B. Schulz: Opowiadania. Wybór esejów i listów[1].
- po dacie debiutu żył jeszcze 9 lat,
- biografia – monotonna, mało urozmaicona. Schulz – Żyd z kresowego miasteczka,
- urodzony 12.07.1892 w Drohobyczu,
- 1902 – zaczyna edukację w gimnazjum im. Cesarza Franciszka Józefa,
- wątły, nieśmiały (stąd – kompleks niższości i masochizm, poczucie wyobcowania),
- 1910 – zdał maturę z wyróżnieniem, idzie na studia architektoniczne na Politechnikę Lwowską, w 1913 roku przerwał,
- rysował, w Xiędze bałwochwalczej (cykl grafik) – masochistyczny hymn na cześć kobiecości, triumfującej nad brzydotą i pokracznością facetów,
- uczy rysunku, robót ręcznych i matematyki,
- w 1930 roku spotkał w domu Witkacego Deborę Vogel,
- kontakt z Nałkowską – ona lubi młodych pisarzy, matkuje im i nie tylko :>,
- 1936 – opowiadania (Wiosna, Jesień, Republika marzeń),
- wiosna 1933 poznał przyszłą narzeczoną, panią J[…], katoliczkę. Wystąpił dla niej z gminy żydowskiej, ale nie chciał przyjąć chrztu – rozeszli się w 1937 roku,
- próbował napisać powieść Mesjasz,
- ostatnie opowiadania - 1938 Kometa i Ojczyzna,
- lato 1941 – przeniesiony do getta,
- w przeddzień planowanego wyzwolenia został zastrzelony przez Karla Gunthera – 19.11.1942
Twórczość literacka:
- 2 tomy opowiadań i 4 opowieści, razem – 30 tekstów. Miejsce akcji – miasteczko, idealny Drohobycz, narrator i bohater ma cechy autora,
- bohater opowiada nie o zdarzeniach, a o własnej inicjacji, w tej samej mierze świat poznaje co kreuje,
- w Sklepach cynamonowych – najważniejszy jest ojciec. W Sanatorium pod Klepsydrą – już Józef, bohater dramatu dojrzewania. 3 ostatnie opowieści – bohater – Józef – jest starcem,
- jako krytyk – Schulz nie był bezstronny, nie był obiektywny. Reprezentował nurt personalistyczny w krytyce – ważna sytuacja egzystencjalna bohaterów, ich psychika, a nie rozważania nad strukturą utworów,
- w listach jawi się jako człowiek dobry, w twórczości plastycznej – mroczny,
- w rysunkach przeważają masochistyczne motywy, Witkacy wpisuje Schulza w nurt demonologii,
- grafiki wizualizują obsesje,
- język: modelowany, bogaty, ekscentryczny. Ważne jest nie bogactwo słownictwa, a sposób użycia wyrazów,
- s. XXXIII Bogactwo słownika, rozwinięte szeregi epitetów i przenośni nie są więc tylko wybujałym zdobnictwem (…) budują natomiast szczególnego typu siatkę słowną, estetyka przepełnienia,
- w metaforyce – rządzi zasada zmieszania sfer (tu: dążność do animizacji / personifikacji przedmiotów martwych lub abstraktów i animalizacja człowieka, martwe ożywa, żywe – jak rzeźba),
- intelektualizacja stylu, długie wywody i opisy (w narracji), mało dialogów, te, które są – przekształcają się w monologi z biernymi słuchaczami, styl wypowiedzi – emocjonalny i zrytmizowany, wewnętrznie udramatyzowany,
- obrazy układają się wokół 1) rzeczywistości fizycznej, społecznie sprawdzalnej, 2) osobistej wyobraźni narratora – bohatera, świat ma charakter konfliktowy,
- interesuje Schulza ukryty sens i emocjonalny walor świata,
- obrazowanie odwołuje się do mechaniki marzeń sennych, w każdej chwili może się coś zmienić,
- opozycja Dom-Kosmos – dom to schronienia, miejsca z wytyczonymi granicami,
- symbolika środka – perspektywa centralna,
- czas historyczny – zawsze na drugim planie, najważniejsza jest pora roku,
- s. LII na przestrzeni życiowego cyklu bohaterowie Schulza po wielokroć przeżywają w rocznej miniaturze mitologię własnego dojrzewania, starości i śmierci,
- labirynt – pojawia się często (miasto w nocy, mieszkanie, dom bohatera itp.), rozrasta się czasami na przykład obejmując ciało człowieka i jego psychikę, czy niebo. Nie uznaje granic. W tradycji motywu labiryntu: Mircea Eliade – labirynt ma chronić środek - miejsce święte à symbol ciernistej drogi do prawdy i świętości, inne koncepcje – w centrum labiryntu tkwi niejasne niebezpieczeństwo, labirynt jako kobiece narządy rodne, wędrówki po korytarzach – znaczenie erotyczne,
- bohater – Józef – chciałby być filozofem i artystą – najpierw przygląda się światu, potem – marzenia i sny na jawie,
- manekin (s. LXIII) – każda rzecz, której aktywność ludzkiego umysłu nadała znaczenie i miejsce w porządku wszechrzeczy; świat raz stworzony przez Boga u Jakuba (Traktat o manekinach) nabrzmiewa nieustanną demiurgią wtórną,
- człowiek u Schulza – rozdwojony wewnętrznie, niepełny, niedostateczny, chce poznać świat, tajemnicę Bytu, ale za krótko żyje. Chce naśladować Boga w kreowaniu a tworzy niedoskonałe odbitki,
- błądzenie – ma wydźwięk erotyczny i metafizyczny,
- tajemnicze są dla bohatera kobiety,
- odebranie głębszego znaczenia ruchom zbiorowym,
- w pojmowaniu mitu zbliża się do Tomasza Manna. Mit – pewna historia, fabuła, której początki gubią się w powrocie dziejów. Może funkcjonować w różnych czasach i kulturach. Schulz splata wątki biblijne z aluzjami do mitologii. Elementy mitologiczne są na różnych poziomach znaczeniowych tekstu – w fabule, masce / kostiumie postaci, w języku narracji – przez aluzje do biblijnego stylu. Tworzy nowe mity na podobieństwo starych. Mit Księgi – mit węzłowy. Nie chodzi o fizycznie istniejący tekst. Księga każdego odsyła do jednej idei – idei przedustawnego ładu i idei jedności świata i umysłu. Foliał stanie się księgą gdy dzięki niemu rzeczywistość objawi się jednostce jako pewien porządek,
- dla Józefa Biblia to skażony apokryf. Księga – prototyp mitów i literatury, lustro, w którym przegląda się ludzka istota,
- ironia Schulza – równoważona przez entuzjazm,
- wpływy potencjalne – literacka atmosfera Lwowa i Wiednia, świadomość schyłku epoki, skłonność do fantastyki i oniryzmu, groteska, poetyka dysonansu. Wpływy Rilkego, Kafki, Manna,
- s. XCI – Kafka jest piewcą totalnego wyobcowania jednostki i metafizycznej rozpaczy – Schulz przeciwnie: właśnie literaturą próbuje zwalczyć alienację i zrekonstruować uniwersalny porządek świata,
- czerpał z Junga, Bergsona (nieskończona dynamika świata nie poddająca się intelektualnym formułom), Nietzschego, z romantyzmu (bunt przeciw porządkowi świata, mityzacja rzeczywistości, metafizyka przyrody)
[1] Jak nie mam bibliografii, to znaczy, że to jest ksero wstępu od K.K.
cfaniara