Paweł Floreński - IKONOSTAS I INNE SZKICE.pdf - Teksty o ikonach - Sarmatix

Paweł Florenski

IKONOSTAS

I INNE SZKICE

Wybrał, przełożył i przypisami opatrzył:

ZBIGNIEW PODGÓRZEC

Wstęp: JERZY NOWOSIELSKI

Posłowie: WŁADYSŁAW PANAS

Wydanie II, poprawione i rozszerzone

INSTYTUT WYDAWNICZY PAX

WARSZAWA 1984

Tytuły oryginałów:

Troice-Siergijewa Ławra i Rossija

Chramowoje diejstwo kak sintiez iskusstw

Sofija

Ikona Błagowieszczanija s kosmiczeskoju simwolikoju

Moliennyje ikony priepodobnogo Siergija

Ikonostas

Niebiesnyje znamienia

ISBN 83-211 0465-7

Spis treści

WSTĘP---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------4

ŁAWRA TROICKO-SERGIEJEWSKA L ROSJA --------------------------------------------------------------------------------------------------8

II ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 11

III ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 14

IV ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 16

V ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 22

VI ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 25

ŚWIĄTYNIA JAKO SYNTEZA SZTUK ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 27

IKONY SOFII MĄDROŚCI BOŻEJ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 41

KOSMICZNA SYMBOLIKA IKONY ZWIASTOWANIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNIE ---------------------------------------- 62

IKONY MODLITEWNE ŚWIĘTEGO SERGIUSZA---------------------------------------------------------------------------------------------- 66

II ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 68

III ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 71

IV ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 75

V ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 78

IKONOSTAS ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 91

ZNAKI NIEBIESKIE ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------195

ROZMYŚLANIA O SYMBOLICE KOLORÓW ---------------------------------------------------------------------------------------------------195

POSŁOWIE ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------200

SZTUKA JAKO IKONOSTAS------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------200

1. PRESEMIOTYKA RAJSKA l SEMIOTYKA UPADKU--------------------------------------------------------------------------------200

2. MIĘDZY NIEBEM l ZIEMIĄ-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------206

ΝΟΤΑ Ο AUTORZE -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------222

WSTĘP

Pierwsze piętnastolecie XX wieku w historii kultury rosyjskiej zyskało sobie nazwę „rosyjskie-

go renesansu”. Jest to czas niebywałego rozkwitu sztuki, literatury (głównie poezji), myśli teore-

tycznej i krytyki, różnorakich przejawów ożywienia filozoficznego w powiązaniu z nowymi intu-

icjami religijnymi i wolnymi prądami w zakresie życia duchowego. Można powiedzieć, że okres

ten jest czasem, w którym dotychczasowy rozwój kultury i duchowości staroruskiej, jak i dorobek

późniejszej rosyjskiej historii narodowej, uzyskały coś w rodzaju zwieńczenia. Powstała w tym

czasie jakby pełna samoświadomość własnej kultury. Było to poczucie autentycznej tożsamości

kulturowej – trzeba powiedzieć – najszczerzej humanistyczne. Własne wartości widziano i prze-

żywano w najpełniejszym, organicznym związku z kulturą Europy, z kulturą świata całego. Po-

szczególne elementy własnej tożsamości narodowej wyprowadzano z antyku helleńskiego i helle-

nistycznego oraz z szerszych jeszcze obszarów pamięci i świadomości historycznej.

Jedną z ważniejszych, a niewątpliwie nadzwyczaj oryginalnych postaci tego ruchu był znakomi-

ty teolog tego okresu (a i późniejszego dwudziestolecia – umarł w 1943 r.) ojciec Paweł Florenski.

Świetnie zapowiadającą się karierę naukową rozpoczął po ukończeniu studiów matematycz-

nych. Szybko jednak zakres jego zainteresowań nie tyle zmienił się, co niebywale poszerzył o no-

we obszary. Filozofia, doświadczenie różnych aspektów życia duchowego, wreszcie twórczo pod-

jęte i prowadzone dociekania teologiczne, związane z dotychczasowym, zapoczątkowanym przez

Włodzimierza Sołowiowa, nurtem sofianistycznym lub sozologicznym.

Pełny rozwój systematyczny uzyskała sofiologia w okresie międzywojennym, w dziele innego

wielkiego teologa rosyjskiego, ojca Sergiusza Bułhakowa (zm. w 1944 r.), już w czasie jego pracy

w paryskim Instytucie Teologicznym im. św. Sergiusza z Radoneża. Była to jedna z najciekaw-

szych postaci rosyjskiego renesansu – od ekonomii politycznej przeszedł do filozofii i teologii.

Jednak bez pierwotnych przemyśleń i intuicji sofiologicznych Pawła Florenskiego trudno sobie

wyobrazić dalszy ich rozwój w pracy Sergiusza Bułhakowa. Kapitalnym dziełem, swego rodzaju

summą teologiczną, było powstałe tuż przed pierwszą wojną światową dzieło Florenskiego Filar i

podpora prawdy.

Zdumiewający jest zakres tematyczny tego dzieła. Zasadniczy bowiem nurt rozważań teolo-

gicznych przewija się niejako na kanwie rozważań o wielorakich zjawiskach i doświadczeniach

życia duchowego – poprzez matematykę, logikę, przeróżne wycieczki w kierunku nauk hermeneu-

tycznych starożytności i średniowiecza, mistykę, zarówno wschodnią jak i zachodnioeuropejską,

oraz analizę wielkiej ilości zjawisk z zakresu najszerzej pojmowanej historii sztuki, muzyki i,

ogólnie biorąc, najróżniejszych spekulacji estetycznych.

Szczególnym przypadkiem tych właśnie spekulacji i zainteresowań są dociekania i dorobek lite-

racko-krytyczny ojca Pawła Florenskiego w dziedzinie ikony.

Teraz, kiedy mamy ogromną i pełną erudycji literaturę na ten temat, trudno nam wprost pojąć

oryginalność, odwagę oraz głębię odkrywczą tych prac. Czas bowiem, w którym powstawały –

pierwsze i drugie dziesięciolecie naszego wieku – był okresem odkrywania ikony i jej integrowa-

nia z całością dorobku artystycznego sztuki światowej. Dotąd ikona była jedynie obiektem arche-

ologicznym. Trzeba było dopiero doświadczeń artystycznych sztuki nowoczesnej, i to już tej bar-

dzo rozwiniętej – pierwszych doświadczeń kubizmu, fowizmu, abstrakcji – i odkrycia sztuki afry-

kańskiej i prekolumbijskiej, słowem, tego wszystkiego, co stało się w sztuce pierwszych dziesię-

cioleci XX wieku, aby świadomość wartości ikony mogła zostać zasymilowana przez myśl arty-

styczną i teoretyczną naszych czasów.

I właśnie prace ojca Pawła Florenskiego były jednymi z pierwszych, a pośród pierwszych sta-

nowiły najbardziej wszechstronną analizę ikony. Zjawisko ikony przedstawia on od razu w najpeł-

niejszym i najszerszym kontekście teoretycznym, bo na tle problematyki teologicznej, na tle anali-

zy plastycznej struktur formalnych, analizy wyprowadzonej już i stojącej na gruncie najbardziej

aktualnej świadomości doświadczeń sztuki nowoczesnej.

W Rosji było to możliwe. Środowisko artystyczne i kulturalne Rosji z ostatnich lat przed pierw-

szą wojną światową dotrzymywało bowiem kroku Paryżowi, zarówno w sensie rozwoju świado-

mości teoretycznej, jak i w dziedzinie dokonań artystycznych. Było to więc środowisko w ówcze-

snym świecie, w zakresie problematyki artystycznej, najbardziej „poinformowane”. A w tym

ogólnym stanie świadomości środowiska jedną z najbardziej „poinformowanych” osób był właśnie

Paweł Florenski.

Paweł Floreński - IKONOSTAS I INNE SZKICE.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: