. W chwili obecnej najczęściej mamy do czynienia z roślinami transgenicznymi

pierwszej generacji. Na świecie zostały wprowadzone do obrotu (w tym również do

uprawy) odmiany genetycznie zmody ﬁ kowanej kukurydzy, soi, bawełny, rzepaku. Na

autoryzację oczekuje długa lista roślin. Przewiduje się, że rośliny genetycznie mody-

ﬁ kowane zaliczone do drugiej generacji staną się powszechnie dostępne w okresie

najbliższych 10 lat, natomiast rośliny genetycznie mody ﬁ kowane zaliczone do trzeciej

generacji mogą pojawić się w produkcji w drugiej dekadzie XXI w.

Jakie są zasady wprowadzania do obrotu produktów GMO?

Procedura wprowadzenia do obrotu organizmu genetycznie zmody ﬁ kowanego, jako

produktu lub składnika produktu, następuje z chwilą złożenia wniosku w dowolnym

Państwie Członkowskim. Proces wprowadzania do obrotu podlega przepisom wspól-

notowym i nie ma możliwości, aby poszczególne Państwa Członkowskie samodzielnie

decydowały o wprowadzaniu bądź nie wprowadzaniu danego produktu.

Na obszarze Wspólnoty w obrocie mogą znaleźć się tylko te produkty, dla których

Komisja Europejska wydała pozytywną decyzję.

Zasada ta dotyczy zarówno tych GMO, które mają być zastosowane jako żywność,

pasza, jak również przeznaczone do dalszej reprodukcji jako nasiona. W 2004 roku, w 25

krajach członkowskich zaczął obowiązywać nowy, fundamentalnie zmieniony system

autoryzacji GMO. Podstawowa zasada wprowadzania produktów do obrotu oparta

została na standardach bezpieczeństwa oraz zagwarantowaniu konsumentom prawa

wyboru. Produkt wprowadzony do obrotu musi być bezpieczny, przed jego autoryzacją

przeprowadzana jest analiza bezpieczeństwa dla zdrowia ludzi i dla środowiska, a po

wprowadzeniu do obrotu – produkt musi być monitorowany i znakowany.

Proces autoryzacji każdego produktu GMO jest skomplikowany i trwa kilka, a na-

wet kilkanaście lat. Tak długa procedura ma na celu zagwarantowanie, że dany produkt

nie zagraża zdrowiu człowieka, jest bezpieczny dla zwierząt i dla środowiska.

W zakresie przepisów dotyczących wprowadzania do obrotu produktów GMO

istnieją dwie równoległe ścieżki ich autoryzacji, na poziomie całej Wspólnoty. Jedna

ustanowiona jest dla genetycznie zmody ﬁ kowanych roślin i ich stosowania w przetwór-

stwie i przemyśle (Dyrektywa 2001/18/WE), natomiast druga przeznaczona jest dla

wprowadzenia do obrotu genetycznie zmody ﬁ kowanej żywności i pasz (Rozporządzenie

1829/2003/WE).

Podstawa

prawna

Dyrektywa 2001/18/WE

Rozporządzenie 1829/2003/WE

Zakres wniosku Import, przetwarzanie; uwolnienie do środowiska

połączone z możliwością uprawy

żywność lub pasza 2

Od kiedy obo-

wiązuje

17 kwiecień 2001

19 kwiecień 2004

Obowiązek

wdrożenia przez

organy krajowe

Do 17 października 2002

niepotrzebne; rozporządzenie ma

bezpośrednie zastosowanie w krajach

członkowskich

Akty prawne,

które zostały

uchylone

Dyrektywa (90/220)

Rozporządzenie nt. Novel food (258/97)

Procedury

Złożenie wniosku do organu krajowego

Ocena wniosku i raport oceniający kraju członkowskie-

go oparty na przesłankach naukowych.

Przekazanie dokumentacji do Komisji Europejskiej,

Złożenie wniosku do organu krajo-

wego i niezwłoczne przekazanie go

przez kraj do Europejskiego Urzędu ds.

Bezpieczeństwa Żywności

Podstawa

prawna

Dyrektywa 2001/18/WE

Rozporządzenie 1829/2003/WE

a za jej pośrednictwem do pozostałych Państw

Członkowskich.

W przypadku uzasadnionych sprzeciwów oraz pytań

podnoszonych przez inne PCz, na zlecenie KE opra-

cowywana jest dodatkowa ocena dokumentacji przez

Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA).

Ocena produktu opiera się wyłącznie na aspektach

naukowych w odniesieniu do bezpieczeństwa danego

produktu.

Ocena naukowa wniosku opracowywana

jest przez panel GMO Europejskiego

Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności

(EFSA). Procedura oceny kończy się wyda-

niem przez EFSA raportu oceniającego.

Decyzja

Projekt decyzji opracowany przez KE

Głosowanie przedstawicieli krajów członkowskich w Stałym Komitecie ds. Łańcucha Pokarmowego

i Bezpieczeństwa Żywności (produkty złożone na podstawie Rozporządzenia 1829/2003/WE) lub

Komitetu Regulacyjnego (produkty złożone na podstawie Dyrektywy 2001/18/WE).

Projekt decyzji może być przyjęty lub odrzucony kwali ﬁ kowaną większością głosów.

Jeśli nie uzyska się kwali ﬁ kowanej większości wówczas Komisja Europejska przekazuje projekt

decyzji Radzie Ministrów przy Komisji Europejskiej.

Jeżeli w wyniku głosowania w Radzie brak jest kwali ﬁ kowanej większości głosów wówczas decy-

zja wraca do Komisji i Komisja Europejska podejmuje decyzję biorąc pod uwagę jedynie aspekty

naukowe świadczące o bezpieczeństwie danego produktu.

Maksymalny

okres autoryzacji

10 lat

Źródło: http://www.gmo-compass.org/eng/regulation/regulatory_process/158.two_laws_governing_genetically_modi-

ﬁ ed_plants.html 2

Jakie produkty GMO można znaleźć w obrocie handlowym i w uprawie

w Europie?

Produkty genetycznie mody ﬁ kowane, które uzyskały pozwolenie w Europie na wyko-

rzystanie ich jako pasza i żywność to przede wszystkim:

kukurydza

•

soja

•

bawełna

•

rzepak

Dla porównania, w obrocie handlowym w USA, obok wymienionych już gatunków

występują: genetycznie zmody ﬁ kowana papaja, pomidory, melony, cykoria, kabaczek,

lucerna, len, ryż.

Produkcja roślin transgenicznych odbywa się głównie poza Europą. Największymi

producentami roślin transgenicznych są Stany Zjednoczone, Kanada, Argentyna, Indie,

Chiny.

Dotychczas komercyjna uprawa roślin zmody ﬁ kowanych genetycznie w Unii Euro-

pejskiej ograniczała się do dwóch odmian genetycznie zmody ﬁ kowanej kukurydzy (linia

Bt176 – tylko Hiszpania oraz MON810). Kukurydza MON 810 zawiera gen, który

decyduje o jej odporności na omacnicę prosowiankę.

2 Zakres wniosku może obejmować również inne zastosowanie łącznie z uprawą, jeżeli produkt zo-

stał już dopuszczony do obrotu lub jest w trakcie oceny zgodnie z rozporządzeniem 1829/2003/WE.

•

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: