IBIS nr 3-4 (46-47) 2008.pdf

OD REDAKCJI

Drodzy Czytelnicy,

w sens „doÊwiadczania zaanga˝owania wÊród dzieci uli-

cy”. Warto te˝ przyjrzeç si´ sytuacji w innych krajach,

którà w swoim artykule „Dzieci ulicy. Rosja-Brazylia-

-Polska” przedstawi ¸ a Sylwia Dziwiƒska. Lokalne pro-

blemy doskonale obrazuje artyku¸ Marty W¸odarczak

i Marty Pod ¸ u˝ny, który diagnozuje zjawisko dzieci ˝e-

brzàcych w Poznaniu.

Te teksty dajà obraz doÊç ponury, ale piszemy te˝

o tym, jak pomóc dzieciom i ich rodzinom. Numer zo-

sta¸ wzbogacony p¸ytà, na której znajduje si´ film doku-

mentujàcy spotkania warsztatowe zrealizowane w ra-

mach konferencji oraz „Informator o poznaƒskich

instytucjach wspierajàcych dzieci i m¸odzie˝”.

Du˝o uwagi w tym numerze poÊwi´cono tak˝e proble-

matyce uzale˝nieƒ wÊród m¸odzie˝y – badania prowadzo-

ne w tej materii sk ¸ aniajà do podj´cia bardzo radykalnych

dzia ¸ aƒ.

Jestem przekonana, ˝e prezentowane na ¸amach tego

numeru IBIS-a materia ¸ y wzbogacà wiedz´ i doÊwiad-

czenie oraz b´dà s¸u˝yç promocji „dobrych praktyk”

i innowacyjnych rozwiàzaƒ w pracy z dzieçmi.

z ogromnà radoÊcià pragn´ przedstawiç Wam kolejny

numer IBIS -a.

Tym razem piszemy o „dzieciach ulicy”. Dzieciach, któ-

re z ró˝nych powodów wybierajà do ˝ycia w ¸ aÊnie to miej-

sce: w Rosji, w Brazylii, ale tak˝e w Polsce, choç u nas ten

problem przedstawia si´ nieco inaczej i cz´sto mówimy

o „dzieciach na ulicy”. Bardzo trudno im pomóc, trudno

dotrzeç do ich Êwiata, który rzàdzi si´ swoimi prawami,

trudno przekazaç inny ni˝ „uliczny” system wartoÊci

i model zachowaƒ.

Prezentowane na naszych ¸ amach materia ¸ y sà konty-

nuacjà dyskusji podj´tej podczas majowej konferencji

pt. „Dzia ¸ ania systemowe na rzecz dzieci ulicy”. Jej ce-

lem by ¸ o nie tylko przybli˝enie problemu wykluczenia

spo¸ecznego dzieci i okreÊlenie kierunków rozwoju sys-

temu wsparcia dla dzieci i rodzin w Poznaniu, ale tak˝e

rozpoznanie nowych trendów w walce z bezradnoÊcià

spo ¸ ecznà i dysfunkcyjnoÊcià rodzin. My zamieszczamy

opinie teoretyków i pragmatyków. Goràco zach´cam

do wczytanie si´ w artyku¸ dr Piotra Michonia „Szcz´-

Êcie a polityka spo ¸ eczna”, który refleksyjnie wprowadza

Dorota Potejko

redaktor prowadzàcy

Temat wydania:

Dzieci ulicy

Szcz´Êcie a polityka spo¸eczna

wystàpienie na konferencji „Dzia¸ania systemowe na rzecz dzieci ulicy”

dr Piotr Michoƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

Rosja – Brazylia – Polska

analiza problemu dzieci ulicy

Sylwia Dziwiƒska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

Pedagog ulicy

nowatorska metoda pracy z „dzieçmi na ulicy” w Poznaniu

Sylwia K´dziora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Problem dzieci ˝ebrzàcych

wybrane aspekty diagnozy zjawiska ˝ebractwa w Poznaniu

Marta W¸odarczak, Marta Pod¸u˝ny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

„Dzieci ulicy” i co dalej?

projekt kompleksowej diagnozy spo¸ecznej problematyki dzieci ulicy

Marta W¸odarczak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

Jak to si´ robi w Krakowie?

miejski program przeciwdzia¸ania przest´pczoÊci m¸odzie˝y

ks. Andrzej Augustyƒski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Uzale˝nienia

M¸odzie˝, alkohol i narkotyki

podsumowanie wyników badaƒ przeprowadzonych w ramach ESPAD

Janusz Sieratowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

Zwalczanie narkotyków – redukcja przest´pczoÊci

zakoƒczenie realizacji projektu „Tackling Drugs – Reducing Crime”

Natalia Madajczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

System pomocy i rozwiàzywanie problemów uzale˝nieƒ

od narkotyków w Holandii

relacja z wizyty studyjnej w Assen

oprac. El˝bieta Dybowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

Kataloƒski model przeciwdzia¸ania narkomanii

relacja z wizyty studyjnej w Barcelonie

Katarzyna Pacewicz, Beata Opoƒ-Gibczyƒska . . . . . . . . . . . . .34

Seniorzy

Na jesieƒ ˝ycia

Dzienny Dom Pomocy Spo¸ecznej nr 1

Maria Paradowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36

Wywiady

˚eby nie zosta¸y na ulicy

rozmowa z Joannà K´ciƒskà z Sekcji Prewencji Policji

i Hannà Zbawionà z Miejskiego OÊrodka Pomocy Rodzinie

Sylwia Dziwiƒska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Inicjatywy

Najwa˝niejszych pi´ç lat ˝ycia

alternatywne formy zaj´ç rozwojowych dla ma¸ych dzieci

i ich rodziców w Instytucie Ma¸ego Dziecka im. Astrid Lindgren

Honorata Tkaczyƒska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

MOPR

Dzieci ulicy

okiem pracownika socjalnego

Joanna Owsianowska-Maçkowiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16

Stoj´ przed drzwiami przysz¸oÊci

opowieÊç o szukaniu pracy przez osob´ niepe¸nosprawnà

Iwona P¸awska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

Niezb´dni i pozarzàdowi

czym jest „Niezb´dnik Pozarzàdowca”

Aleksandra Kowalska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

M¸odoÊç i doÊwiadczenie

projekt „Nadolnik 61-012”

¸ukasz Jaskólski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

TEMAT WYDANIA

Szcz´Êcie a polityka spo ¸ eczna

wystàpienie na konferencji „Dzia ¸ ania systemowe na rzecz dzieci

ulicy” Poznaƒ, 28 maja 2008 r.

Najwi´ksza satysfakcja w moim ˝yciu: zszed¸em ze wzgórza i sam

doszed¸em do domu.

przez Kumara, osiemnastolatka z Nepalu, dotkni´tego choro-

bà Heinego-Medina, w wyniku której cierpi on na powa˝ne

trudnoÊci w poruszaniu. KtóregoÊ dnia Kumar wybra¸ si´ do Êwià-

tyni znajdujàcej si´ poza miastem, a wracajàc do domu nie zdà˝y¸

na ostatni autobus. Pozosta¸o mozolne, kroczek po kroczku, odby-

cie ca¸ej drogi pieszo. Ka˝dy z nas, kto doÊwiadczy¸ w swoim ˝y-

ciu z¸amania nogi, skr´cenia kostki, bólu w kolanie czy choçby

potwornych „zakwasów” skutecznie uprzykrzajàcych nam poru-

szanie si´, potrafi w¸aÊciwie oceniç wyzwanie, któremu podo¸a¸

Kumar. Jednak niewielu z nas, (zak¸adam, ˝e wi´kszoÊç populacji

jednak nie czerpie satysfakcji z umartwiania cia¸a) nazwa¸oby

szcz´Êciem przebycie kilku kilometrów o kulach. A jednak Kumar

nazwa¸ to najwi´kszym szcz´Êciem swojego ˝ycia.

HedoniÊci i eudajmoniÊci

Filozofowie od dawna przekonujà nas, ˝e szcz´Êcie przyniesie

cz¸owiekowi tylko ˝ycie cnotliwe. Wi´kszoÊç z nas zdaje sobie

spraw´ z tego, ˝e pomi´dzy szcz´Êciem a oddawaniem si´ zaspo-

kajaniu podstawowych lecz przynoszàcych du˝o przyjemnoÊci

potrzeb, nie mo˝na postawiç znaku równoÊci. Jak to dobitnie

wyrazi¸ John Stuart Mill: „Lepiej byç niezadowolonym cz¸owie-

kiem ni˝ zadowolonà Êwinià; lepiej byç niezadowolonym Sokra-

tesem ni˝ zadowolonym g¸upcem. A je˝eli g¸upiec i Êwinia sà

innego zdania, to dlatego, ˝e umiejà patrzeç na spraw´ wy¸àcz-

nie ze swojego punktu widzenia.” Takie myÊlenie pozostaje

w zgodzie z eudajmonistycznà tradycjà postrzegania szcz´Êcia.

W odró˝nieniu od badaczy o orientacji hedonistycznej, eudaj-

moniÊci uwa˝ajà, ˝e cz¸owiek nie mo˝e w pe¸ni odgrywaç roli

s´dziego w ocenie w¸asnego ˝ycia. Jak ujmuje to profesor Cza-

piƒski, charakteryzujàc tradycj´ eudajmonistycznà: „cz¸owiek

nie zawsze wie, co w d¸u˝szej perspektywie jest dla niego dobre,

a co z¸e, nie zna w pe¸ni swojej natury, swoich potrzeb i mo˝li-

woÊci, sà przyjemnoÊci ograniczajàce rozwój i przykroÊci sprzy-

jajàce pe¸niejszemu rozwojowi potencja¸u ludzkiego”. Innymi

s¸owy szcz´Êcie nie jest po prostu przyjemnoÊcià czy zadowole-

niem; a nawet, paradoksalnie, êród¸em szcz´Êcia mo˝e byç coÊ,

co sprawia nam przykroÊç. Nie wiemy czy filozofowie majà ra-

cj´, mo˝e rzeczywiÊcie cnota jest drogà do szcz´Êcia, ale na pew-

no nie jest szcz´Êciem samym w sobie. Nie wiemy te˝, jakie sà

„prawdziwe cnoty” prowadzàce nas do dobrze prze˝ytego ˝ycia,

rozkwitu naszego potencja¸u. A skoro tak, to trudnoÊcià w sto-

sowaniu podejÊcia eudajmonistycznego jest ryzyko stworzenia

wzoru szcz´Êliwego ˝ycia, do którego wszyscy musielibyÊmy si´

dostosowaç.

fot. Piotr Miedziƒski

szczególne doÊwiadczenie, absorbujàce i przynoszàce satysfakcj´,

autoteliczne tzn. istotne dla samego siebie, a nie z powodu swo-

ich konsekwencji.

Grajàc na gitarze, rysujàc, przygotowujàc referat czy bawiàc si´

z dzieckiem – mo˝emy tego doÊwiadczyç. Zwykle flow dotyczy

czynnoÊci twórczych, ale nie tylko. Cz¸owieka prze˝ywajàcego za-

anga˝owanie zwyk¸o si´ opisywaç zwrotem „zapomina o bo˝ym

Êwiecie”. OczywiÊcie niewiele rzeczy robimy dla nich samych.

Dla osoby lubiàcej gotowaç przygotowywanie penne z piersià

kaczki, truflà i rukolà daje rozkosz wynikajàcà z oddawania si´

ulubionej czynnoÊci, ale koƒczymy trywialnie i prozaicznie, zja-

dajàc przygotowanà i smacznà potraw´, ewentualnie, nieco bar-

dziej lirycznie, robimy to spoglàdajàc w oczy ukochanej osoby.

Piszàc ksià˝k´, odczuwam niezwyk¸à satysfakcj´, dowiaduj´ si´

ciekawych rzeczy, zdobywam wiedz´ i post´puj´ w rozumieniu

ale, summa summarum, perspektywa w¸o˝enia r´kopisu do szu-

flady zniech´ca, a honorarium, które mam nadziej´ uzyskaç,

przeznacz´ na rachunki i sp¸acenia rat za komputer, na którym

napisa¸em ksià˝k´. Gdy jednak piszàc mam na wzgl´dzie tylko

wskaêniki sprzeda˝y i liczb´ zer na przelewie, to moja czynnoÊç

traci swój autoteliczny charakter, gubi´ najistotniejszy element.

Honorarium jest nagrodà, ale w wi´kszym stopniu jest nià samo

pisanie.

DoÊwiadczenia zaanga˝owane w teorii

Mimo swoich ograniczeƒ podejÊcie eudajmonistyczne pobudza

wyobraêni´, pociàga, niepokoi, trafia w czu¸e miejsca. Zakorze-

nione w tym podejÊciu jest poj´cie „doÊwiadczenie zaanga˝owa-

nia” (ang. „experience of flow”) czy optymalnego prze˝ycia,

stworzone przez Mihalyi’a Csikszentmihalyi’a. Oznacza ono

Ibis 2

Z danie, które zamieÊci¸em powy˝ej, zosta¸o wypowiedziane

DZIECI ULICY

Badania wskazujà, ˝e wi´kszoÊç ludzi doÊwiadcza tego uczucia

i co ciekawe cz´sto dzieje si´ tak w zwyczajnych, codziennych sy-

tuacjach, pod warunkiem jednak, ˝e sà one wystarczajàco z¸o˝o-

ne, by wymusiç zaanga˝owanie. DoÊwiadczajàc zaanga˝owania

koncentrujemy si´ na tym co robimy, jesteÊmy w dobrym nastro-

ju, mamy jasno okreÊlone cele, czujemy si´ pewni siebie i odczu-

wamy silnà motywacj´ wewn´trznà. Osoby opisujàce siebie

w momencie doÊwiadczania flow u˝ywajà okreÊleƒ w rodzaju: po-

ch¸oni´ty, podekscytowany i zrelaksowany jednoczeÊnie, Êwiado-

my wyzwania i w¸asnych umiej´tnoÊci pozwalajàcych mu podo-

¸aç, niezale˝ny, pobudzony.

TrudnoÊç polega na tym, ˝e podobnie swój stan opisujà narko-

mani w poczàtkowej fazie uzale˝nienia. W tym przypadku,

z jednej strony stan ten jest przejÊciowy i sztucznie wywo¸any,

z drugiej nie prowadzi do wykorzystania zdolnoÊci i umiej´tno-

Êci, a przy tym wszystkim skutkuje negatywnymi konsekwencja-

mi dla zdrowia cz¸owieka i trudnoÊciami natury psychospo¸ecz-

nej. Narzuca si´ ¸atwy do przewidzenia wniosek dla

scharakteryzowania optymalnego doÊwiadczenia: nie powinno

ono prowadziç do negatywnych konsekwencji i wymaga wyko-

rzystania umiej´tnoÊci i/lub wiedzy. Czy je˝eli te warunki zosta-

nà spe¸nione to ju˝ mamy do czynienia z flow? Odpowiedê

brzmi „tak”, co jednak nie rozwiàzuje kolejnego problemu. Po-

ch¸oni´ty, podekscytowany, u˝ywajàcy swoich umiej´tnoÊci

i nieobawiajàcy si´ negatywnych konsekwencji jest te˝ chuligan

ok¸adajàcy sztachetà innego chuligana tylko dlatego, ˝e tamten

ma szalik w innych barwach klubowych. Mamy tu wszystko, su-

biektywnie odczuwane zadowolenie, koncentracj´, g¸´bokie za-

anga˝owanie i wykorzystanie umiej´tnoÊci. O co nam wi´c cho-

dzi? O to, by d¸ugookresowe konsekwencje zaanga˝owania by¸y

dobre i spo¸ecznie akceptowalne.

˚ycie na ulicy oraz trudna sytuacja rodzinna nie dostarczajà

dzieciom licznych okazji do doÊwiadczenia zaanga˝owania. Po-

nadto zwi´kszajà ryzyko zachowaƒ, np. niezgodnych z prawem,

których cechy – wykorzystanie umiej´tnoÊci, kontrola nad sytu-

acjà, koncentracja uwagi – dajà szans´ na doÊwiadczenie zaanga-

˝owania. Widaç to wyraênie w deklaracji bezdomnego Sergio (24

lata): Mam optymalne doÊwiadczenia, kiedy kradn´. (…) Jestem ca¸-

kowicie skoncentrowany i czuj´ si´ Êwietnie… Z bronià w r´ku czuj´

si´ panem miasta i mog´ mieç wszystko czego zapragn´. Kiedy kradn´,

nie czuj´ niepokoju, jestem spokojny, wiem co robi´ i co si´ stanie.

Na niemal ca¸ym Êwiecie programy pomocy dzieciom ulicy

opierajà si´ na przyj´ciu za¸o˝enia, i˝ najlepszym rozwiàzaniem

dla dzieci i spo¸eczeƒstwa jest zamkni´cie tych pierwszych w in-

stytucjach „rehabilitacji”, w których obok bezpieczeƒstwa gwa-

rantuje si´ im materialne udogodnienia zapewniajàce dobrà ja-

koÊç ˝ycia. Massimini i Delle Fave twierdzà, ˝e ujarzmianie

dzieci przez sztywnà dyscyplin´, zasady i obowiàzki nie stanowi

rozwiàzania problemu. Nie mo˝emy oczekiwaç, ˝e ktoÊ, kto na co

dzieƒ doÊwiadcza¸ wykorzystania i przemocy, nagle stanie si´ po-

s¸uszny i ufny, i odda si´ dobru spo¸eczeƒstwa, które wczeÊniej

go/jà marginalizowa¸o. Nie mo˝emy po prostu poprosiç tych

dzieci, by szybko i trwale przesta¸y postrzegaç spo¸eczeƒstwo

przez pryzmat konfliktu, tylko dlatego, ˝e kilku doros¸ych za-

pewni¸o im jedzenie i schronienie.

Badania optymalnego doÊwiadczenia wÊród dzieci w instytucjach

pokazujà, ˝e po pierwsze rzadziej ni˝ ich rówieÊnicy mieszkajàcy

w domach rodzinnych potrafià one wskazaç na takie aktywnoÊci,

a po drugie, cz´Êciej kojarzà optymalne doÊwiadczenie z biernà roz-

rywkà, tj. oglàdaniem telewizji czy spotykaniem si´ ze znajomymi.

Konsekwencjà przyj´cia, ˝e szcz´Êcie mo˝na osiàgnàç poprzez

doÊwiadczenie zaanga˝owania jest z jednej strony zwi´kszanie

zakresu i poziomu umiej´tnoÊci, a drugiej – dostarczanie mo˝li-

woÊci ich wykorzystywania. Stàd potrzeba edukacji – cz´sto nie-

formalnej, niemajàcej charakteru „budy”, do której trzeba iÊç,

obwarowanej zakazami i nakazami. W niektórych cz´Êciach

Êwiata (np. Brazylia), taka edukacja odbywa si´ wprost na ulicy.

Dzieci uczà si´ podstawowych przedmiotów szkolnych, ale te˝

wybierajà rzeczy, których chcia¸by si´ nauczyç, np. sztuki czy rze-

mios¸a. Obok kszta¸cenia, programy pomocy dzieciom ulicy obej-

mujà zwykle próby wzmocnienia rodziny, przywrócenia dziecka

do Êrodowiska, z którego by¸o wykluczone oraz zwi´kszania Êwia-

domoÊci w¸adz (szczególnie lokalnych) na temat praw dzieci.

PodejÊcie stworzone wokó¸ doÊwiadczenia zaanga˝owania mo˝e

zostaç wykorzystane do okreÊlenia trudnoÊci, zainteresowaƒ, êró-

de¸ zaanga˝owania dzieci. W ten sposób umo˝liwia przygotowa-

nie programów skierowanych do konkretnego dziecka. Postrze-

gany brak optymalnego doÊwiadczenia równie˝ mo˝e byç

êród¸em istotnych informacji, poniewa˝, jak pokazujà badania,

brak zaanga˝owania w codziennym ˝yciu prowadzi do negatyw-

nych konsekwencji dla rozwoju dziecka.

DoÊwiadczenia zaanga˝owane na ulicy

DoÊwiadczanie zaanga˝owania wÊród dzieci ulicy nie jest do-

brze zbadane. Wnioski naukowców opierajà si´ na badaniach

wyrywkowych, przeprowadzonych na ma¸ej liczbie responden-

tów, w ró˝nych krajach. Dlatego musimy byç ostro˝ni z ich in-

terpretacjà. Oto badanie przeprowadzone we W¸oszech wÊród

dzieci ulicy, pochodzàcych z rozbitych lub szkodliwych rodzin,

które porzuci¸y szko¸´ i sp´dza¸y wi´kszoÊç czasu na ulicy, wa-

¸´sajàc si´ w ma¸ych grupkach, s¸uchajàc muzyki i walczàc

z innymi grupami. Tylko po¸owa badanych potrafi¸a zidentyfi-

kowaç doÊwiadczenie zaanga˝owania w swoim ˝yciu i najcz´-

Êciej ¸àczy¸a to z kontaktem z przyjació¸mi lub aktywnoÊcià

seksualnà. W podobnych badaniach w stolicy Kenii, Nairobi,

tylko dwoje z trzynaÊciorga dzieci doÊwiadczy¸o flow: w trakcie

zabawy i modlitwy.

W przypadku dzieci ulicy mamy do czynienia z ma¸ymi mo˝li-

woÊciami rozwijania umiej´tnoÊci po¸àczonymi z doÊwiadcza-

niem zadowolenia z kontaktu z innymi dzieçmi tworzàcymi naj-

bli˝sze otoczenie. Sp´dzanie czasu w grupie zwykle przyjmuje

form´ bezcelowego wa¸´sania si´ i choç przynosi ze sobà relaks,

pozytywne wi´zi i rozwój w spe¸nianiu roli spo¸ecznej, zwykle ¸à-

czy si´ z niewielkim zaanga˝owaniem i ma¸ym wykorzystaniem

zdolnoÊci i umiej´tnoÊci.

dr Piotr Michoƒ

Katedra Pracy i Polityki Spo¸ecznej

Akademia Ekonomiczna w Poznaniu

piotr.michon@ae.poznan.pl

Ibis 3

DZIECI ULICY

Rosja – Brazylia – Polska

analiza problemu dzieci ulicy

szy na Êwiecie odsetek mercedesów na ulicach, ale na tych

samych ulicach b¸àka si´ mnóstwo bezdomnych dzieci

– „bezprizornych”. Trudno oszacowaç, ile ich jest dok¸adnie. Nie-

które dane okreÊlajà, ˝e na terenie ca¸ego kraju to do 1 do 4 mi-

lionów, inne – podajà liczb´ ok. 5 milionów dzieci; w samej Mo-

skwie od 30 do 100 tysi´cy.

W¸adze rosyjskie unikajà mówienia o problemie „bezprizor-

nych”. To wstydliwy temat, tak stary jednak, ˝e sta¸ si´ ju˝ nie-

mal okrutnà oczywistoÊcià. Bezdomne i opuszczone dzieci poja-

wi¸y si´ w Rosji ju˝ w latach 1917-22 zesz¸ego wieku. Przyczyny

nasilania si´ tego zjawiska to przede wszystkim tragiczne ˝niwo

rewolucji paêdziernikowej, wojny domowej czy kolektywizacji

rolnictwa. Dzieci masowo trafia¸y na ulice po stracie rodziców,

którzy opowiadajàc si´ po jednej z walczàcych stron, gin´li

w krwawych walkach. Niektóre z nich zasila¸y szeregi specjal-

nych oÊrodków, gdzie komunistyczne w¸adze w miar´ w¸asnych

potrzeb wykorzystywa¸y taki nieobcià˝ony bur˝uazyjnà czy

kontrrewolucyjnà przesz¸oÊcià „materia¸ ludzki”. Inne – gin´¸y.

To, co na ulicach Moskwy czy Petersburga mo˝na zobaczyç

dziÊ, to po cz´Êci spuÊcizna imperium sowieckiego i jego upadku.

Wiele rodzin nie potrafi¸o przystosowaç si´ do nowych, kapitali-

stycznych, realiów. Zabezpieczenia socjalnego gwarantowanego

od „dziada pradziada” nagle zabrak¸o. NiezaradnoÊç rodziców

sta¸a si´ przyczynà kolejnej fali ich „bezprizornych” potomków.

Do du˝ych miast dzieci i m¸odzie˝ ciàgnà z odleg¸ych zakàtków

Rosji, pociàgami „na gap´”. Co piàty „bezprizorny” ˝yjàcy

na moskiewskiej ulicy pochodzi z innego miasta. Najcz´Êciej tra-

fiajà w okolice „placu trzech dworców” – Kazaƒskiego, Lenin-

gradzkiego i Jaros¸awskiego. Moskwa kojarzy im si´ z bogactwem

i przepychem. Wierzà, ˝e „jakoÊ to b´dzie”, bo w stolicy ¸atwiej

prze˝yç: mo˝na kogoÊ okraÊç i szybko wtopiç si´ w t¸um, najeÊç

si´ ukradkiem w supermarkecie, wy˝ebraç coÊ od turystów czy

wreszcie spotkaç rówieÊników i powàchaç razem klej, mo˝na te˝

rozkr´ciç „interes” i poczuç si´ pewniej, silniej (co z tego, ˝e tyl-

ko przez chwil´, ˝e tylko pozornie?) w obcym, z¸owrogim miej-

scu. Gangi m¸odocianych to normalnoÊç, narkotyki to nic nad-

zwyczajnego. Dziesiàtki tysi´cy dzieci sà wykorzystywane

seksualnie. Jedna trzecia z nich zajmuje si´ prostytucjà i wyst´-

puje w filmach pornograficznych.

WÊród tysi´cy bezdomnych dzieci Moskwy prawdziwe sieroty

to zaledwie niewielka cz´Êç. Z ostatnich badaƒ socjologów Mi´-

dzynarodowej Organizacji Pracy wynika, ˝e tylko 5,5 proc. tych

dzieci nie ma ani ojca, ani matki. A˝ 52 proc. ma oboje rodzi-

ców, 27 proc. – tylko matk´, a 10 proc. – matk´ i ojczyma. Co ro-

ku doros¸e ˝ycie zaczyna kolejne pokolenie, w którym co dziesià-

ty m¸ody cz¸owiek nie wie, co to rodzina.

Brazylia i szwadrony Êmierci

W rankingach uwa˝ana jest za ósmy z najbogatszych krajów

Êwiata. To wyliczenie zapewne nie bierze jednak pod uwag´ jako-

Êci ˝ycia obywateli. Ciekawe, co na temat zamo˝noÊci swojej oj-

czyzny sàdzà dzieci z Rio do Janeiro, Salvadoru czy Sao Paulo. Sà

„dzieçmi miasta”, bo zazwyczaj nie majà rodziców. A na pewno

nie majà ich przy sobie.

Ca¸e bogactwo Brazylii skupia si´ w r´kach garstki magnatów.

Nikogo to nie dziwi. Podobnie jak wra˝enia nie robi na nikim gi-

gantyczna przest´pczoÊç. Zaskoczeni mogà si´ czuç Europejczycy,

których ostrzegajà turystyczne przewodniki: radzà, ˝eby zrezygno-

waç z brania taksówki, ograniczaç zatrzymywanie si´ podczas jaz-

dy samochodem nawet wtedy, gdy pali si´ czerwone Êwiat¸o. Po uli-

cach grasujà nie tylko grupy m¸odocianych handlarzy narkotyków

i przest´pców, ale tak˝e tzw. szwadrony Êmierci. Pierwsze pojawi¸y

si´ pó¸ wieku temu. Ich zadaniem by¸o zwalczanie przest´pczoÊci.

Byli policjanci, wzmocnieni o mocno podejrzany sk¸ad szwadro-

nów, skierowali jednak swoje dzia¸ania nie przeciwko bandytom,

ale przeciwko „zarazie”. To z niej postanowili oczyÊciç ulice.

Stosowanie przemocy wobec ubogich warstw spo¸eczeƒstwa ma

w Brazylii d¸ugà tradycj´, zapoczàtkowanà w odleg¸ych czasach

niewolnictwa i póêniejszej dyktatury wojskowej (1964-1984).

Stan ten trwa do dziÊ. W spo¸ecznej ÊwiadomoÊci utar¸o si´ prze-

konanie, ˝e „biedny i czarny” znaczy tyle, co gorszy. Nie tylko

w Brazylii panujà takie poglàdy, jednak to w¸aÊnie tam – z racji

iloÊci „biednych i czarnych” – myÊli si´ w ten sposób o przewa˝a-

jàcej cz´Êci spo¸eczeƒstwa.

W latach 1990-1992 w ca¸ej Brazylii szwadrony Êmierci zabi-

¸y 4,661 dzieci. 82 proc. ofiar to ludnoÊç czarnoskóra. Statystyki

policyjne sà ostro˝niejsze w szafowaniu liczbami. Ich dane za-

wsze majà tendencj´ do zani˝ania. Policja niech´tnie przyznaje,

˝e zabójcy bardzo cz´sto wywodzà si´ z jej szeregów. Tymczasem

Centrum Informacji o szwadronach Êmierci donosi, ˝e spo-

Êród 159 osób zatrzymanych w latach 1991-1993 w zwiàzku

Ibis 4

Rosja i „bezprizorni”

M oskwa. Miasto uderzajàcych kontrastów. Posiada najwi´k-

DZIECI ULICY

z przynale˝noÊcià do tego typu grup, by¸o a˝ 53 policjantów.

Ostatni raport mówi o 14 stanach, w których oddzia¸y uprawiajà

swój proceder.

W ponad 140-milionowej Brazylii po¸owa mieszkaƒców nie

przekroczy¸a 18. roku ˝ycia. Oko¸o 50 milionów, czyli ponad 1/3

spo¸eczeƒstwa, ˝yje w n´dzy. Ponad 35 milionów bezdomnych

dzieci i m¸odocianych gromadzi si´ wokó¸ wielkich miast. Z te-

go 7 milionów to dzieci ma¸e, niektóre z nich nie przekroczy¸y

nawet 3. roku ˝ycia.

Dzieci ulicy w Brazylii ˝yjà podobnie, jak ich rówieÊnicy w Mo-

skwie. Prostytuujà si´, ˝ebrzà, nale˝à do gangów, sprzedajà nar-

kotyki, bawià si´. Niektóre sp´dzajà na ulicy ca¸y czas, bo nie ma-

jà rodziców, albo rodzice nie majà Êrodków na ich utrzymanie lub

zasilajà fale emigrantów przybywajàcych do du˝ych miast i pra-

cujàc ponad si¸y nie majà czasu na opiek´ nad dzieçmi.

Ponad 10 milionów dzieci nie chodzi do szko¸y. 42 proc. nie

ukoƒczy¸o szko¸y podstawowej, roÊnie wi´c analfabetyzm. Wi´cej

ni˝ po¸owa brazylijskich dzieci poni˝ej 5. roku ˝ycia cierpi z po-

wodu chorób, którym z ¸atwoÊcià mo˝na by zapobiec. W slumsach

Amazonii na tysiàc noworodków umiera 300. By¸y minister zdro-

wia stwierdzi¸, ˝e 40 milionów dzieci pozbawionych jest jakiejkol-

wiek opieki medycznej. W samym tylko w szpitalu w Sao Paulo,

gdzie leczy si´ wy¸àcznie chorych na AIDS, 83 proc. wszystkich

pacjentów to dzieci poni˝ej 3. roku ˝ycia. Liczb´ nastolatek trud-

niàcych si´ prostytucjà ocenia si´ w Brazylii na ok. pó¸ miliona.

Polska i „nie ma problemu?”

Kiedy wracamy na rodzimy grunt, problem wydaje si´ mniejszy.

Ju˝ sama definicja „dzieci ulicy” opisujàca brazylijskich i mo-

skiewskich m¸odocianych nie przystaje do polskich warunków. Bar-

dziej pasuje tu termin „dzieci na ulicy”. W naszym kraju nie spo-

tyka si´ bowiem mieszkajàcych na ulicach band. Dzieci Êpiàce

na dworcach to z regu¸y uciekinierzy z placówek opiekuƒczych czy

– szczególnie w okresie wakacyjnym – m¸odzie˝ „na gigancie”, któ-

ra pr´dzej czy póêniej wróci do domu. Problem le˝y jednak gdzie

indziej. Ulica coraz cz´Êciej staje si´ jedynym miejscem, gdzie dzie-

ci si´ „wychowujà”: gdzie nabierajà z¸ych nawyków, nara˝one sà

na niebezpieczeƒstwa ze strony doros¸ych. To ulica uczy ich norm,

to ulica pokazuje im co „dobre”, a co „z¸e”. Rola rodziny zostaje

umniejszona. To na ulicy jest ciekawiej. Na ulicy mo˝na rzàdziç, al-

bo byç rzàdzonym. Jedno i drugie wydaje si´ znacznie ciekawsze

ni˝ domowa nuda. Krajowy Komitet Wychowania Resocjalizujàce-

go szacuje, ˝e w samej Warszawie jest oko¸o 15 tysi´cy dzieci ulicy.

Luk´ w systemie pomocy spo¸ecznej, dotyczàcà tego w¸aÊnie

problemu wype¸niajà organizacje pozarzàdowe, które zajmujà si´

pracà na rzecz dzieci. W naszym kraju istnieje oko¸o 20 tysi´cy

takich miejsc. Organizacjà, która przed czterema laty w Polsce

zainicjowa¸a program „Dzieci ulicy” jest belgijska Fundacja kró-

la Baudouina – program skierowany jest do krajów Europy Ârod-

kowo-Wschodniej (oprócz Polski obejmuje Rumuni´, Litw´, ¸o-

tw´, Estoni´, Bu¸gari´, Czechy, Macedoni´, S¸owacj´ i W´gry).

Ma on na celu stworzenie sieci wspó¸pracujàcych ze sobà organi-

zacji, wypracowanie modelu pracy z dzieçmi w ich naturalnym

Êrodowisku – czyli na ulicy, a tak˝e wywieranie wp¸ywu na insty-

tucje paƒstwowe i samorzàdowe, by te podejmowa¸y wi´cej dzia-

¸aƒ na rzecz dzieci ulicy oraz zaj´¸y si´ uwra˝liwieniem polskie-

go spo¸eczeƒstwa na ten problem.

W Polsce program „Dzieci ulicy” koordynowany jest przez

Fundacj´ dla Polski. Z jej inicjatywy i przy wsparciu Fundacji

Pomoc Spo¸eczna SOS powsta¸o Centrum Informacyjne, którego

celem jest prowadzenie poradnictwa, przekazywanie informacji

i promowanie modelowych projektów pracy z dzieçmi. Centrum

informuje te˝ o mo˝liwoÊciach pozyskiwania funduszy na dzia-

¸alnoÊç i prowadzi baz´ danych o organizacjach pracujàcych

z dzieçmi ulicy w Polsce i w Europie Ârodkowo-Wschodniej.

fot. Piotr Miedziƒski (x2)

W Poznaniu policja i Miejski OÊrodek Pomocy Rodzinie

od trzech lat prowadzà akcj´ „Powrót z ulicy” i przygotowujà si´

do nowej inicjatywy „Stop pustym ¸awkom”. W miasto ruszyli

równie˝ pierwsi streetworkerzy, planowane jest te˝ przeprowa-

dzenie kompleksowej diagnozy tego problemu „Kwestia spo¸ecz-

na <dzieci ulicy> i co dalej?”, której dokona Centrum Innowa-

cji Spo¸ecznej SIC!

Wyglàdanie poza swoje podwórko – do Rosji, do Brazylii, nie

powinno mieç na celu uspokojenia sumienia. Nie wystarczy po-

wiedzieç: „przecie˝ u nas nie jest a˝ tak êle”, „u nas nikt nie

strzela do dzieci”. Problem dzieci ulicy istnieje tak˝e i u nas.

Sylwia Dziwiƒska

dziennikarz

Centrum Innowacji Spo¸ecznej SIC!

os. Powstaƒców Warszawy 1b, 61-657 Poznaƒ

tel. 061 852 16 43

sdziwinska@sic.to

www.sic.to

èród ¸ a:

1. Brazylijskie dzieci ulicy w: http://maitri.diecezja.gda.pl/gazet-

ka/my_02/html/brazylia.htm (data korzystania ze stro-

ny: 17.05.2008)

2. Anna Staszewska: Ulica nie jest dla dzieci , Niebieska Linia ,

nr 1/2003

3. Anna Tomasiewicz: Polowanie na dzieci ulicy , w: www.pomaga-

my.pl/numery/12/szwadrony_smierci_brazylia.htm (data ko-

rzystania ze strony: 17.05.2008)

4. Wies¸aw Theiss: Bezprizorni: dzieci Stalina i Makarenki , w:

Jadwiga Biƒczycka, Barbara Smoliƒska-Theiss: Wymiary dzie-

ciƒstwa. Problemy dziecka i dzieciƒstwa w zmieniajàcym si´ spo¸e-

czeƒstwie , Oficyna Wydawnicza IMPULS, Kraków 2005

Ibis 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: