Rozwój elektroniki technicznej w ZSRR.pdf

Rozwój elektroniki technicznej w ZSRR

W Rosji przedrewolucyjnej technika elektronowych przyrządów próżniowych oraz

odnośny przemysł znajdowały się na bardzo niskim poziomie. Ogólne zacofanie

techniczne carskiej Rosji, czołobitność i hołdowanie klas rządzących cudzoziemskiej

nauce i technice, jak również lekceważący stosunek do osiągnięć nauki rosyjskiej, były

przyczyną tego, że liczne prace zdolnych rosyjskich uczonych i wynalazców często nie

znajdowały właściwego uznania w ich ojczyźnie, podczas gdy zagranicą szeroko były

wykorzystywane, a niekiedy i przywłaszczane przez przedsiębiorczych geszefciarzy.

Pomimo że pierwsze lampy elektryczne były wykonane przez rosyjskiego wynalazcę,

opieszałość i biurokratyzm panujące w sferach przemysłowych Rosji kapitalistycznej

stanęły na przeszkodzie opanowaniu i rozwijaniu tej nowej techniki oświetleniowej, tak że

w istocie rzeczy niezależny elektryczny przemysł próżniowy w Rosji wówczas nie mógł

powstać.

Do początku pierwszej wojny światowej (1914) w Moskwie były trzy niewielkie fabryki

żarówek, a w Piotrogrodzie zaczęła pracować zbudowana w 1913 r. większa fabryka

elektrycznych lamp żarowych „Swietłana”. Całe wyposażenie tych fabryk, jak również

surowiec do wyrobu lamp, sprowadzano z zagranicy. W czasie wojny 1914-1917r.,

wskutek znacznego zmniejszenia importu niezbędnych surowców, poczyniono pierwsze

kroki w organizowaniu własnego przygotowania materiałów niezbędnych dla przemysłu

lampowego; w ten sposób opanowano wyrób baniek szklanych oraz cokołów

lampowych, jednak drut wolframowy trzeba było w dalszym ciągu sprowadzać z

zagranicy.

Wyrób lamp odbiorczych (które wskutek niedoskonałego odpompowania powietrza były

nie elektronowe lecz jonowe) rozpoczął dopiero w 1914 r. N. Papaleksi w fabryce ROBT i

T (Rosyjskie Towarzystwo Telegrafu i Telefonu bez drutu w Piotrogrodzie), gdzie również

wykonano pierwsze wzmacniacze pracujące za pomocą tych lamp.

W 1915 r. na radiostacji w Twerze (obecnie miasto Kalinie) rozpoczął swe prace nad

fabrykacją lamp elektronowych wzmacniających M. Boncz-Brujewicz. Mając do swej

dyspozycji bardzo niedoskonałe wyposażenie Boncz-Brujewicz wraz ze swymi

współpracownikami, podobnie jak on entuzjastami nowej radiotechniki lampowej, zdołał

zbudować pierwszą lampę elektronową, która zyskała pełne uznanie specjalistów.

W 1916 r. przywieziono z Francji (która była wówczas sojuszniczką Rosji w wojnie

przeciw Niemcom) dużą partię różnych przyrządów radiowych wraz z trójelektrodowymi

lampami elektronowymi, które szeroko zastosowano w radiostacjach nadawczych i

wojskowych. W związku z tym telekomunikacja w Rosji znalazła się w pełnej zależności

od importu lamp francuskich i aczkolwiek stan tego rodzaju był nie do zniesienia, to

jednak do 1918 r. niczego nie uczyniono, praktycznie biorąc, w celu zorganizowania

przemysłowej produkcji własnych, rosyjskich lamp radiowych.

Niezależny elektryczny przemysł próżniowy zaczął powstawać w ZSRR dopiero po

Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji Październikowej.

W Niżegorodzkim Laboratorium Radiowym, zorganizowanym w 1918 r. na podstawie

specjalnego polecenia W.Lenina, rozpoczęto studia pod kierownictwem M.Boncz-

Brujewicza nad opracowaniem rosyjskich lamp generacyjnych i wzmacniających. Tutaj

skonstruowano lampę odbiorczą PR1, która mogła zastąpić lampy francuskie we

wszystkich lampowych urządzeniach radiowych; w zakładach przy Laboratorium

zorganizowano masową produkcję tych lamp. Już w 1920r. wykonano lampy

generacyjne o mocy użytecznej do 1kW, które zostały użyte w pierwszym

doświadczalnym nadajniku radiotelefonicznym w Moskiewskiej Radiostacji Chodyńskiej.

W 1923r. Boncz-Brujewicz ukończył prace nad 25 kilowatową lampą generacyjną o

wodnym chłodzeniu anody; lampa ta posiadała na owe czasy największą moc w świecie,

a budowa jej jest wzorem dla wszystkich cudzoziemskich firm lampowych aż po dzień

dzisiejszy.

Równolegle z Niżegorodzkim Laboratorium intensywne prace nad uzyskaniem lamp

krajowych prowadzono począwszy od 1919 r. również w laboratoriach A.Czernyszewa i

M.Bogosłowskiego w Piotrogrodzie, gdzie nieco później zorganizowano Zakłady

Elektropróżniowe, które rozpoczęły w 1923 r. masową produkcję lamp odbiorczych typu

R-5 (z katodą wolframową) oraz „Mikro” (z katodą torowaną) jak również kilka typów

lamp generacyjnych.

W 1928 r. fabryka ta została połączona z zakładami „Swietłana”, które po tym połączeniu

i przeorganizowaniu stały się ośrodkiem naukowo-technicznym radzieckiego przemysłu

elektronowego. W laboratoriach „Świetlany” pod kierunkiem S.Wekszyńskiego liczny

zespół pracowników naukowych, inżynierów i badaczy (A.Szaposznikow,

S.Zusmanowskij, A.Aleksandrow, S.Obolenskij i inni) rozwinął owocną działalność

naukową i konstruktorską, w wyniku której radiotechnika radziecka uzyskała wszelkie

niezbędne typy całkowicie nowoczesnych elektronowych przyrządów próżniowych.

Dużym zahamowaniem w rozwoju krajowego przemysłu lamp elektronowych była jego

zależność od importu zagranicznego niezbędnych do wyrobu lamp z rzadkich metali

(molibdenu, wolframu, tantalu), których do tego czasu w ZSRR nie otrzymywano. Firmy

lampowe zagraniczne, mające monopol na wyrób tych metali, często odmawiały dostaw

drutu wolframowego stosując swego rodzaju „blokadę wolframową”. Sprawa produkcji

radzieckiego wolframu i molibdenu została wysunięta jeszcze w r. 1921 w Uchwałach VIII

Wszechrosyjskiego Zjazdu Elektrotechnicznego, zwołanego z inicjatywy W.Lenina w celu

zajęcia się zagadnieniem elektryfikacji ZSRR (planu „GOLERO” - Państwowa Komisja do

Spraw Elektryfikacji Rosji.). Wytrwałą i uporczywą pracą fachowcy radzieccy pokonali

wszelkie trudności związane z produkcją tych metali i poczynając od 1929 r. krajowy

przemysł wytwarza wysokiej jakości drut wolframowy i inne niezbędne metale.

W szeregu zagadnień uczeni radzieccy dali wiele nowych, oryginalnych pomysłów i

wynalazków, na podstawie których opracowano nowe przyrządy, wydatnie posuwające

naprzód rozwiązanie wielu aktualnych tematów radiotechniki w różnych dziedzinach jej

zastosowań.

Wystarczy przytoczyć takie przykłady, jak wynalezienie przez Ł.Kubieckiego powielacza

elektronowego (w którym zjawisko emisji wtórnej elektronów zostało wykorzystane do

milionkrotnego wzmacniania prądów w jednej lampie), prace W.Wołgdina nad

ulepszeniem prostowników rtęciowych, opracowanie przez S.Zusmanowskiego,

J.Kacmana i S.Moszkowicza serii lamp odbiorczych do całkowitego zasilania napięciem

24V, prace P.Szmakowa, P.Timofiejewa i wielu innych nad ulepszeniem różnych

konstrukcyj przyrządów fotoelektrycznych. Zasady wykorzystane po raz pierwszy w tych

przyrządach znajdują obecnie szerokie zastosowanie również w innych typach

przyrządów elektronowych.

Obszerne badania teoretyczne i doświadczalne prowadzono w laboratoriach

Ukraińskiego Instytutu Fizyki Technicznej Wszechzwiązkowego Instytutu

Elektrotechnicznego, Uniwersytetu Gorkijskiego i w innych instytucjach nad

wytwarzaniem bardzo wielkich częstotliwości za pomocą magnetronów, które są obecnie

podstawowymi generatorami silnych drgań w zakresie centymetrowych długości fal.

Podany przez Aleksiejewa i Malarowa system magnetronu z rezonatorami wnękowymi

jest stosowany obecnie przez firmy lampowe różnych krajów jako zasadnicza konstrukcja

generatorów magnetronowych dużej mocy, szeroko używanych w radiolokacji.

Zdradziecki napad Niemiec faszystowskich na Związek Radziecki naruszył pokojową

pracę twórczą narodu radzieckiego. Sytuacja wojenna spowodowała ewakuację szeregu

zakładów i instytutów naukowo-badawczych, wśród nich i zakładów elektropróżniowych,

z europejskiej części ZSRR do innych obszarów kraju. Przed robotnikami elektrycznego

przemysłu próżniowego stanęło wielkie i odpowiedzialne zadanie: w jak najkrótszym

czasie zbudować na nowych miejscach zakłady elektropróżniowe, aby jak najszybciej

wznowić produkcję lamp elektronowych, tak niezbędnych dla wojskowej łączności

radiowej. Pomimo tych wszystkich trudności robotnicy i inżynierowie zakładów

elektropróżniowych spełnili godnie swój obowiązek; zaopatrzenie radiostacji wojskowych

w lampy odbiorcze i nadawcze wszelkich niezbędnych typów używanych na wszystkich

frontach wojennych na wielką, niespotykaną dotychczas skalę, było zapewnione bez

przerwy.

Również i praca badawcza nie została przerwana w latach wojny; w fabrykach

wprowadzono nowe materiały i nowe procesy technologiczne, ulepszano parametry lamp

elektronowych, w instytutach naukowo-badawczych opracowywano nowe typy

przyrządów elektronowych, których potrzeba była podyktowana coraz większym

zastosowaniem systemów radiowych do różnych celów wojennych.

Dzięki tym pracom specjalistów-próżniowców wszelkich kategorii oraz dzięki mądrej

polityce państwowej Rządu Radzieckiego, niejednokrotnie w swych specjalnych

uchwałach wyznaczającego drogi i środki rozwoju elektrycznego przemysłu

próżniowego, przemysł ten wyszedł z prób największej w historii a zwycięsko

zakończonej przez naród radziecki wojny, nie tylko nie osłabiony, lecz wzmocniony i

zdolny do dalszego rozwoju i rozrostu.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: