Andrzej Stasiuk – 8 stron
Stanisław Burkot, Literatura PL po 1939 r., W-wa 2007, s. 392-394.
u wewnętrzne antynomie tej prozy określają jej zmienny ch-r
u pisarz penetrujący ciemne strony natury ludzkiej
u dotkliwie odczuwający potrzebę ładu wewnętrznego
u pisarz „dżungli” współczesnego miasta oraz pejzażu społeczno-obyczajowego najdalszych zakątków prowincji, brudnych ulic i czystych krajobrazów
u urodzony w W-wie, we wczesnej młodości poznał miasto od jego ciemnych stron
u wyrzucany ze szkół, których nie ukończył, znalazł się w wojsku, z przepustki nie powrócił i trafił do więzienia. Po wyjściu osiadł w Czarnem; z przedprożem Bieszczad (Duklą) łączą go jakieś wspomnienia rodzinne i szczególne zauroczenie surowym, bezludnym pejzażem
u z opozycji: metropolia – prowincja, miasto – wieś nie buduje łatwych, zadomowionych w naszej literaturze, wartościujących ocen
u w jego wyborach życiowych nie ma naiwnego naiwnego antyurbanizmu, ideologii młodzieżowych ruchów zielonych, nie ma pacyfistycznych deklaracji
u „ucieczka z miasta” i pisarstwo są sprawą prywatną – poszukiwaniem niezależności, wyciąganiem wniosków z własnej drogi życiowej. Własne doświadczenie życiowe jako źródło inspiracji uwalnia twórców od uległości wobec konwencji literackich, wymusza poszukiwanie rozwiązań niezależnych, narzuca wierność rzeczywistości, skierowuje ku realizmowi jako metodzie twórczej. Ale niesie różne niebezpieczeństwa: w selekcji materiału autobiograficznego, podniesienia tego, co szczegółowe, prywatne do rangi ogólnego, bo dopiero wówczas doświadczenie indywidualne staje się literacko i społecznie znaczące, kiedy przekracza granice wyznania czy też sentymentalnego „dziennika”
u Mury Hebronu (1992):
➢ debiut AS, który kojarzono z Dostojewskim (Wspomnienia z domu umarłych)
➢ AS niewiele mówi o sobie, interesują go losy współwięźniów
➢ na prawach analogii możne zestawiać te opowiadania z Innym światem Grudzińskiego (sposób przedstawiania świata więziennego, ludzie, którzy znaleźli się „na dnie”, zaciekawienie i starannie ukrywane współczucie)
➢ ciemnego świata AS nie objaśniają żadne racje wyższe, idee, ideologie, które relatywizuję winę, zmieniają skazanego w ofiarę złego prawa
➢ poprzez losy więźniów AS stara się dotrzeć do tajemnic psychiki ludzkiej jako pochodnej instynktów, biologii, układów społecznych, przypadku
➢ interesuje go środowisko więzienne, panujące w nim „prawa” (nie wynikające z regulaminu), co te wytwarzane przez samo zamknięcie, zderzenie ze sobą ludzi skłóconych ze światem, przekraczających uznawane społecznie normy moralne
➢ jak u Dostojewskiego (Biedni ludzie) i Gorkiego (Na dnie) – klęski indywidualne więźniów, zło, niezbywalna cząstka natury ludzkiej, które wyzwoliło się nagle i zadecydowało o dalszych losach, nie likwidują okruchów człowieczeństwa. Każdy z więźniów dźwiga swój los, w upodleniu stara się obronić jakąś resztkę indywidualności. Można to nazwać instynktem życia, najsilniejszą siłą sprawczą każdej egzystencji
u między Murami Hebronu a opowiadaniami z tomu Przez rzekę (1999) i powieścią Dziewięć (1999) istnieje pewne ogólne pokrewieństwo: chodzi o ten sam krąg degradacji, patologii indywidualnych, społecznych, jednakże lokalizowanych w tych utworach w mieście. Nieistotne jest to, że chodzi o W-wę (epizodycznie też o inne miasta). Obraz miasta ulega charakterystycznej redukcji: nazwy placów, numery tramwajów i autobusów, zatłoczone ulice, „widoki z okna”, „cień” Pałacu Kultury dominujący nad miastem; zaśmiecone targowiska stanowią szare i nudne tło dla szarych i równie nudnych fabuł, przedstawiających chaotyczny ciąg przypadków z życia bohaterów
u motywem scalającym życie bohaterów jest nieustanne przemieszczanie się, wędrówka po piekle, jakieś pozorne czy rzeczywiste „ciemne interesy”, decyzje podejmowane i porzucane
u na tych pustych drogach punktami pewnymi są knajpy, pijaństwo, czasem narkotyki, drobne kradzieże, ucieczki przed wierzycielami, seks – wyuzdany, trywialny, pogłębiający nudę i beznadziejność
u 1 z zasad obowiązujących w prozie AS okazuje się „zapisywanie życia” w jego brzydocie i nudzie, przedstawianie ludzi okaleczonych psychicznie (służy temu styl protokolarny)
u jego ideałem (w sensie artystycznym) jest narracja zobiektywizowana, a dewizą deklaracja: „Same fakty, zero przymiotników”
u mistrzami, do których się przyznaje są: Schulz i Zygmunt Haupt. Ale współczesna W-wa nie przypomina starego Drohobycza
u styl protokolarny utrudnia metaforyzację, a bohaterzy niezdolni do symbolicznego przeżywania świata, przypominają postaci z prozy Marka Nowakowskiego
u pisarz ma prawo do czarnej wizji świata, do wyboru takich obszarów życia, które potwierdzają jego diagnozy i obsesje
u miasto jako symbol/synonim współczesnej cywilizacji, jego niszczący wpływ na psychikę ludzką, stało się w prozie współczesnej pewnym stereotypem. W ostatnich utworach AS trudno mówić o jego przekraczaniu
u protokolarny styl powoduje, że o3mujemy ujęcia fotograficzne, zewnętrzne i powierzchniowe: są pijacy, prostytutki, bezdomni na dworcach kolejowych, narkomani; nie jasne jednak okazują się motywacje psycho-socjologiczne tych postaw
u związki z Schulzem w powieści Biały kruk (1995), w opowiadaniach z tomów Opowieści galicyjskie (1995) i Dukla (1997) mają nieco inny ch-r. Nie chodzi jednak o to, że ich fabuły umieszcza AS w krajobrazie zapamiętanym z dzieciństwa i świadomie wybranym później w okresie dojrzałości
u Biały kruk:
➢ „uciekinierzy z miasta” przynoszą z sobą w świat zabity deskami swoje obsesje i patologie
➢ są zdolni do zagrania, do inscenizacji tego, w czym i z czym żyli dotychczas
➢ zmiana dekoracji (świat poza miastem) nie zmienia niczego: nie wydorośleli, są dawnymi „chłopcami”
➢ „zgrywa”, zabawa, życie na niby w pewnym momencie zmienia się w prawdziwy dramat, kończący się katastrofą
➢ o niezwykłości tej powieści decyduje jednak nie fabuła, stale oscylująca między zdarzeniami realistycznie umotywowanymi a istniejącymi tylko w świadomości bohaterów, lecz intensywnie i poetycko ujęte tło wydarzeń, przestrzeń podlegająca – w języku – wyraźnej metaforyzacji
➢ genius loci – świat opuszczony przez Boga i ludzi, tereny pogranicza, zamieszkiwane dawniej przez Łemków, związane z krwawymi walkami po 1945 – powoduje, że kilkudniowy odpoczynek „chłopców” układa się wg starego, przywiezionego z miasta wzoru – sprawdzania i demonstrowania fartu, pijaństwa, narkotyków
➢ sam pejzaż nie leczy ludzi: noszą z sobą gotowe scenariusze, pisane przez doświadczenie, okaleczenia, jakich doznali
u Opowieści galicyjskie:
➢ umieszczone w takim samym krajobrazie, w owym zakątku na krańcach świata
➢ degradacja bohaterów okazuje się w istocie podobna. Ich życie nie jest jednak grą, lecz dramatyczną walką biednych ludzi, zagrożonych utratą pracy, zniszczonych nieustannym morderczym wysiłkiem i alkoholizmem
➢ poszczególne opowiadania są portretami ludzi żyjących na pd. pograniczu kraju, w najb. opuszczonym i zaniedbanym rejonie
➢ „portrety” (Józka, Władka, kowala Kruka, Janka, Kościejnego, Maryśki, Rudego Sierżanta) stanowią osobne całostki. Opowiadanie o nich scala historia Kościejnego, zabójcy, więźnia, dziadygi, który zamarzł w zimie, ale po śmierci (jak w dawnych podaniach ludowych) powraca i plącze się wśród żywych
➢ opowiadania układają się w spójny wewnętrznie cykl; granice dosłowności, realizmu zostają przekroczone, otwierają się możliwości ich symbolicznego rozumienia
u Dukla:
➢ ma inny ch-r; opowiadanie tytułowe głębiej niż inne utwory wiąże się z prywatną autobiografią, z powrotami pisarza do „miejsc ukochanych” (wybranych czy porzuconych)
➢ poświadcza coraz głębsze zakorzenienie w wybranym miejscu, w oswojonym pejzażu
➢ Dukla – miasteczko, gdzie kończą się wszystkie drogi, nie podlega (jak we wspomnieniowych utworach innych pisarzy) poetyckiemu uniezwykleniu. AS wraca do niego wielekroć, nie umie jednak samemu sobie odpowiedzieć, co go skłania do tych powrotów
➢ nie rozstrzygniemy w sensie gatunkowym, czy jest to opowiadanie, esej podróżny, czy uliryczniony fragment autobiografii
➢ umiejętność opisu + przenikliwa obserwacja
u Jak zostałem pisarzem (Próba autobiografii intelektualnej) – 1998: dot. okresu warszawskiego, przygód duchowych młodego człowieka przed ostatecznymi decyzjami
u Zima – 2001: topograficzne szczegóły (okolice Wołowca i Gorlic) poświadczają pełne „zadomowienie”
u tomy Dukla i Zima wiążą się z modelem prozy autobiograficznej („paktu autobiograficznego”). Nie chodzi o wierność opowieści, ani autointerpretację, raczej o próbę uwiarygodnienia narracji, poszukiwanie nowych sposobów kreowania świata przedstawionego w utworze
u AS nie ustalił jeszcze ani swojego stylu, ani zakresu zainteresowań tematycznych, choć czasem towarzyszy mu już poczucie wyczerpania. A jednak jest AS pisarzem o już wyraźnie zaznaczonej osobowości. Ważniejsze w jego prozie jest nawet nie co opowiada, ale jak opowiada
Andrzej Stasiuk, w: Literatura PL. Encyklopedia PWN.
Epoki literackie, prądy i kierunki, dzieła i twórcy, W-wa 2007, s. 684.
u ur. 25 IX 1960, W-wa
u pisarz; samouk, 1 z najb. znanych prozaików swego pokolenia; sięgający w swych utworach do wątków autobiograficznych (m.in. pobytu w więzieniu na mocy wyroku za dezercję z wojska)
u kreuje często bohaterów uciekających przed wewnętrzną pustką i szarzyzną życia w poszukiwaniu nowych wrażeń i ryzyka
u opublikował zbiory opowiadań: Mury Hebronu 1992 – obraz zakładu karnego, Opowieści galicyjskie 1995, Przez rzekę 1996
u powieści: Biały kruk 1995 (Nagroda Fundacji Kościelskich), Dziewięć 1999
u tom utworów prozą: Dukla 1997
u „próbę autobiografii intelektualnej”: Jak zostałem pisarzem 1998
u zbiór: Wiersze miłosne i nie 1994
u utwory dramatyczne: Monolog o śmierci, Muchy – wystawione w Teatrze TV 2000, Solo – wystawione w Teatrze TV 2002
u eseje: Moja Europa: dwa eseje o Europie zwanej Środkową 2000, Jadąc do Babadag 2004 (Nagroda Nike 2005)
u ceniony za kunszt stylistyczny
u w swym pisarstwie, którego 1 z głównych tematów jest śmierć i cierpienie, łączy realistyczny obraz codziennej egzystencji z poetyckimi retrospekcjami i opisami pełnymi plastycznych metafor, inspirowanymi głównie pejzażem Beskidu Niskiego, gdzie mieszka, prowadząc (wspólnie z żoną) wydawnictwo pod nazwą Czarne
Maria Jentys, Andrzej Stasiuk, w: Literatura polska XX w. Przewodnik encyklopedyczny,
red. A. Hutnikiewicz, A. Lam, Warszawa 2000, s. 165.
u samouk z ukończoną szkołą podstawową
u za dezercję z wojska ukarany półtorarocznym więzieniem
u imał sie dorywczych prac, m.in. grał w ulicznej kapeli
u działał w towarzystwie anarchistów oraz w organizacji Wolność i Pokój (pseud. Świnia)
u pierwsze utwory drukowane w efemerycznych pisemkach typu „A Capella”, „Dezerter”, „Vacat”, później w „bruLionie”
u stały współpracownik „Tygodnia Powszechnego”
u publikuje w: „Gazecie Wyborczej”, „Czasie Kultury”, „Kresach”, „Kwartalniku Artystycznym Kujawy i Pomorze”, „Nowych Książkach”, „Tytule”
u ...
eminem_mathers