Jak rozpoznać imiesłów przymiotnikowy(1).pdf

Jak rozpoznać imiesłów przymiotnikowy?

Aleksandra Stawiszyńska

Scenariusz lekcji dla VI klasy

(czas realizacji – 1 lekcja)

Pomysł na lekcję polega na tym, by poka-

zać uczniom, jak wykorzystując swoją wiedzę

(wynikającą zarówno z obserwacji świata, jak

i z podstawowego kursu gramatyki), można ła-

two rozpoznać imiesłowy przymiotnikowe.

Imiesłowy są formą, która sprawia uczniom

problemy. Dlaczego tak się je nazywa? Czy to

jeszcze czasowniki, skoro ani nie odpowiadają

na pytania czasownika, ani się nie podporząd-

kowują jego formom ﬂeksyjnym? Jak odróżnić

je od przymiotników i przysłówków? Krótko

mówiąc, imiesłowy wprowadzają w uczniowskie

głowy zamęt. Jak bez zbędnych komplikacji po-

móc uczniom zdobyć wiedzę o imiesłowach?

Oto propozycja lekcji wprowadzającej umiejęt-

ność rozpoznawania i klasyﬁkowania imiesło-

wów przymiotnikowych.

Coś z imienia, coś ze słowa,

o imiesłowie rozmowa

Temat, a raczej tytuł lekcji w formie dwuwier-

sza, powinien zainteresować uczniów (na ko-

lejnych lekcjach moi uczniowie dopominali się

o podobne tematy, czasem sami podawali swo-

je propozycje). Jednak najistotniejsze jest to,

że dzięki tak sformułowanemu tematowi lek-

cji uczniowie mają szansę zapamiętać budowę

słowotwórczą nowego dla nich wyrazu.

Znaczenie „imion” i „słów”

– oswajanie nowego pojęcia

Lekcję rozpoczynamy od pytania: Co znaczy

wyraz „imię”? Pojęcie zapisujemy na tablicy.

Uczniowie dążą do sformułowania deﬁnicji te-

go znaczenia wyrazu, które jest im znane. Po-

nieważ zadanie wcale nie jest łatwe, można

zapytać uczniów o to, do jakiego źródła się

odwołają, chcąc znaleźć deﬁnicję wyrazu, a na-

stępnie umożliwić im skorzystanie ze słownika.

Na tablicy i w zeszytach zapisujemy deﬁnicję

(zaproponowaną przez uczniów lub zaczerp-

niętą ze słownika).

Wyjaśniamy, że wyraz ten ma jeszcze inne zna-

czenie: nazywa grupę wyrazów odmieniających

się przez przypadki lub stopniujących się. Uzu-

pełniamy zapis na tablicy i w zeszytach. Rysuje-

my na tablicy tabelę (podajemy tylko nagłów-

ki!). Uczniowie, odwołując się do zdobytej już

wiedzy, sami ustalają, które części mowy zalicza

się do imion.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

scenariusze

Tabela po uzupełnieniu wygląda następująco:

Możemy zapytać, czy któryś z uczniów nie jest

głodny lub spragniony. Zapewne ktoś taki się

znajdzie, zatem pozwalamy mu się posilić. Jeśli

nie pozwalamy uczniom na co dzień na takie

zachowania, nietypowa sytuacja i związane z nią

działania zostaną przez uczniów lepiej zapamię-

tane. Pytamy uczniów: „Co robi X?”. Zwracamy

uwagę uczniów na to, że w czynność (załóżmy:

jedzenie) zaangażowany jest zarówno uczeń,

jakito,coonje(np.jabłko).Teraz,niezależ-

nie od swoich umiejętności, byle z poczuciem

humoru, rysujemy sytuację jedzenia na tabli-

cy (uczniowie – w zeszytach). Rysunek może

wyglądać na przykład tak:

Nazwa

części

mowy

Odmienia

się przez

przypadki

Stopniuje

się

rzeczownik

przymiotnik

liczebnik

przysłówek

Odwołujemy się też do budowy słowotwór-

czej znanych już uczniom pojęć („zaimek” –

„za imię”, „przyimek” – „przy imieniu”), dzię-

ki czemu uczniowie mogą sobie uświadomić,

że zastosowań pojęcia „imię” w gramatyce jest

więcej. Ci z moich uczniów, którzy zapamiętali

tę klasyﬁkację (pamiętajmy o tym, że to wiedza

dodatkowa, ponadprogramowa, mająca służyć

tylko zrozumieniu zagadnienia), nie mieli też

problemów ze wskazywaniem, które części mo-

wy można zastąpić zaimkiem.

Następnie deﬁniujemy wyraz „słowo”, tym ra-

zem podając jako drugie znaczenie „czasownik”

(dziś w słownikach odnotowywane z określe-

niem przestarzałe ).

Nie powinno teraz uczniom sprawić trudno-

ści zrozumienie, że wyrazy zaliczane do grupy

imiesłowów będą miały – zgodnie ze swoją

nazwą – cechy zarówno „imion”, jak i „słów”.

Odświeżenie rozumienia pojęć „czynny”

i„bierny”

Żeby nazwy typów imiesłowów przymiotniko-

wych nie były odczuwane jako obce pojęcia

gramatyczne, znów odwołujemy się do wiedzy

uczniów, prosząc ich o wyjaśnienie (poparte za-

pisem na tablicy i w zeszycie) wyrazów „czyn-

ny” i „bierny” – można to zrobić, dopisując sy-

nonimy. Warto zaznaczyć antonimiczność tych

pojęć.

Rozpoznawanie

Kolejnym etapem lekcji jest wykształcenie

umiejętności rozpoznawania imiesłowów przy-

miotnikowych.

Prosimy uczniów o określenie osoby ze wzglę-

du na czynność, którą wykonuje. W razie trud-

ności parafrazujemy: „Ten, kto je, to jest ktoś

(jaki?)...”.Dopisujemywyraz(zpytaniem)na

tablicy. Analogicznie postępujemy z „tym, co

jest (jakie?) jedzone ”. Uzupełniamy zapis przy

rysunku, który teraz będzie wyglądał tak:

Odwołując się do poprzedniego etapu dzia-

łań, pytamy uczniów, co w tej czynności jest

„czynne”, a co „bierne”. Uczniowie powinni bez

dokończenie na str. 26

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

scenariusze

trudu udzielić nam odpowiedzi, a my możemy

uzupełnić nietypową notatkę na tablicy:

nych) i wsparcia w działaniach uczniów słab-

szych.

Wszystkie wcześniejsze działania dają nam szan-

sę oparcia krótkiego, podsumowującego wykła-

du na tym, co jest już znane. Wskazujemy, że

wyrazy określające „jedzący” i „jedzone” odpo-

wiadają na pytania przymiotnika (imienia) i jed-

nocześnie mają związek z czynnością (słowem).

Stąd ich nazwa: IMIESŁOWY PRZYMIOTNIKOWE

(zapisujemy na tablicy). Uzasadniamy ich po-

dział na dwie grupy: te, które określają osoby

lub przedmioty aktywne, nazywamy CZYNNYMI ,

a te, które nazywają cechę czegoś, co podlega

czynności – BIERNYMI .

Ostatecznie notatka na tablicy i w zeszytach

uczniowskich wygląda tak:

Fleksja

Uczniowie sprawdzają, czy imiesłowy przymiot-

nikowe, podobnie jak przymiotniki, odmieniają

się przez przypadki, liczby i rodzaje oraz czy się

stopniują. W tym celu każdy uczeń indywidual-

nie analizuje cztery imiesłowy: dwa wspólne dla

całej klasy („jedzący”, „jedzony”) i dwa utwo-

rzone przez siebie, a następnie zapisuje w ze-

szycie wniosek (niezbędne jest oczywiście jego

sprawdzenie i ewentualne skorygowanie po wy-

konaniu ćwiczenia przez wszystkich uczniów).

Zakończenie

By sprawdzić raz jeszcze umiejętność rozpo-

znawania imiesłowów przymiotnikowych (bez

wbijania do głowy „-ny”, „-na”, „-ne”, „-ty”, „-ta”,

„-te”. . .), proponujemy uczniom zabawę w „Ko-

ta ministra”. Siadamy, tworząc krąg (ale jeśli

warunki na to nie pozwolą, uczniowie zostają

w ławkach), i po kolei nadajemy kotu ministra

cechy wyrażone imiesłowami przymiotnikowy-

mi, np. „Kot ministra jest siedzący ”, „Kot mi-

nistra jest karmiony ”, „Kot ministra jest mru-

czący ” itd. Jeżeli ćwiczenie będzie przebiegać

sprawnie, możemy je utrudnić, prosząc o po-

dawanie cech wyrażonych tylko imiesłowami

przymiotnikowymi czynnymi (np. „Kot ministra

jest fruwający ”, „Kot ministra jest jedzący ”)

albo wyrażonych tylko imiesłowami przymiot-

nikowymi biernymi (np. „Kot ministra jest gła-

skany ”, „Kot ministra jest ukryty ”), albo nazy-

wanie cech wyrażonych imiesłowami przymiot-

nikowymi czynnymi i biernymi, ale rozpoczy-

nającymi się tą samą literą – losujemy ją w do-

wolny sposób (np. „Kot ministra jest myty ”,

„Kot ministra jest myślący ”) itd.

Ponieważ jest to ćwiczenie twórczego myśle-

nia, usprawniające płynność słowną, które tym

razem służy przede wszystkim do sprawdzenia

umiejętności rozpoznawania w zasobie słownic-

twa imiesłowów przymiotnikowych, nie zwra-

cajmy uwagi na związek logiczny między wy-

razem „kot” a podanym określeniem, jeśli tyl-

ko nie przekracza ono granic dobrego smaku.

Udanej zabawy!

Sprawdzenie rozumienia

Żeby sprawdzić rozumienie tematu i utrwa-

lić związane z nim umiejętności, prosimy

uczniów o narysowanie i opisanie za pomo-

cą imiesłowów przymiotnikowych zapropono-

wanej przez nich sytuacji (praca indywidualna,

notatka w zeszycie). Czas poświęcony przez

uczniów na wykonanie tego zadania jest cenny

również dla nauczyciela, który ma możliwość

kontrolowania prawidłowości wykonania pracy

(tworzenie poprawnych konstrukcji gramatycz-

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: