Lateralizacja i orientacja przestrzenna - to inaczej stronność ciała, a więc większa sprawność jednej strony ciała od drugiej, która nie ogranicza się wyłącznie do pracy rąk, choć najwyraźniej zaznacza się właśnie w czynnościach manualnych. Występuje ona również w przypadku nóg oraz parzystych narządów zmysłu, zwłaszcza oczu.
Lateralizacja jest postępującym procesem, kształtującym się stopniowo wraz z wiekiem i ogólnym rozwojem ruchowym dziecka. Za określoną stronność ciała odpowiada przeciwległa półkula mózgowa.
Jeżeli zauważamy, że nasze dziecko:
§ posługuje się sprawnie obiema rękami – na przemian pisze, rysuje ręką lewą i prawą, nie preferując żadnej z nich;
§ cechuje słaba sprawność manualna, której może towarzyszyć ogólna niezręczność ciała;
§ ma trudności w orientacji w stronach swojego ciała;
§ ma trudności w określaniu kierunków przestrzennych;
Możemy podejrzewać zaburzenia w procesie lateralizacji.
Ocena lateralizacji jest niezbędna w diagnozie pacjentów wykazujących takie zaburzenia mowy jak afazja, zaburzenia motoryki, niemożność nauczenia się czytania i pisania.
Do najczęstszych trudności dziecka na tle zaburzeń lateralizacji należą trudności w opanowaniu umiejętności czytania i pisania.
Przykładowe ćwiczenia:
§ podaj mi proszę zabawkę, która leży po lewej stronie, dotknij prawego ucha, pokaż lewe oko, co widzisz po swojej prawej stronie, itp.
§ zdalnie sterowany miś: dziecko bawi się misiem, a my wskazujemy mu drogę do skarbu: misiu, idź dwa kroki w lewo, teraz prosto, a teraz skręć w prawo i idź aż do poduszki, zobacz – co jest za poduszką?
§ chwytanie/rzucanie piłki raz lewą, raz prawą ręką (ze wskazaniem)
§ wierszyki:
Tu są oczy, tu jest nos,
Tędy czasem płaczę w głos,
Są policzki, jest i brzuszek,
A tutaj jest mój paluszek.
lub:
...a tutaj jest mój lewy/prawy paluszek.
Kółko małe, kółko duże,
Plecy proste, ręce w górze.
Schyl się w prawo, schyl się w lewo,
Tak się chwieje w lesie drzewo.
§ wykształcenie prawidłowego uchwytu ołówka
§ wyrobienie nawyków ruchowych związanych z zachowaniem prawidłowego kierunku w czasie rysowania szlaczków ( pisania w szkole)
§ kontrolowanie i regulowanie napięcia mięśni w czasie ćwiczeń grafomotorycznych
§ nie wyręczanie dziecka w czynnościach typu: ubieranie się, mycie, sznurowanie butów, zapinanie guzików itp.
§ uświadamianie dziecku kierunku we własnym schemacie ciała i przestrzeni
§ utrwalanie kierunku ruchu rysowania okręgów w przeciwnym do ruchu wskazówek zegara
§ utrwalenie kierunku ręki od lewej do prawej strony oraz z góry na dół przez kończenie już zaczętych szlaczków
§ układanki, puzzle, rozcinaki, które składamy z elementów w całość;
§ zauważanie różnic i podobieństw pomiędzy podobnymi ilustracjami, zdjęciami
§ układanie wg wzoru
§ komponowanie własnych wzorów;
§ zabawy plasteliną, ciastoliną – modelowanie
rozwijanie koordynacji wzrokowo- słuchowej
§ kreślenie w powietrzu kształtów geometrycznych, liter, cyfr
§ kreślenie linii poziomych, pionowych, ukośnych, kształtu koła
§ rysowanie tzw. leniwej ósemki
§ rysowanie, malowanie na dużych arkuszach
§ wypełnianie konturów
§ obrysowanie, rysowanie z wykorzystaniem szablonów wewnętrznych i zewnętrznych;
§ malowanie palcami, z wykorzystaniem obu rąk
§ wycinanie nożyczkami
§ nawlekanie korali, makaronu, słomek, itp.
§ rysowanie po śladzie – tzw. ćwiczenia grafomotoryczne
usprawnianie motoryki rąk
§ zbieranie małych elementów, np.grochu, koralików – np. segregowanie wg koloru, itp.
§ zabawy manualne typu: nawlekanie koralików, nawijanie nici na szpulkę, lepienie z plasteliny, wydzieranki, rysowanie po śladzie, kalkowanie, odwzorowywanie, obrysowywanie,
§ zabawy i układanie modeli z palców i dłoni,
§ przewlekanie kolorowego sznurka przez dziurki, zawiązywanie kokardek
Ćwiczenia usprawniające orientację przestrzenną.
1. Wyrabianie orientacji na schemacie własnego ciała:* różnicowanie ręki i strony ciała prawej i lewej* odtwarzanie prostych układów pokazywanych przez nauczyciela* wykonywanie układów pod dyktando ( podnieś rękę prawą)2. Łączenie ruchów z obrazami wzrokowymi:* układanie na stoliku przedmiotów zgodnie z poleceniem* rysowanie figur pod dyktando* rysowanie drogi zgodnie z poleceniem ( idź w lewo, prosto)* drogi w labiryntach3. Ćwiczenia umiejętności prawidłowego różnicowania układów asymetrycznych:* określanie położenia przedmiotów względem siebie* rysowanie kółek* układanie na polecenie: wyżej, niżej* układanki obrazkowe4. Kierowanie się w działaniu schematami przestrzennymi:* wycinanki przestrzenne* szlaczki z figur geometrycznych* składanki geometryczne i obrazkowe* utrwalanie kierunku od prawej do lewej itp.
Wyrabianie i utrwalanie orientacji w schemacie ciała osoby stojącej naprzeciw.
1) Ćwiczenia przed lustrem w celu pokazania dziecku zmiany stron u osoby stojącej naprzeciw- czuje inną niż widzi stronę. Np. wskaż lewe oko, wskaż tył głowy.
2) Ćwiczenia z osobą naprzeciw
a) osoba wymienia swoje części ciała i dziecko to obserwuje
b) dziecko wskazuje samo na osobie te same czynności
c) osoba i dziecko wykonują te same czynności
d) osoba i dziecko współdziałają ze sobą, np. podnieś lewą rękę kolegi swoja prawą ręką
3) Ćwiczenia orientacji w przestrzeni
a) wykonywanie poleceń, zadań, ćwiczeń wg pokazu, instrukcji słownej, np. marsz w lewo, w prawo, półobroty i obroty wokół własnej osi
b) łączenie ruchów dziecka z obrazami wzrokowymi np. chodzenie po narysowanej linii, wymijanie przeszkód, odgadywanie czynności wyrażonych ruchem, zapisywanie lub rysowanie schematu planu poruszania się
Obserwowanie i odtwarzanie wzajemnego położenia na wydzielonej i ograniczonej płaszczyźnie: klocków, figur, symboli graficznych, różnych przedmiotów narysowanych na wzorach.
1) odtwarzanie w formie odwzorowywania jako: nakładanie, układanie, rysowanie, pogrubianie
2) porównanie i różnicowanie układów podobnych, pozornie podobnych i różnych
3) segregowanie wg określonych zasad, opartych na ujmowaniu stosunków przestrzennych
Tworzenie kompozycji różnych elementów w formie mozaikowej, wzorów, szlaczków, scenek rodzajów, itp.
Odtwarzanie obserwowanych układów z pamięci, tj. po świeżym śladzie wzrokowym, który w momencie odtwarzanie jest zakryty.
Wykonywanie ćwiczeń przestrzennych pod dyktando:
- odtwarzanie układów z figur i klocków
-odtwarzanie w trakcie słuchania scenek lub odszukiwanie ich odpowiedników na ilustracjach
- odtwarzanie rysunkiem na papierze
Ćwiczenia grafomotoryczne przygotowujące do pisania, tzn. odtwarzanie różnych szlaczków i elementów literopodobnych w liniaturze i kratkach zeszytów szkolnych.
Ćwiczenia w poznawaniu, różnicowaniu u klasyfikowaniu symbolicznego materiału graficznego jakim są litery, wyrazy, cyfry, diagramy, schematy.
Przykłady zabaw:
1. Czy znam części ciała?
Dzieci stoją zwrócone twarzą do środka koła, odległość między nimi na odległość wyciągniętych ramion. Prowadzący wymienia najpierw pojedynczo nazwy części ciała i różnych, organów, a dzieci je wskazują, Następnie podaje polecenie o charakterze złożonym, angażujące współdziałanie różnych części i ich kojarzenie np. wskaż prawą ręka lewe oko, chwyć prawą ręką lewą kostkę, podnieść lewą rękę i prawą nogę itd.
2. Jestem Twoim odbiciem
Dzieci dobrane parami, W każdej parze oznaczone są jedynki i dwójki, "Jedynki" wykonują różnego rodzaju ruchy, które starają się naśladować „dwójki”. Ruchy musza być płynne i urozmaicone . Przebieg zabawy może być dwojaki:
- pary zwrócone twarzą do siebie, stykają się lekko dłońmi, jedynki są inicjatorkami ruchów, a dwójki starają się tylko nadążyć za ruchami pary zwróconej twarzą do siebie, dłonie oddalone od siebie, ruchy wykonywane są jedynie poprzez obserwację partnera.
W jednym i drugim przypadku ruchy powinny być równoczesne .
3. Kapryśny kolega
Dwaj grający siedzą zwróceni do siebie twarzami. Każdy z nich ma kapelusz. Prowadzący grę oznajmia, że gracz siedzący naprzeciwko niego, ma starać się jak najszybciej wykonać ruch przeciwny do tego, jaki on robił. Jeśli gracz pomyli się – daje fant.
4. Aktorzy
Dzieci stoją na obwodzie koła, twarzą zwrócone do środka. Jedno dziecko wykonuje szereg różnych ruchów, naśladujących różne znane czynności lub sytuacje. Dzieci najpierw dokładnie obserwują prowadzącego zabawę, a potem starają się odtworzyć jak najlepiej demonstrowane czynności. Pomysłodawca ocenia kto dobrze wykonuje zadania i nagradza wybraną osobę przez powierzenie jej swojej funkcji.
5. Ja tak – a wy tak
Dzieci stoją w półkolu. Prowadzący zapowiada: jeśli podniosę ramiona w górę, -wszyscy podnoszą ręce do góry. Jeśli rozłożę w bok- wszyscy zginają ręce w łokciach. Jeśli jednak wyciągnę ręce w przód- wszyscy robią to samo.
Kto się pomyli, odchodzi z gry. Grę można prowadzić przy muzyce lub przy śpiewie.
6. Próba na kierowcę
Na sygnał prowadzącego każdy ma równocześnie czubkiem buta prawej nogi rysować na podłodze koło, poruszając nogą w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, prawą ręką wykonać ruch kolisty (rysować w powietrzu koło) w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara.
7. Kipiący czajnik
Wszyscy uczestnicy zabawy stają w szerokim kręgu. Każdy z nich kładzie lewą dłoń na piersi w okolicy żołądka, prawą na czubku głowy. Na sygnał prowadzącego zabawę każdy zaczyna lewą dłonią gładzić się po piersi powolnym ruchem kolistym, a prawą- równocześnie- szybko, lekko poklepuje się po głowie.
Kto potrafi to wykonać ma doskonale rozwiniętą zdolność koordynacji ruchów.
8. Próba orkiestry
Wszyscy uczestnicy zabawy siedzą przy dużym stole. Każdy kładzie na krawędzi stołu palce wskazujące obu rak. Na sygnał prowadzącego grę wszyscy mają palcem lewej ręki uderzyć rytmicznie w blat stołu, palcem prawej ręki przesuwać ruchem wahadłowym bez odrywania tam i z powrotem po krawędzi stołu (na szerokości 10-15 cm). Kto wykona zadanie prawidłowo w ciągu określonego czasu – wygrywa.
9. Wędrująca pięść
Polega na tym, że dziecko stara się dotknąć pięścią poszczególnych partii ciała. Może zaczynać od nóg albo od głowy i przechodzi do dalszych części, przy muzyce lekkiej i wesołej. „Powitanie ciała” dziecko wykonuje prawą i lewą ręką.
10. Tańczy głowa, tańczą same ręcę, tańczą same nogi, tańczy całe ciało.
Ćwiczenie wykonywane z towarzyszeniem na przemian: raz muzyki żywej, raz wolnej. Dzieci ćwicząc, próbują różnych możliwości rozwijania ruchów w stawach: barkowym, łokciowym, nadgarstkowym, biodrowym, kolankowym i skokowym, kontrolują ruchy klatki piersiowej i kręgosłupa.
11. W remizie strażackiej
Ćwiczenie to można uatrakcyjnić poprzez nagrane na taśmę magnetofonową dźwięku syreny strażackiej. Każde dziecko ma obręcz, imitującą samochód strażacki. Dzieci w różny sposób „gaszą pożar”, robią to bardzo naturalnie, każde „gasi pożar” inaczej.
Drugie ćwiczenie to „W czasie uderzeń bębenka szybki bieg, a na zakończenie wysoki podskok w górę, lądowanie i przechodzą do leżenia. Powtarzają to ćwiczenie trzy razy. Przy tym ćwiczeniu dzieci orientują się w ciężarze poszczególnych części swego ciała. Wytrzymują ruch w jakiejś pozycji a następnie przechodzą do położenia normalnego.
12. Swobodny taniec
Indywidualny taniec z towarzyszeniem muzyki, a w czasie przerwy w muzyce przyjęcie pozycji zastygłej w bezruchu. W tym ćwiczeniu można zastosować muzykę bardzo dynamiczną, nowoczesną i znaną przez wszystkie dzieci, co jest dodatkowym atutem atrakcyjności całego ruchu. W czasie przerwania muzyki dzieci zastygają w bezruchu, napinając poszczególne mięśnie. Zastosowano tutaj zmienność czasową muzyki. Raz dłużej tańczyły, a krócej trwały w bezruchu, lub krócej tańczyły a dłużej zastygały w jakieś pozycji. Ćwiczenie te można powtarzać trzy razy.
Ence pence
Ćwiczenie wraz z pokazywaniem części ciała. Przypominamy tekst rymowanki oraz podajemy jej części wymyślone przez dzieci.
Ence pence w której ręce?
W lewej ręce w prawej ręce?
Ence pence, ence pence
Ence roga, ence roga
Która noga, która noga?
Lewa noga prawa noga?
Ence moko, ence moko
Które oko, które oko?
Lewe oko prawe oko?
Ence puszko, ence puszko
Które uszko które uszko?
Lewe uszko prawe uszko?
Zabawa ruchowa przyniosła odprężenie. Jednocześnie stanowi okazję do praktycznego rozróżnienia systematycznych kierunków.
14. Przekładamy piłkę
Przed zabawą dzieci ustawiają się w rozsypce, stoją w małym rozkroku, ręce unoszą nad głową i przekładają piłkę z lewej do prawej ręki. W Czesie ćwiczenia ciężar ciała przenosimy z lewej nogi na prawą wykonują skłon w bok.
15. Biją dzwony
Siad skrzyżny, prawa ręka wzniesiona w bok trzyma piłkę, lewa złożona na kolanie, skłon w prawo i uderzenie piłką o podłoże jak najdalej, najdalej następnie wyprost (zmiana ręki)
16. Na plaży
Leżenie przodem ze wsparciem na przedramieniach. Piłki po podłodze z ręki lewej do prawej i na odwrót.
17. Kotki bawią się piłeczkami
Dzieci w przysiadzie podpartym, przed każdym leży piłeczka. Dzieci popychają piłeczkę raz ręką raz głowa przed sobą i idą za nią na czworakach. Na polecenie nauczycielki prostują się.
18. Kto potrafi
W staniu swobodne rzuty piłką w górę i chwyt oburącz. Ćwiczyć należy stojąc na lewej, raz na prawej nodze.
19. Tańczące piłka
Dzieci ustawione w rozkroku, piłeczka na ziemi przy lewej stopie. Toczymy piłkę kilkakrotnie obydwiema rękami dookoła stopy lewej, a potem to samo przy stopie prawej.
20. Wiatr i wiatraki
Dzieci dobierają się czwórkami i podają prawe ręce, tworząc w ten sposób wiatrak. Jedno dziecko oznaczone szarfą to wiatr. Wiatraki obracają się tak szybko wokół własnej osi, jak szybko wieje wiatr. Gdy wiatr przestaje wiać, wiatraki zatrzymują się (zmiana kierunku)
21. Samolot
Siad skrzyżny, ręce w bok, pięści lekko zwinięte. Dzieci naśladują warkot samolotu, wykonując jednocześnie ramionami ruchy w górę i w dół lub ruchy okrężne
22. Huśtawka
Dzieci stoją na jednej nodze, druga ugięta w kolanie podnoszą w górę i zakładają kółko na stopę. Następnie poruszają tak stopą aby kółko kręciło się stojąc raz na lewej i raz na prawej nodze.
23. Kto zręczniejszy
Kółka leża na ziemi, przed każdym stoi dziecko. Wskakiwanie i wyskakiwanie z kółka obunóż przodem i bokiem
24. Tańczące węże
Nauczycielka gra na flecie przyjmując rolę zaklinacza węży. Dzieci reagują ruchem na dźwięki. Jeżeli dźwięki wznoszą się „węże” wyciągają się, gdy opadają „węże” zwijają się w kłębek
25. Rosnące kwiaty-Nauczyciel gra na instrumencie, dzieci są kwiatami. Pod...
analuba