Dinozaury Australii
Ogólnie o australijskich dinozaurach
Mimo, iż Australia jest obszarem prawie tak wielkim jak Stany Zjednoczone, to obfituje ona w bardzo małą ilość skamieniałości dinozaurów (nie oznacza to jednak, że żyło ich tam niewiele). Gady te musiały jednak dotrzeć na ten kontynent, kiedy jeszcze był on częścią wielkiego skupiska kontynentów. Większość australijskich dinozaurów zostało opisanych w latach 20 i 80 dwudziestego wieku. Pierwszym z nich był wczesny zauropod z jury- Rhoetosaurus; oraz bardzo zagadkowy teropod Ozraptor o niepewnej taksonomii. Najważniejsze rejony paleontologiczne na tym kontynencie to przede wszystkim: Południowa Wiktoria, północne obszary Nowej Południowej Walii, Queensland i północno-zachodnia Australia Zachodnia. W Queensland odnaleziono zauropoda Austrosaurus (krewniaka brachiozaura), małego nodozaura Minmi (jego nazwa pochodzi od miejsca znalezienia) oraz dalekiego krewnego iguanodona Muttaburrasaurus.
Wszystkie ich skamieniałości znajdują się do dziś w Queensland Museum. W Queensland odnaleziono jeszcze wiele fragmentarycznych skamieniałości dinozaurów oraz ich tropy, które czekają jeszcze na swoją identyfikację i opis. W 1980 roku w Nowej Południowej Walii odkryto szczątki owiraptorozaura z rodzaju Kakuru. Według większości specjalistów był to bazalny przedstawiciel Oviraptorosauria; niektórzy sądzą, że to kuzyn mongolskiego Avimimus lub bazalny tyranoraptor o bliskim stopniu pokrewieństwa zarówno z maniraptorami (do których owiraptor należały) jak i tyranozauroidami (takimi jak np. Tyrannosaurus). W 1989 roku na południu Australii odkryto szczątki należące do roślinożercy z grupy hipsylofodonów. Zwierzę to żyło około 105 mln lat temu. Nazwano je Atlascopcosaurus. W tym samym czasie natrafiono również na skamieniałości wielkookiego hipsylofodona z gatunku Leaellynasaura amicagraphica. W Melbourne natrafiono także na znikomą ilość szczątków jakiegoś gatunku Allosaurus. Australia kryje z pewnością jeszcze wiele dinozaurów. Obecnie niekompletne szkielety i fragmentaryczne ich pozostałości są oczyszczane i poddawane analizom. Według niepotwierdzonych informacji na swoje opisanie czeka/czekają gatunki hadrozaurów, pachycefalozaurów i zauropodów. W Broome w Zachodniej Australii odnaleziono nawet skamieniałe tropy stegozauroida oraz kilku dromeozaurydów. Najbardziej znanym znaleziskiem tego typu jest płyta skalna odkryta w Kolo Winton (Queensland), na której zachowało się około 3300 odcisków stóp spłoszonych dinozaurów różnych gatunków.
Na Nowej Zelandii odkryto tylko jedną kość dinozaura- nie oznacza to jednak, iż żył tam tylko jeden dinozaur. Pojedynczy kręg z ogona odnaleziono w Mangahoung nad zatoką Hawkes Bay. Należał on prawdopodobnie do drapieżnego teropoda z grupy allozauroidów.
Krótka historia odkryć - stanowiska paleontologiczne
A) „Dinosaur Cove”- Wiktoria
Dinosaur Cove położone jest w południowo-wschodniej Australii w stanie Wiktoria nad Oceanem Spokojnym. Skały tego stanowiska datowane san a czas miedzy 110, a 100 Ma, lecz zazwyczaj przyjmuje się ogólną datę 105 milionów lat. Ponieważ skamieniałości dinozaurów znajdowały się (i zapewne wiele z nich do dziś się tam znajduje) pod warstwą grubych i twardych skał, do ich wydobycia użyto dynamitu. Jeden z dinozaurów odkrytych w taki sposób w Dinosaur Cove to Atlascopcosaurus loadsi, który został nazwany na cześć firmy Atlas Copco, która dostarczyła sprzętu niezbędnego do prac wykopaliskowych. Epitet gatunkowy jest natomiast uhonorowaniem Williama Loadsa- pierwszego właściciela firmy. Wiele z wczesno-kredowych okazów ze stanowiska posiada wiele krewnych, które zostały odkryte na Antarktydzie. Dinozaury te nie zostały jeszcze jednak opisane. Oprócz atlaskopkozaura na stanowisku tym odnaleziono także szczątki Leaellynasaura amicagraphica, Timimus hermani oraz fragmentaryczne kości nienazwanych jeszcze cenagnatydów.
B) “Strzeleki Ranges”- Wiktoria
Najmłodsze skały tego stanowiska datuje się na 120-115 milionów lat, ale znane są taksony ze starszych warstw. Pierwszą odkrytą kością był pazur małego teropoda, który odnalazł w 1906 roku William Fergusson. Dinozaur ten nie został jeszcze opisany. W 1979 odkryto alozauroida, był prawdopodobnie krewny Allosaurus fragilis (alozauryda) lub japońskiego Fukuiraptor kitadaniensis (?sinraptoryda). Na podstawie odnalezionych skamieniałości szacuje się, że mięsożerca ten osiagał 6-8 m długości. W roku 1997 roku odkryto kolejne szczątki- tym razem kość długą hypsilofodontyda oraz kości pterozaura i prymitywnych ssaków. W 2001 roku opublikowano odkrycie jedenastu nowych gatunków wymarłych gadów na tymże stanowisku. Były wśród nich plezjozaury i dinozaury. Po roku 2000 odkryto tam również niewielkie szczątki kostne- pazury, kostki, paliczki i zęby- ankylozaurów, ornitomimozaurów, dromeozaurydów, praptaków i hypsilofodontydów, a także pterozaurów, żółwi, krokodyli, ryb i ssaków.
C) "Fossil Triangle"- Queensland
Stanowisko (a właściwie “region”), na którym odkryto najwięcej kompletnych lub niemal kompletnych szkieletów zostało nazwane „Fossil Triangle”, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza „Skamieniały Trójkąt”. Nazwa ta odnosi się do trzech głównych formacji, w których odkryto wiele skamieniałości dinozaurów. Są to: Winton, Hughenden i Cloncurry. Poboczna- choć równie ważna- to Toolebuc. Na stanowisku tym odnaleziono zauropoda Rhoetosaurus, dużego ornitopoda Muttaburrasaurus oraz prymitywnego ankylozaura Minmi (miejce znalezienia- Roma). Do najbardziej interesujących, a zarazem pierwszych znalezisk należą tu wspomniany wcześniej Rhoetosaurus browni oraz Austosaurus mckillopi. W ostatnich latach z formacji Hughenden doniesiono o odkryciu kompletnego szkieletu brachiozauryda. Inne cenne znaleziska to tropy dinozaurów.
D) “The Opal Fields”- Nowa Południowa Walia
Szczątki dinozaurów z południa Australii znane są głównie ze skał opalowych (opal- minerał o różnym połysku. Najbardziej ciekawym przedstawicielem tych wspaniałych gadów jest Kakuru kujani znany jedynie z kości strzałkowej (Andamooka w N. P. Walii) Nazwa "kakuru" oznacza "tęczowy wąż. Pochodzi ona z języka lokalnych Aborygenów- odnosi się do różnokolorowego połysku opalu, w którym tkwiła skamieniałość. W Andemooka odnaleziono również kręg młodego Fulgurotherium oraz krewnego Muttaburrasaurus, from Coober Pedy. Nazwa "Fulgurotherium" onacza "świecące zwierzę" i także nawiązuje do skał. Inne dinozaury znane z „The Opal Fields” to Rapator i Walgettosuchus.
E) Zachodnia Australia
Jedynym opisanym dinozaurem z tej części Australii jest Ozraptor- zagadkowy i interesujący teropod, którego taksonomia nadal jest przedmiotem licznych sporów. Mimo, iż jeden rodzaj to niewiele, jednak na swoje opisanie czeka jeszcze wiele tych gadów. Są wśród nich dromeozaurydy, terizinozaury oraz małe zauropody.
Spis gatunków, które zamieszkiwały Australię
Opisane:
1) Agrosaurus macgilivrayi Seeley, 1891
2) Atlascopcosaurus loadsi Rich i Vickers-Rich, 1989
3) Austrosaurus mckillopi Longman, 1933
4) Fulgurotherium australe Huene 1932
5) Kakuru kujani Molnar i Pledge, 1980
6) Leaellynasaura amicagraphica T. Rich i P. Vickers-Rich, 1989
7) Minmi paravertebra Molnar, 1980
8.) Muttaburrasaurus langdoni Bartholomai & Molnar, 1981
9) Nanantius eos Molnar, 1986
10) Ozraptor subotaii Long i Molnar, 1998
11) Qantassaurus intrepidus T. Rich i P. Vickers-Rich, 1999
12) Rapator ornitholestoides von Huene, 1932
13) Rhoetosaurus brownei Longman, 1926
14) Serendipaceratops arthurcclarkei T. Rich i P. Vickers-Rich, 2003
15) Timimus hermani Rich i Vickers-Rich, 1993
17) Walgettosuchus woodwardi von Huene, 1932
Nieformalna nazwa:
1) „Bananabendersaurus”
2) Allosaurus sp. (Australia)
3) ?Allosaurus sp. (Nowa Zelandia)
4) Atlascopcosaurus sp.
5) Austrosaurus sp.
6) Fulgurotherium sp. (1)
7) Fulgurotherium sp. (2)
8.) Leaellynasaura sp.
9) Minmi sp.
10) Muttaburrasaurus sp. (1)
11) Muttaburrasaurus sp. (2)
12) Nanantius sp.
13) Qantassaurus sp.
Nienazwane:
1) Bazalny ankylozaur- ząb i kręgi ogonowe, 115 Ma
2) Praptak- odcisk ciała z piórami, 118-115 Ma
3) Praptak- widełki, 115 Ma
4) ?Praptak- kość ramienna- 115 Ma
5) ?Dromeozauryd- ząb- 106 Ma
6) ?Dromeozauryd- ząb- 115 Ma
7) Hypsilofodontyd- większość szkieletu- 100 Ma
8.) Hypsilofodontyd- żuchwa i kręg- ?110 Ma
9) Hadrozauryd lub iguanodontyd- prawie kompletny szkielet- ?110 Ma
10) Hadrozauryd lub iguanodontyd- prawie kompletny szkielet- 100 Ma
11) Ornitopod (nieokreślony)- brak danych- ?120 Ma
12) Ornitopod (nieokreślony)- brak danych- wczesna kreda
13) Ornitopod- trzy kości mózgoczaszki- 97 Ma
14) ?Diplodokoid (ogromny)- brak danych- brak danych
15) ?Austrozaur lub tytanozaurokształtny „Elliot”- szkielet- 97 Ma
16) ?Austrozaur lub tytanozaurokształtny „Mary”- brak danych- 97 Ma
17) Zauropod „Mike”- brak danych- 95 Ma
18.) ?Brachiozauryd- kręgi szyjne- wczesna kreda
19) ?Brachiozauryd- ząb- ?100 Ma
20) Zauropod (nieokreślony)- kręgi piersiowe- ?100 Ma
21) ?Zauropod- kręgi szyjne- 175-170 Ma
22) ?Dinozaur- odcisk skóry- 110-100 Ma
23) Teropod (nieokreślony)- dwa małe pazury- 97 Ma
24) ?Ornitomimyd- ?kość miedniczna- 115 Ma
25) Ornitomimyd- kręgi szyjne- 115 Ma
26) Cenagnatyd- fragment kręgu- 106 Ma
27) Teropod (nieokreślony)- kręgi szyjne- 130-120 Ma
28.) Teropod- paliczki „kciuka”- 100-85 Ma
29) Teropod- szpon stopy- 115 Ma
30) Teropod- szpon dłoni- 115 Ma
31) Teropod- fragmenty czaszki- 115 Ma
32) Teropod- kręg- 115 Ma
33) Teropod- kość łokciowa- 106 Ma
34) Teropod- różne szczątki- 100 Ma
35) Teropod- odcisk ciała- 110 Ma
36) ?Terizinozaur- kość ramienna- ?65 Ma
Ichnorodzaje (znane z tropów):
A)opisane:
1) Anomoepus gracillimus- 200 Ma
2) Changpeipus bartholomaii- 180 Ma
3) cf. Eubrontes- 220-210 Ma
4) cf. Grallator- 220-210 Ma
5) Megalosauropus broomensis- 120 Ma
6) Skartopus australis- 97 Ma
7) Wintonopus latomorum- 97 Ma
B)nieopisane:
1) Tyrannosauropus sp.- 97 Ma
2) Wintonopus sp.- 97 Ma
C)nienazwane:
1) Ornitopod (bliżej nieokreślony)- 106 Ma
2) Ornitopod (duży)- 120 Ma
4) Zauropod (?diplodokoid)- 120 Ma
5) Stegozaur- 120 Ma
6) Teropod- wczesna jura
7) Tyreofor (bliżej nieokreślony)- wczesna jura
Dinozaury Antarktydy
Ogólnie o antarktycznych dinozaurach
Klimat w Antarktydzie był kiedyś zupełnie inny niż teraz. Australia jak i Antarktyda były połączone w jeden wspólny kontynent a rozdzieliły się ostatecznie dopiero przed 40 milionami lat. Tak, że dinozaury mogły wędrować w poszukiwaniu pożywienia. Antarktyda to z pewnością kontynent, na którym i dinozaury przeżywały swój rozkwit.
Trudne i nieprzyjazne zarazem warunki pod kołem podbiegunowym uniemożliwiają jednak skuteczne badania paleontologiczne. Pierwszą wyprawę mającą na celu udowodnienie, iż Antarktyda była niegdyś obfitującą w życie krainą, był drugi rejs kapitana Scotta w 1911 roku. Odkryto wtedy skamieniałości roślin oraz kilka gatunków kopalnych gadów. Zbieranie szczątków było jednak bardzo niebezpiecznym zajęciem. Próbowano odnaleźć również kości dinozaurów, ale dopiero w 1986 na Wyspie Rossa w formacji Santa Marta odnaleziono materiał nieznanego paleontologom wymarłego zwierzęcia- dinozaura z grupy ankylozaurów. Mimo to na swój opis gad czekał aż do roku 2006. Nadano mu nazwę Antarctopelta oliveroi. W latach 1988-1989 odkryto kolejnego ,,strasznego jaszczura”. Był nim roślinożerca z grupy hipsylofodonów, który na razie nosi nazwę Hipsylophodon sp.; był on najprawdopodobniej krewniakiem australijskich ornitopodów z tej grupy takich jak Leaellynasaura. Dinozaur ten wciąż czeka na swój opis. Bardzo ważnym odkryciem jest natomiast Cryolophosaurus elliotti, którego szczątki odnaleziono w formacji Falla. Łączy on w sobie wiele cech prymitywnych, jak i zaawansowanych teropodów. Na czole posiadał kostną narośl, o nieznanej funkcji. Prawdopodobnie pełniła ona ta samą co worki powietrzne na głowie Guanlong. Co ciekawsze przy kościach kriolofozaura znaleziono zęby małego padlinożernego teropoda, który prawdopodobnie 190 mln lat temu żywił się na jego padlinie. Według niepotwierdzonych informacji na Antarktydzie odnaleziono również pozostałości po allozauroidach.
Co jeszcze warto wiedzieć?
Dinozaury z tego mroźnego obecnie kontynentu oddzieliły się od australijskich taskonów wiele milionów lat temu. Ewoluowały niezależnie, tworząc nowe gatunki i rodzaje, które czekają na odkrycie. Im bardziej jednak Antarktyda przemieszczała się na południe, tym bardziej klimat stawał się chłodniejszy i bardziej deszczowy. Obecnie wiemy, że oprócz niewielu opisanych jak dotąd rodzajów, kontynent ten zamieszkiwany był przez małe teropody, mniejszego krewnego Allosaurus, wczesne zauropody, duże diplodokidy i wiele innych. Zwierzęta w toku ewolucji musiały się przystosować do coraz to mniej korzystnych warunków życia- zmniejszenia ilości pożywienia, zarówno roślinnego, jak i zwierzęcego, zmiana klimatu, zmiana długości dnia oraz nocy oraz wiele innych.
Wśród nieopisanych dinozaurów jest zauropod o imieniu „Wampy”- odkryto go kilka lat temu w Mount Kirkpatrick. Był to najprawdopodobniej diplodokoid, którego długość szacuje się na ok. 30 m. Inne ciekawe znalezisko z ostatnich lat to 2-metrowy teropod, którego pojedyncza kość odkryto w formacji Naze (70 Ma). Bardzo ciekawym znaleziskiem jest również zauropodomorf z formacji Hanson, którego odnaleźli w 1996 roku Hammer i Hickerson. W 2007 roku został on oficjalnie opisany jako Glacialisaurus hammeri Inne interesujące odkrycia to m.in. hadrozauryd (Jim Martin, 1998), iguanodontyd (4 m długości, 1999), nodozauryd (Olivero, Scasso i Rinaldi, 1986) oraz trzeci już z kolei Theropod sp., którego rekonstrukcja widnieje poniżej. Nie ujawniono, które skamieniałości zostały odkryte, ale jest to zapewne kompletny (/prawie kompletny) szkielet lub odcisk ciała zwierzęcia.
Tak, czy owak kontynent ten podobnie jak Australia znany jest z małej ilości skamielin. Być może w przyszłych latach się to zmieni. Pozostaje nam jedynie czekać na nowe rewelacje.
Spis gatunków, które zamieszkiwały Antarktydę
1) Antarctopelta oliveroi Salgado i Gasparini, 2006
2) Cryolophosaurus ellioti Hammer i Hickerson, 1994
3) Glacialisaurus hammeri Smith i Pol, 2007
1) Hypsilophodon sp.
2) Theropod sp. (1) - wraz z Cryolophosaurus (zęby)
3) Theropod sp. (2) - w formacji Naze (jedna kość)
4) Theropod sp. (3) - większość szkieletu (zob. rekonstrukcja)
1) Hadrozauryd odkryty przez Jima Martina w 1998
2) 4-metrowy iguanodontyd odkryty w 1999
3) Nodozauryd odkryty przez Olivero, Scasso i Rinaldi w 1986
4) ?Diplodokoid „Wampy”
GARGAMEL1352