Arthur C. Danto - Historia a pojęcie sztuki.pdf

(138 KB) Pobierz
Microsoft Word - 9danto.rtf
Estetyka i Krytyka 2(3)2002
T ý U M A C Z E N I A
A RTHUR C. D ANTO
HISTORIA A POJĦCIE SZTUKI
ZdumiewajĢcy jest fakt, Ňe podczas gdy moja filozofia sztuki dĢŇy do
pewnego typu ponadczasowoĻci, do czego filozofia generalnie zmierza, to jest
zarazem wytworem swej wþasnej historycznej chwili w takim stopniu, Ňe moŇna z
þatwoĻciĢ uznaę, iŇ posiada odniesienia gþwnie do sztuki, ktra byþa jej
bezpoĻredniĢ przyczynĢ. Sztuka ta byþa produktem rozmaitych nurtw awangardy
wczesnych lat szeĻędziesiĢtych, gþwnie wokþ i w samym Nowym Jorku. Co
wiħcej, wiħkszoĻę z tej sztuki nie mogþaby powstaę w okresie duŇo wczeĻniejszym.
RozwaŇmy sþynne Brillo Box Andy Warhola, ktre zajmuje tak znaczĢce miejsce w
mojej myĻli i pisarstwie. Brillo, zrobione i wystawione w 1964 roku, zapoŇyczyþo
format komercyjnego wysyþkowego kartonu, ktry poprzedziþ prace Warhola nieco
ponad rok. Projektant tego kartonu, sam artysta, odnosiþ siħ do stylistycznych
paradygmatw wspþczesnego malarstwa abstrakcyjnego. Samo ÐBrilloÑ byþo
nazwĢ dopiero co wynalezionych myjek ze Ļrodkiem czyszczĢcym uznawanych za
szczeglnie efektywne w nabþyszczaniu naczyı aluminiowych. Byþy one
wprowadzone tylko kilka lat wczeĻniej na amerykaıski rynek. Brillo Box nie
mogþoby wyprzedzię tego, co okreĻliþo jego znaczenie. MoŇna wyobrazię sobie
przypominajĢcy dokþadnie kartony Brillo obiekt, ktry mgþ byę wytworzony wiek
wczeĻniej. JednakŇe nie mgþ by sie on opieraę na poþĢczonych wzajemnie
znaczeniach, ktre daþy Ňycie Brillo Box jako dzieþu sztuki. Nie tylko, Ňe ten sam
przedmiot nie mgþby byę tym samym dzieþem, ktrym byþ w 1964 roku, ale takŇe
jest trudno wyobrazię sobie jak 1864 mgþ w ogle byę dzieþem sztuki. Dla wielu
nawet w 1964 roku byþo wystarczajĢco trudno zaakceptowaę Brillo jako rodzaj
sztuki. Jednak od tego czasu przestrzeı przynajmniej pewnego segmentu Ļwiata
sztuki na tyle siħ otworzyþa, Ňe moŇna juŇ obiekt ten jako sztukħ bez wahania
akceptowaę. Zatem pytanie, ktre poczĢtkowo zajmowaþo mnie jako filozofa
brzmiaþo, co czyni moŇliwym, Ňe coĻ jest dzieþem sztuki w danym historycznym
momencie, podczas gdy nie mogþoby posiadaę takiego statusu w innym znacznie
wczeĻniejszym. W koıcu, pojawiþo siħ zagadnienie na najwiħkszym poziomie
filozoficznej oglnoĻci, co z historycznej sytuacji dzieþa sztuki wpþywa na status
dzieþa sztuki jako sztuki.
W jakiĻ sposb ponadczasowoĻę, ktra ma swoje miejsce w filozofii skþania
nas do tego, Ňe myĻlimy o przedmiotach zainteresowania filozoficznego jako
ponadczasowych. Jednak zawsze uwaŇam za instruktywne filozoficznie
wyobraŇenie sobie przedmiotw, ktre sĢ zamkniħte w ich historycznej chwili, na
sposb w jaki byþo Brillo Box, przetransportowanych w przeszþoĻę do znacznie
wczeĻniejszego okresu, podobnie jak Marka Twaina powszechnie znane
wyobraŇenie Yankesa z Connecticut przeniesionego na dwr Krla Artura.
ProjektujĢc okþadkħ mojej ksiĢŇki, Beyond the Brillo Box, Russell Conner
pomysþowy malarz, w znanej Lekcji anatomii Rembranta, zamieniþ zwþoki na Brillo
Box, tak Ňe wyglĢdaþo jakby siedemnastowieczne gþħboko poruszone audytorium
dr.Tulpa sþuchaþo dyskursu o awangardowej sztuce z poþowy dwudziestego
wieku.W dzisiejszych encyklopedycznych muzeach przyzwyczailiĻmy siħ juŇ do
idei przechodzenia z galerii poĻwiħconej siedemnastowiecznej sztuce holenderskiej
do innej dedykowanej dwudziestowiecznej sztuce amerykaıskiej. Nie stanowi dla
nas problemu fakt, Ňe dzieþa sztuki z rŇnych wiekw i kultur sĢ umieszczane sĢ
obok siebie w jednej pojedynczej galerii, co - jak to kuratorzy lubiĢ mwię Î
pozwala na ich wzajemnĢ Ðkomunikacjħ.Ñ Lecz ci, dla ktrych malowaþ Rembrant
nie mieliby sposobu by pomieĻcię Brillo Box w swoim pojħciu sztuki. W 1917,
Marcel Duchamp podjĢl siħ wprowadzenia na wystawħ, ktra miaþa nie mieę jury,
Ðprzeksztaþcony readymadeÑ Î w rzeczywistoĻci pisuar. Zostaþ on odrzucony przez
komisjħ rozmieszczajĢcĢ dzieþa dokþadnie na podstawie uzasadnienia, Ňe nie jest
sztukĢ. Pomimo, Ňe Ļwiat sztuki1917 roku posiadaþ sektory przyjazne dla ready
mades Duchampa, to komisja Stowarzyszenia NiezaleŇnych Artystw, ktre
sponsorowaþo wystawħ wyraŅnie nie byþa ich czħĻciĢ. W bardzo podobny sposb
dla duŇych obszarw Ļwiata sztuki z 1964 roku Brillo Box nie byþo sztukĢ. Jednak
nie byþo i byę nie mogþo jakiegokolwiek obszaru Ļwiata sztuki w ParyŇu w 1864
roku Î lub Amsterdamie w 1664 Î w ktrym Brillo Box mogþoby siħ mieĻcię.
OczywiĻcie jest prawdĢ, Ňe pojħcie sztuki zaczynaþo wwczas byę wystarczajĢco
rozchwiane, by ÐĻniadanie na trawieÑ Maneta zostaþo zaakceptowane jako dzieþo
sztuki, jakkolwiek dla licznych, ktrzy widzieli je w wczesnym Salonie
Odrzuconych byþo perwersjĢ samej idei sztuki. Heinrich Wollflin pisaþ, Ňe nie
wszystko jest moŇliwe w kaŇdym czasie. W tym rozumieniu historycznej
niemoŇliwoĻci, Brillo Box, na dþugo przed czasem, w ktrym zostaþo wykonane
moŇliwe jako po prostu obiekt, byþo niemoŇliwe jako dzieþo sztuki. 1
OkolicznoĻci te zasiaþy pewnĢ wĢtpliwoĻę nie tylko, co do
ponadczasowoĻci sztuki, lecz w bardziej bezpoĻredni sposb, wniosþy pytanie o to,
jakie powinno byę krytyczne i estetyczne odniesienie do dzieþ sztuki. ZaþoŇeniem
formalizmu, jako formy krytycznego odniesienia, jest Ňe wszystko to, co istotne w
okreĻleniu dzieþa sztuki powinno byę obecne i dostħpne w kaŇdym momencie
istnienia dzieþa. Powiedzmy, Ňe istnieje stanowisko w filozofii sztuki analogiczne do
internalizmu w filozofiach umysþu i znaczenia. OczywiĻcie, Ňe dzieþa sztuki
zmieniajĢ siħ fizycznie w czasie, czasami w sposb radykalny Î pigmenty blaknĢ,
1 Trzeba pamiħtaę, Ňe Brillo Box byþo zrobione z przemysþowej sklejki, ktra nie mogþa istnieę w 1864 roku, nie
mwiac juz o 1664 roku; i drukowane metodĢ sitodruku, ktrej prawie na pewno wwczas nie uŇywano. Filozofowie
sĢ niezmiernie niedbali kiedy tworzĢ Ðeksperymenty myĻlowe.Ñ Obiekt takiego rodzaju jak ten na czym polegaþ
posĢgi tracĢ dodatki takie jak rħce, ramiona i nogi. No i, informacja istotna dla
identyfikacji i interpretacji dzieþa jest czasami po prostu zapoznana; nie znamy juŇ
w koıcu toŇsamoĻci osb ze starych portretw; osoby, ktre znaþy klucze wþaĻciwe
do odczytywania znakw i symboli zmarþy nie przekazujĢc tej wiedzy innym. Po
prostu, nie wiemy w jaki sposb odczytywaę ryciny Pietera Breugela tak, jak
przypuszczalnie mogliby to czynię jego wspþczeĻni. W jħzyku angielskim sĢ
sþowa, o ktrych wiemy, Ňe wystħpujĢ tylko w jednej ze sztuk Szekspira, zatem
jeŇeli manuskrypty zostaþyby zagubione, nawet specjaliĻci nie mieliby sposobu by
dowiedzieę siħ jakie to mogþyby byę sþowa. ZwiĢzek miħdzy sztukĢ a
manuskryptem jest metafizycznie subtelny, lecz na pewno nie jest kwestiĢ Ļcisþej
identycznoĻci. Tak wiħc, zmiany, ktre zachodzĢ w dzieþach sztuki jako obiektach
fizycznych sĢ rzeczywiĻcie tylko warunkowe. To wþasnie wzglħdem dzieþa sztuki, w
stopniu w jakim moŇe ono byę odrŇnione od obiektu fizycznego, odnosimy siħ,
kiedy mowimy, Ňe nic zewnħtrznego wobec dzieþa nie jest waŇne i uŇyteczne do
krytycznego i estetycznego zrozumienia dzieþa sztuki. Internalizm w sztuce jest
stanowiskiem, w ktrym wszystko to, co relewantne do odbioru i oceny dzieþa jest
idealnie dostħpne oku krytyka w kaŇdym momencie, i oprcz tego nie ma nic, co
jest istotne, by odbieraę obiekty sztuki w kategoriach sztuki.
W tym oto osobliwym sensie wyobraŇam sobie dzieþo sztuki
przeniesione w jakiĻ wczeĻniejszy historycznie czas Î Brillo Box jako rodzaj
formalnego projektu. To, co bħdzie zagubione w tym wyobraŇonym przeniesieniu
jest tym, o czym mwiþem tutaj jako o znaczeniach, ktre dajĢ dzieþu Ňycie. Dzieje
siħ tak dlatego, Ňe podstawĢ znaczenia jest zwiĢzek sztuki ze Ļwiatem a relacje
miħdzy projektem i Ļwiatem sĢ historyczne. Na przykþad, nazwa ÐBrilloÑ oznacza
produkt gospodarstwa domowego, wynaleziony i opatentowany w pewnym
Brillo Box mgþ powodowaę zdziwienie podobnie jak þupiny orzecha kokosowego, gdy zostaþ wyrzucony na brzeg w
Ļredniowiecznej Europy.
okreĻlonym czasie. Przed tym byþo po prostu szumem, zanotowanym szkicemÎ lub,
w najlepszym razie, sþowem z jakiegoĻ rodzaju spauperyzowanej þaciny. Na Brillo
Box jest umieszczony znak, ktry skþada siħ, z koþa i ÐuÑ wpisanego w jego
centrum. Jest to symbol uŇywany po to, by wskazaę, Ňe przedmiot na ktrym jest
umieszczony jest uznany za koszerny przez , zorganizowany zaraz po powstaniu
paıstwa Izrael, ZwiĢzek Ortodoksyjnych Rabinw z Jerozolimy. Brillo byþo
koszerne w 1964 roku, lecz nie dluŇej, zatem producenci kartonw Brillo z
supermarketw nie majĢ juŇ upowaŇnienia by wciĢŇ umieszczaę na pudeþkach ten
symbol. Czy jest zatem symbol czħĻciĢ projektu czy nie ? Jest to pytanie, ktre
powinienem zostawię formalistom, aby mieli powd do niepokoju. Znacznie
waŇniejszĢ okolicznoĻciĢ jest przedstawiony juŇ fakt, Ňe samo Brillo Box jako
dzieþo, pozostaje w relacji ÐzapoŇyczeniaÑ do kartonw, w ktrych Brillo byþo, od
poþowy lat szeĻędziesiĢtych do poznych dziewiħędziesiĢtych XX wieku kiedy to
zmieniþ siħ projekt opakowania , wysyþane z fabryk do dystrybutorw i dalej do
supermarketw. Lecz nawet waŇniejsze niŇ powyŇsze jest to, Ňe znaczenie i
doniosþoĻę Brillo Box polega na tym, iŇ jest ono bardzo blisko zwiĢzane z
nastawieniem do sztuki, dominujĢcym szczeglnie na Manhattanie w pierwszej
poþowie lat 1960tych. Atmosfera historii i teorii definiujĢca to, co byþo historycznie
moŇliwe byþa czħĻciĢ tego, co pozwolilo w tym wþaĻnie czasie traktowaę Brillo jako
sztukħ. W 1964 roku, kiedy w Journal of Philosophy opublikowaþem ÐThe Art
WorldÑ - tekst w gdzie byþy przedstawione pierwsze zarysy mojej filozofii sztuki Î
sĢdziþem, Ňe aby zobaczyę Brillo Box jako sztukħ, trzeba wiedzieę coĻ o historii i
coĻ o teorii, ktre w danym momencie definiujĢ odpowiedni Ļwiat sztuki. Nawet w
Nowym Yorku, w tej szczeglnej chwili byþy liczne Ļwiaty sztuki. Nie chcħ
relatywizowaę sztuki do Ļwiata sztuki, lecz w tym momencie tylko podkreĻlię, Ňe
status Brillo Box jako dzieþa sztuki zaleŇal od czynnikw zewnħtrznych, ktre nie
wystħpowaþy duŇo wczeĻniej przed 1964 rokiem. Chcħ powiedzieę coĻ na temat

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin