Janus Aleksandra - Zapożyczenia z języka rosyjskiego.doc

Zapożyczenia z języka rosyjskiego

Wpływy rosyjskie zaczęły się już w XVII wieku, ale tylko w języku tych, którzy mają kontakt z Rosją (np. dyplomaci czy żołnierze). Właściwy wpływ j. rosyjskiego na polski zaczyna się w okresie zaborów, dlatego też często rusycyzmy oceniane są często negatywnie, a rosyjski bywa postrzegany jako język wroga.

Za rusycyzmy uważa się też wyrazy które trafiły do nas poprzez j. rosyjski, ale mają inne pochodzenie:

·         Tatarsko-tureckie – bałagan, kibitka, szaszłyk, tajga, szajka

·         Mandżu-tunguskie – mamut

·         Ugrofińskie – norka

·         Greckie – katorga

·         Scs – sojusz, sowiet

·         Niemieckie – sołdat

·         Francuskie – burżuj

·         Angielskie – chuligan

Ze względu  na  przedmiot zapożyczenia wyróżnia się:

·         Zapożyczenia formalno semantyczne

·         Kalki słowotwórcze

·         Kalki semantyczne

·         Kalki frazeologiczne

Zapożyczenia dzieli się też na:

·         Okazjonalne – występują w idiolektach (języku jednostek)

·         Uzualne – charakterystyczne dla danego okresu, powszechnie rozumiane, utrwalone zwyczajem

·         Normatywne – zyskujące aprobatę normatywną, stabilizujące się w systemie językowym

Trzy fale zapożyczeń: zabory, II wojna, po 1945

·         Wpływ rosyjskiego spowodował zmianę struktury niektórych wyrazów polskich:

Ministerium – ministerstwo

Premium – premia

Przekąska – zakąska

Zapisek – zapiska

·         Zmiana znaczenia niektórych wyrazów:

Rozbierać – analizować

Zabezpieczyć – zapewnić

Ponadto:

·         Wiele kalk słowotwórczych np. Brakorób, głównodowodzący, rozpracować, oprzyrządowanie

·         W XIX wieku tworzono nazwy czynności z sufiksem –ka, np. odsiadka, zsyłka, odstawka

·         Po wojnie tworzono rzeczownki z formantem paradygmatycznym, np. beztalencie, międzywojnie, pustosłowie

·         Przymiotniki z członem wewnątrz-, np. wewnątrzpartyjny

·         Częste pożyczki graficzne bez zachowania wymowy ros, np. sołdat, odkrytka, ale zdarzają się też naśladujące wymowę, np. barachło, gieroj.

XVII i XVIII wiek – mamy zachowanych 5 pamiętników, w których występują w sumie 233 rusycyzmy. Są to terminy wojskowe, nazwy miar, wag, walut, terminologia prawnicza, nazwy syberyjskie i przyrodnicze.

Bardzo dużo zapożyczeń z j.rosyjskiego to uzualizmy,które nigdy nie weszly do normy, np. czynownik, nowobraniec,powiastka..

Pożyczki normatywne:

·         Historyzmy – katorga, dorożka, kibitka

·         Etnograf izmy – kopiejka, tundra, tajga

·         Przyrodnicze – piesiec, norka

·         Znane współcześnie – bałagan, bolszewik, chuligan, czajnik, donos, krupczatka, szaszłyk, ministerstwo, nabór, premia, rejs, sojusznik

Zapożyczenia w okresie rozbiorów:

1.       Kalki semantyczne,np. forma – uniform, objawienie – ogłoszenie, nieporządki – zamieszki, prawidłowo – właściwie, trafnie. Jedynie 2 % kalk to kalki normatywne,np. jawny, pytanie, srogi, złożony, jawny, naznaczyć.

2.       Repliki słowotwórcze

·         Liczne okazjonalizmy,np. wodo zbiornik, drogo ciąg – wiadukt

·         Uzualizmy, np. bydłobójnia – rzeźnia, jednowierny – tej samej wiary

·         Normatywne np. ogólnokształcący, głodówka, nieprawomyślny, głównodowodzący

3.       Kalki frazeologiczne

·         Okazjonalizmy: podniesienie ducha – zapał

·         Uzualizmy: wytrzymać egzamin – zdać

·         Normatywizmy: wilczy bilet, zaprowadzić porządek

·         Formy błędne: tym niemniej, za wyjątkiem

·         Prus, Orzeszkowa, Żeromski ----- używali sporo rusycyzmów

II poł XX wieku – największa liczba zapożyczeń to formalnosemantyczne, np. agrotechnika, aktyw, bałałajka, barachło, chałturzyć, chandra, cham, grażdanka, fistaszek, instruktor, kolektywizacja, kołchoz, kułak, politbiuro, rejonizacja, rugać, smykałka, szajka, sputnik

Łun kor – statek kosmiczny

Lespromchoz – przedsiębiorstwo leśne

Turbaza – schronisko turystyczne

Dużo mniej liczne kalki np. czerwonoarmista, rozpracować, kulomiot, rozwarstwiać się.

Najnowsze – związane z najnowszymi wydarzeniami lub tematami tabu, np. pierestrojka, łagier.

Tematy zapożyczeń

Ogólna  charakterystyka rusycyzmów:

·         stosunkowo mały udział w polszczyźnie

·         wyrazy najczęściej jednoznaczne

·         mała zdolność słowotwórcza

·         rzadko związki frazeologiczne

·         nacechowane stylistycznie- często negatywne, potoczne, wulgarne, np. jełop, sukinsyn, pacan, chałtura J

·         mało zapożyczeń normatywnych

Na koniec WAŻNE!!!!

Rusycyzm, wyraz, zwrot lub konstrukcja składniowa zapożyczone lub powstałe pod wpływem języka rosyjskiego.

Rutenizm, wyraz, jego forma lub znaczenie, zwrot albo konstrukcja składniowa zaczerpnięta z któregoś z języków ruskich, głównie z ukraińskiego.

Зто конец! J