Tadeusz Kaczmarek PRZYSZ�O�� HANDLU �WIATOWEGO WYDAWNICTWO PEDAGOGICZNE KIELCE 1992 Firma jest cz�onkiem Polskiej Izby Ksi��ki RECENZENCI prof.drhab. Ryszard M. Czarny dr hab. Les�aw Zapa�owski dr Stanis�aw Marcinkowski mgr Andrzej Pawlik KOREKTA Tadeusz Nowak Teresa Bugajska PROJEKT OK�ADKI Eryk Paj�^czkowski REDAKCJA TECHNICZNA Jacek Kaleta PREZES REDAKTOR NACZELNY WYDAWNICTWA Ewa Moroz ISBN 83-85230-11-4 Spis tre�ci 5 Spis tre�ci Wst�p. ............................ 9 Rozdzia� I - Co si� dzieje w gospodarce �wiatowej ? . . . 11 1. Przyczyny za burze� w gospodarce �wiatowej. .......... 11 2. Poszukiwanie dr�g rozwi�zania. .................. 15 -Co to jest GATT? -Polska w GATT. -Ostatnia runda urugwajska. -Co to jest UNCTAD? 3. Co to jest COCOM i jakie ma cele ? ............... 19 -Jakie towary s� obj�te kontrola; ? -Kt�re kraje s� obj�te kontrola^'' -Struktura i organizacja COCOM-u. -Sprzeczne interesy USA i Europy Zachodniej. -Jaka jest skuteczno�� kontroli COCOM-u ? -Wnioski na przysz�o��. Rozdzia� II - Pozorne otwieranie si� gospodarek kraj�w rozwini�tych. ..................... 25 1. Wolny handel a wsp�czesny protekcjonizm. ........... 25 2. Nowe tendencje w handlu �wiatowym. .............. 26 3. Protekcjonizm w handlu �wiatowym. ............... 27 4. Protekcjonizm narodowy a wsp�lna polityka handlowa EWG. . 31 5. Bariery w handlu mi�dzynarodowym. ............... 35 6 Przysz�o��... Rozdzia� III - Zad�u�enie i sposoby jego przezwyci�enia.. . 38 1. Zad�u�enie �wiatowe i pr�by jego rozwi�zania .......... 38 -Jakie by�y przyczyny powstania kryzysu finansowego ? -Zad�u�enie kraj�w postkomunistycznych. -Poszukiwanie sposob�w rozwi�zania. -Mo�liwo�ci rozwi�zania zad�u�enia Polski. -Czy kryzys zad�u�eniowy ma charakter globalny ? 2. Handel bez pieni�dzy. ....................... 44 -Handel kompensacyjny. -Debt for equity swap. -Praktyczny handel d�ugami. 3. Leasing - u�atwienie w dzia�alno�ci gospodarczej. ........ 50 -Jak zawiera si� umow� leasingu ? -Jaki jest zakres handlu wymiennego ? Rozdzia� IV - Konfrontacja ekonomiczna P�noc - Po�udnie. 54 1. Wzrost, zast�j, czy r�wnowaga gospodarcza ? .......... 54 -Pragnienie dalszego wzrostu. -Zmiana w uk�adzie si�. -Nie niszczy� zasob�w naturalnych. -Stabilizacja liczby ludno�ci. -Sposoby �agodzenia nier�wnowagi. 2. Zacofanie techniczne a handel �wiatowy. ............. 59 -Co przyniesie biednym "nowa rewolucja przemys�owa" ? -O jakie konsekwencje chodzi ? -Darzenie do globalnych rozwi�za�. -Bariery uprzemys�owienia kraj�w rozwijaj�cych si�. -Zale�no�� kraj�w ni�ej rozwini�tych od kraj�w uprzemys�owionych. -Wyzwanie technologiczne. Spis tre�ci -Biedni nie maj� wyboru. 3. Nie tylko handlowy konflikt P�noc - Po�udnie. ......... 68 -Znaczenie kraj�w rozwijaj�cych si�. -Wymiana handlowa Polski z krajami rozwijaj�cymi si�. -Jak poprawi� sytuacj� w przysz�o�ci ? 4. Jaki model nowego �adu ekonomicznego ? ............ 73 -O co chodzi krajom rozwijaj�cym si� ? -Jakie inne rozwi�zanie ? -O co naprawd� chodzi ? 5. Czy dojdzie do wojny ekonomicznej ? .............. 77 -Narz�dzia wojny handlowej. -Manipulowanie kursem wymiany walut. -Handlowa wojna ameryka�sko -japo�ska. Rozdzia� V - Znaczenie handlu ropa; naftow� i w�glem dla gospodarki �wiatowej. ............... 83 83 88 94 1. Koniec taniej ropy. .................. -Jaka jest pozycja OPEC na rynku naftowym ? 2. Najwi�ksi producenci i najwi�ksi eksporterzy w�gla. -Produkcja w�gla. -Przysz�o�� handlu w�glem. 3. �wiat poszukuje odnawialnych �r�de� energii. . . . Rozdzia� VI - Europa zjednoczona - jakie korzy�ci dla innych kraj�w ? .................... 97 l. Pocz�tki politycznego i gospodarczego zjednoczenia Europy Zachodniej. ............................... 97 Przysz�o��- 2. Powstanie zintegrowanego rynku wewn�trznego EWG. ..... 100 -Istota i realno�� nowego etapu integracji EWG. -Konsekwencje budowy jednolitego rynku wewn�trznego EWG dla Polski. 3. Perspektywy i konsekwencje stowarzyszenia Polski z EWG. . . . 109 118 Zamiast zako�czenia Literatura ...... * * * Wst�p �wiat wsp�czesny jest sk��cony politycznie i gospodarczo w stopniu niespotykanym w dotychczasowej historii. Ustalony po II wojnie �wiatowej podzia� stref wp�yw�w �amie si� i rozpada na naszych oczach. Euforia stworzenia �wiata uporz�dkowanego, bez konflikt�w - nie spe�ni�a si� ani w 1945 roku, ani w naszych czasach. Powstaj� jako�ciowo nowe zjawiska, kt�rych nie ujmuj� podr�czniki akademickie nie tylko z uwagi na ich kontrowersyjny charakter, ale r�wnie� tempo ich powstawania i rozwoju. Zjawiska te s� zbyt �wie�e i niedojrza�e, aby mo�na je uog�lnia� i zakuwa� w podr�cznikowe formu�y. Na to b�dzie trzeba jeszcze poczeka�. Ale co si� naprawd� sta�o? O co chodzi? - Chodzi o to, �e nie ma ju� wolnego handlu. �wiat dzieli si� coraz bardziej, a powstaj�ce bloki i ugrupowania zamykaj� si� w coraz wi�kszym stopniu. Prawda jest taka, �e pi�kne s�owa o wolnym handlu s�jedynie zas�on� dymn� nad praktykami protekcjonistycznymi, zw�aszcza pa�stw gospodarczo najwy�ej rozwini�tych. Rzecz jednak w tym, �e nie ma tutaj zwyci�zc�w. Kraje stosuj�ce bro� protekcjonistyczn� r�wnocze�nie "dusz�" w�asne gospodarki. Dziwna jest dialektyka narastaj�cych antagonizm�w w przeddzie� dwudziestego pierwszego wieku. Ksi��ka, kt�r� Czytelnik wzi�� do r�ki, ukazuje w spos�b przyst�pny skomplikowane mechanizmy rz�dz�ce wsp�czesn� gospodark� �wiatow�. Ma�o jest u nas publikacji na ten temat, a informacje w pismach fachowych sa^ zwykle sk�pe i fragmentaryczne. Twierdzenia i pewne uog�lnienia w tej ksi��ce podbudowuj� danymi liczbowymi oraz literatur� przedmiotu. W rozdziale I podaj� przyczyny zaburze� w gospodarce �wiatowej. Nast�pnie badam mechanizmy, kt�re zamiast przynosi� popraw� kondycji gospodarki mi�dzynarodowej pchaj� j� na dno. W II rozdziale, na tle tendencji w handlu �wiatowym, pokazuj� niebezpieczne zajwisko zamykania si� gospodarek kraj�w wysoko rozwini�tych. M�wi�c o p�tli zad�u�enia w III rozdziale wskazuj� na przyczyny powstania d�ugu o zasi�gu �wiatowym, perspektywy i szans� jego rozwi�zania oraz wynikaj�ce z tego implikacje dla Polski. R�wnocze�nie udowadniam, �e w tak skomplikowanej sytuacji istnieje, co prawda ograniczona, mo�liwo�� prowadzenia handlu wymiennego. W tym momencie narzuca si� pytanie: co dalej? - W rozdziale IV zastanawiaj�c si� nad wzrostem, zastojem, czy r�wnowag�gospodarcz� analizuj� narastaj�ce przyczyny zbli�aj�cej si� do�� szybko konfrontacji Po�udnia z P�noc�. 10 Przysz�o��.. Jest to jakby kulminacyjny moment ksi��ki. Ostatnia wojna na Bliskim Wschodzie jest najlepsz� tego egzemplifikacj�. Ograniczenie wolnego handlu dotyczy tak�e ropy naftowej i w�gla. Wydaje si�, �e ta kr�tka historia perturbacji cenowych w tej dziedzinie jest pouczaj�c� lekcj� (V rozdzia�). Wreszcie w rozdziale VI zastanawiam si�, na ile szczera i prawdziwa jest tendencja kraj�w EWG i EFTA do prowadzenia wolnego handlu. I ta iluzja niknie pod naporem partykularnych interes�w pa�stw i narod�w. Co przyniesie nowa Europa Zjednoczona? Kto odniesie korzy�ci, a kto poniesie straty? Mam nadziej�, �e ksi��ka ta dostarczy sporo informacji do przemy�le� na temat tego, czy nadejdzie o�ywienie, czy te� nast�pi krach gospodarczy w przeddzie� XXI wieku. W ten spos�b ka�dy Czytelnik ma szans� dopisania w�asnego zako�czenia. Zapraszam szanownego Czytelnika do lektury. Autor Rozdzia�! 11 Rozdzia� Co si� dzieje w gospodarce �wiatowej? l. Przyczyny zaburze� w gospodarce �wiatowej Od pocz�tku lat osiemdziesi�tych gazety donosz� o najgorszym od p�wiecza og�lno�wiatowym kryzysie gospodarczym. W wielu krajach dochody spadaj�. Rekordowe deficyty bud�etowe gn�bi� krajowe i lokalne w�adze na wszystkich kontynentach. Zad�u�enie zagraniczne wielu kraj�w Trzeciego �wiata i Europy Wschodniej jest niemal nie do opanowania. Bankructwa sp�ek w g��wnych krajach przemys�owych s� liczniejsze ni� kiedykolwiek od czas�w Wielkiej Depresji. Poziom bezrobocia podnosi si� gwa�townie zar�wno w krajach przemys�owych, jak i rozwijaj�cych si�. Wi�kszej liczbie kraj�w ni� kiedykolwiek w nowo�ytnych czasach zagra�a g��d.1 Te symptomy maja^ swoje g��bokie przyczyny, a na pierwsze miejsce wysun�a si� sprawa wyczerpywania si� zasob�w naturalnych odnawialnych i nieodnawialnych. Po II wojnie �wiatowej gospodarka �wiatowa stale zwi�ksza�a zu�ycie ograniczonych zasob�w ropy naftowej, ale r�wnie� i innych surowc�w. Proces ten, jak si� wydaje, zosta� ostatnio nieco zahamowany. Inne zjawisko to gwa�towny wzrost liczby ludno�ci �wiata z 3,68 miliarda w 1970 roku do ponad 5 miliard�w w 1990 roku. Tymczasem dop�ki stopa przyrostu ludno�ci nie obni�y si� w stopniu znacz�cym, dop�ty poprawa warunk�w �ycia ludzi b�dzie trudna do osi�gni�cia. Jednak�e najpowa�niejszym zagro�eniem dla stabilno�ci gospodarki �wiatowej staje si� utrata area�u p�l uprawnych wskutek erozji. Nie spotykane w historii ludzko�ci podwojenie poda�y �ywno�ci na �wiecie, w ci�gu �ycia ostatniego pokolenia, jest wynikiem stosowania metod uprawy prowadzanych do nadmiernej erozji gleby, pozbawiaj�cej ziemi� jej urodzajno�ci. Autorzy "Raportu o stanie �wiata 1984" zauwa�aj�, �e po przekroczeniu pewnego poziomu dalsza 1) Por. Raport o stanie �wiata 1984 pod redakcj� Lestera R. Browna, PWE Warszawa 1986, s. 21 12 Przysz�o��... uprawa staje si� wr�cz niemo�liwa i ziemi� dotychczas uprawian� trzeba porzuci�. Mo�na zatem stwierdzi�, �e zdolno�� do przetrwania jest poj�ciem ekologicznym, a wzrost gospodarczy i dobrobyt ludzki zale�� od bazy zasob�w naturalnych, kt�ra podtrzymuje wszystkie systemy biologiczne. Ludno�� �wiata pomno�y�a tak swoj� liczebno��, �e jej potrzeby doprowadzi�y do jednoznacznego przekroczenia granic koniecznych do utrzymania wydajno�ci biologicznych system�w podtrzymuj�cych gospodark�. Odnosi si� to do rabunkowej eksploatacji las�w i r�wnoczesnego zmniejszania...
The9