1.       Pojęcie kultury. Historia myśli antropologicznej. Miejsce badacza.

1)      Człowiek i kultura, H.Rickert

·         Różnica między kulturą a naturą:

- natura, czyli to co powstało samo z siebie, bez ingerencji człowieka, pozostawione,

- kultura, czyli to co pielęgnowane, kultywowane

·         Przeciwieństwa kultura – natura nie należy utożsamiać z przeciwieństwem duch – ciało.

2)      Kultura. Stefan Czarnowski

·         Kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym dorobkiem, owocem wysiłku pokoleń. O kulturze możemy mówić dopiero wtedy kiedy, odkrycie lub wynalazek jest zachowany i przekazywany z pokolenia na pokolenie.

·         Jednostka nie może stworzyć kultury,.

·         Kultura to nie tylko masa dóbr materialnych, ale także obyczaje, praktyki religijne, wartości, pojęcie o tym co dobre, a co złe.

·         Bez dorobku kulturowego nie jesteśmy społeczeństwem, ale gromadą osobników jednego gatunku.

·         Nie ma kultury tylko „duchowej”, zawsze ma ona jakiś związek  rzeczywistością, objawia się w niej np. jako czyn, (nawet najbardziej abstrakcyjne pojęcia skojarzone są z wyobrażeniami wzrokowymi i słownymi.)

·         Cywilizacja- najwyższy stopień kultury.

·         Element dorobku społecznego to tylko taki, który jest dobrem dla wielu grup ludzkich (autor nie zalicza do nich np. gwar/ narzeczy językowych).

·         Kultura jest zjawiskiem geograficznym. Jest zdolna rozszerzać się przestrzennie.

1)                Bronisław Malinowski „Czym jest kultura?”

·         Integralna całość, składająca się z dóbr konsumpcyjnych, praw, ludzkich idei i wytworów, wierzeń, zwyczajów. Łączy części materialne, ludzkie i duchowe. pomagający człowiekowi w rozwiązywaniu wielu problemów (ludzkie potrzeby). Taką definicję kultury Malinowski odnosi zarówno do kultur prostych, pierwotnych, jak i do bardziej złożonych i wyżej rozwiniętych.

·         Teoria kultury oparta na biologii człowieka: kultura rodzi się z elementarnych potrzeb człowieka.

·         Człowiek aby przeżyć wytwarza wokół siebie wtórne środowisko (zespół artefaktów – przedmioty sztucznie wytworzone przez człowieka, dzieło ludzkiej pracy)

·         Wtórny determinizm ->

Zaspokajając elementarne/naturalne/podstawowe potrzeby (odżywianie, rozmnażanie, higiena) człowiek wytwarza wtórne/sztuczne środowisko – kulturę (jej poziom zależy od poziomu kulturowego społeczności, środowiska i efektywności pracy), następnie rodzą się nowe, wyższe – potrzeby kulturowe, które są nakładane na człowieka i społeczeństwo (tradycja kulturowa).

Symbolizm:

·         Istotny składnik całego zorganizowania

·         Istnieje od początku pojawienia się zachowania kulturowego

·         Symbolizm jest modyfikacją pierwotnego organizmu, przekształca popęd fizjologiczny w wartość kulturową, przekazywaną z pokolenia na pokolenie, tworzącą tradycję

·         Dziedzina symboliczna - słowna lub pisana instrukcja

·         Sfera symboliczna ważna, aby poznać znaczenie próżnych rzeczy, bez znajomości symboli nie zrozumiemy innych ludzi, przesłania, znaczenia.

2.       Historia myśli antropologicznej

·         J.J. Rousseau Rozprawa o pochodzeniu nierówności między ludźmi – pierwszy manifest antropologii kultury

·         „antropologia kultury to filozofia, która udała się w podróż” – Levi-Strauss

·         Inicjatorzy antropologii:  Lewis Henry Morgan „Historia rodu ludzkiego jedna jest w swym początku, jedna w doświadczeniu, jedna w postępie”, i Edward Burnett Taylor Podstawą bowiem tej budowli, jaką człowiek wznosi ponad przyrodą, są związki międzyludzkie, różne sposoby ich utrwalania. Podobnie Tylor stworzył projekt antropologii, który wiązał ze sobą socjalne i symboliczne aspekty kultury. Podtytuł jego głównego dzieła Badania rozwoju mitologii, filozofii, wiary, mowy, sztuki i zwyczajów jest często przypominany jako pierwsze określenie zakresowe antropologii. Jeśli wyjąć z niego słówko „rozwój” i dziś każdy mógłby się pod nim podpisać.

·         Darwin i jego dzieło o ewolucji – postawa zoologiczna, etnocentryzm\

·         Stanisław Brzozowski : „Człowiek nie jest dalszym ciągiem ewolucji, lecz zerwaniem wątku, przeciwstawieniem się mu”. „Człowiek nie mieści się ani logicznie, ani

empirycznie w porządku przyrody. Nie mieści się w nim logicznie, ponieważ teoria ewolucji jest wytworem tego samego umysłu, który w schemat swój chce włączyć. Nie daje się też w porządku przyrody umieścić empirycznie, ponieważ wytwarza świat, który przyrodniczym nie jest, lecz przeciw przyrodzie jest budowany lub nad nią nadbudowany. Ten świat nazywamy k u l t u r ą.”

·           Bronisław Malinowski, Florian Znaniecki, Mircea Eliade, Ruth Benedict, Maria Ossowska

·           Ideologizacja – tworzenie typów idealnych w odniesieniu do różnych kategorii antropologicznych np. typ apoliński i dionizyjski u Benedict

·           Badania kultur wzięły się z fascynacji „pierwotnością”

·           Odpowiedniki wyobraźni antropologicznej”: „człowiek pierwotny”, „kultura pierwotna”, „człowiek dziki” , pierwotne czyli co, co było przed-: przedcywilizacyjne, przedkulturowe, przedurbanizacyjne, przedindustrialne, przedpiśmienne, na początku nacechowanie negatywne, z czasem symboli tego, co utracone, „raj utracony” – sentymentalizacja

·           Nieustanna oscylacja pmiędzy tym, co pierwotne, a tym, co wtórne

3.       Miejsce badacza

·         Malinowski postulował aby celem antropologa-badacza uczynić:

Ø       uchwycenie poglądu tubylca na świat widziany jego oczyma, znalezienie typowych sposobów myślenia i odczuwania, i zrozumienie co się za nimi kryje

Ø       ustalenie co jest normą, zwyczajem, powszechną regułą obowiązującą w badanej społeczności

Ø       Badacz powinien zakładać stację badawczą w znacznej odległości od ośrodka kultury, z którą związany jest dany badacz

Ø       Badacz powinien mówić w języku tubylców

Ø       Badacz sam musi wypracować sobie osąd na temat badanej społeczności oraz metodologię badawczą, którą trzeba zastosować w danej sytuacji

Dylematy psychiczne i moralne badacza.

Ø       Dylematy:

Ø       1)     albo jesteśmy obserwatorem albo uczestnikiem

Ø       2)     psychologiczne ( jest w trakcie badań ale tęskni za rodziną)

Ø       3)     moralne

4.       Teoria komunikacji

TEORIA KOMUNIKACJI

· Komunikowanie się to wzajemne przekazywanie informacji, umiejętności,

pojęć, idei, uczuć itp. za pomocą symboli tworzonych przez słowa, dźwięki,

obrazy czy dotyk

· Komunikowanie jest to proces , w którym ludzie dążą do dzielenia się

znaczeniami za pośrednictwem przekazywania symbolicznych komunikatów

· Komunikowanie jest to proces tworzenia znaczeń między dwojgiem lub

większą ilością osób

· Komunikowanie się jest wzajemnym oddziaływaniem społecznym za pomocą

komunikatów

· Komunikowanie się to doprowadzenie do wspólnego rozumienia określonych

Treści

KANAŁY KOMUNIKACJI

Ø Werbalny – komunikacja za pomocą słów, dźwięków stanowi 35 %

Ø Niewerbalny – komunikacja za pomocą sygnałów pozawerbalnych: języka

ciała, dotykowych, wizualnych, zapachowych stanowi 65 %

5.                   Teoria kultury opiera się na założeniu, że świat jest systemem, obejmującym wszystko i niepodzielnym. Można co najwyżej wyodrębnić w nim dogodne dla analizy podsystemy, pamiętając jednak, że w ramach całości zachodzi pomiędzy nimi wymiana energii i informacji. Kultura nie jest podsystemem świata - wyrosła w świecie jako jego świadomość, nadała mu strukturę, czynnie uczestniczy w jego przemianach i jest z nim tożsama. Podsystemami są natomiast różniące się pomiędzy sobą konkretne egzemplifikacje kultur, odróżniające się od siebie mitem dziejotwórczym, jako fundamentem właściwej im duchowości.

Wielorakość kultur – te same zjawiska są inaczej interpretowane przez różne kultury. Inaczej podchodzi się do roli kobiety w życiu społeczeństwa, do jej roli.

WZÓR KULTUROWY to mniej lub bardziej ustalony w zbiorowości sposób zachowania lub myślenia ( w innym znaczeniu to pewien znamienny dla danej zbiorowości układ cech kulturowych) Antropologa interesują nie tyle pojedyńcze elementy działania i myślenia jednostek ile stałe regularne zespoły działań i myśli ludzi na podstawie których można odtworzyć pewne zasady i reguły. Antropolog bada indywidualne działanie jako przejaw względnie stałych charakteryzujących daną zbiorowość układów zachowań przeżyć i wyobrażeń.

Wizja cywilizacji śródziemnomorskiej jak konstytuanty kultury polskiej europejskiej

·         Greckie polis, demokracja ateńska dały podwaliny do stworzenia współczesnych sposobów rządzenia państwem.

·         Ustrój oparty na trójpodziale władzy, w którym źródło władzy stanowi wola większości obywatel

·         Rzymska republika – idea przedstawicieli ludu; władza podzielona między różne instytucje; rządy prawa

·         Filozofia, architektura – zasada złotego podziału do dziś wykorzystywana w architekturze i budownictwie

·         Topos literacki, zabudowa miast

Czas linearny

Przełomowe znaczenie w pojawieniu się linearnego odczucia czasu miał judaizm, który jako pierwszy system światopoglądowy nie opisywał świata jako cyklicznego, a zaczął to robić jako zmierzający do pewnych zdarzeń w przyszłości (nadejście mesjasza, restauracja Domu Dawidowego, itp.).

Następnym takim przełomem było chrześcijaństwo, które ostatecznie wyprostowało czas w cywilizacji Zachodu, dzieląc go na ten przed przyjściem Jezusa Chrystusa i po nim, a także wyznaczając pewne zdarzenia docelowe: Sąd Ostateczny. (zob. Guriewicz)

Czas linearny może mieć różne swoje inwarianty, może być

·         historyczny (kronikarski)

·         teleologiczny

Przy czym może zawierać elementy jednego i drugiego rodzaju, w różnym natężeniu.

Czas cykliczny

Występuje np. w społeczeństwach rolniczych, plemiennych, w starożytności, w plemionach barbarzyńskiej Europy we wczesnym średniowieczu, zanim przyjęły one chrześcijaństwo.

Czas cykliczny polega na tym, że jest postrzegany jako wciąż powracający cyklami zdarzeń na takiej zasadzie, jak pory roku. W takich społeczeństwach powszechnie uważa się, że czas zatacza koła, powracając rytmem pór roku i pojawiających się i odchodzących kolejnych pokoleń. (zob. Eliade)

Antropologia widowisk

W jej polu widzenia pozostają wszelkie działania performatywne: od życia codziennego – do sztuki teatru, od zabawy – do rytuału. Ale skupia ona swoją uwagę na widowiskach kulturowych. Pojęte jako instytucja kulturowa, powołana do symbolicznego wykonywania (formułowania, odgrywania i przeżywania) komentarzy metaspołecznych, widowiska kulturowe są ważną dziedziną funkcjonowania społeczeństwa, ponieważ – wskutek ich zaprogramowania w czasie i w przestrzeni, rytualnej, ludycznej i estetycznej organizacji oraz wymogu bezpośredniego i zbiorowego uczestnictwa – dokonują ześrodkowania się społeczeństwa na aktywnym podtrzymywaniu i redefiniowaniu tradycji

oraz na refleksji o społecznych więziach i komunikacji, refleksji przebiegającej w ramach komunikacji umożliwiającej za każdym razem odnowienie tych więzi

rytuał - posiada kilka znaczeń:
- religijne lub magiczne czynności obrzędowe (połączone nierzadko ze swoistym słownictwem) związane zazwyczaj z ważnymi wydarzeniami;
- powtarzanie czynności bezsensu, o charakterze obsesyjnym;
- zachowanie stereotypowe, nie mające bezpośrednio charakteru przystosowawczego, mające na celu ochronę jednostki przed przezywaniem konfliktów wewnętrznych lub służące celom społecznym;
np. staranne czyszczenie, napełnianie i zapalenie fajki, gładzenie dziobem piór przez ptaki w czasie zalotów.

RYTUAŁ

Stereotyp sekwencji działań, skomplikowanych gestów, słów i przedmiotów wyznaczanych do oddziaływania  na istoty czy siły nadprzyrodzone, w imieniu uczestników, dla ich celów i interesów;

·         niedopuszczalne są odstępstwa od ustalonego porządku i zamiennośćról,

·         wszystkie czynności muszą być wykonane dokładnie, perfekcyjnie

·         mogą być codzienne albo odświętne

OBRZĘD

zespół czynności z użyciem tradycyjnych rekwizytów (zwykle o charakterze symbolicznym) towarzyszący uroczystościom w danym kręgu  o charakterze świeckim lub religijnym

Struktura obrzędów przejścia (etapy)

·         wyłączania (separacji, wykluczania)pozbawianie roli,

·         marginalizacji nadawanie tymczasowej  roli (próba)

·         włączania, agregacji nadawanie nowej roli

JĘZYK:

·         Jest jego wytworem i środkiem realizacji i czynnikiem rozwoju

·         Odzwierciedla on ludzkie postawy – nastawienie na kooperację, współdziałanie albo antagonizm Þ język prowadzi do budowania między ludźmi więzi lub barier.

·         Język, kompetencja komunikacyjna jest kryterium przynależności do wspólnoty, do grupy

Kultura oralna

·         W tej formie kultury nieznane jest pismo. Treść kulturową przekazuje się w drodze bezpośredniego przekazu ustnego, czyli przekazu oralnego.

·         słowa nie istnieją tu w żadnej materialnej postaci - są zdarzeniami.

·         Według Bronisława Malinowskiego, język w kulturach oralnych jest sposobem działania, a nie odpowiednikiem myśli.

·         W takich społeczeństwach powszechnie wierzy się w moc słowa.

·         W takim systemie kulturowy treści, które chcemy przekazać zostają wielokrotnie powtarzane. Jest to też jedyny sposób ich przekazu.

·         Istotnym jest także fakt, że dąży się do przekazania danej treści w jak najmniej zmienionej formie.

·         Jeśli nie powtarzamy jakichś treści, ulegają one zapomnieniu, a tym samym przepadają i niemożliwe jest już ich odnalezienie.
 

·         Należy zaznaczyć, że w takiej kulturze struktura ludzkiego sposobu myślenia, podejście do czasu czy rzeczywistości jest zupełnie inna niż w społeczeństwach, których kultura opiera się jest na piśmie, a zwłaszcza na druku.

Estetyka wypowiedzi

Można ocenić  wypowiedź i stwierdzić, czy dostarcza dodatnich wrażeń estetycznych, czy jest harmonijny, czy tez budzi negatywne odczucia, czy też wreszcie jest pojmowany jako neutralny pod tym względem.

Kultura masowa(kultura popularna)

·         Oznacza typ kultury charakterystyczny dla nowoczesnych społeczeństw.

·         Jej treści są adresowane do masowego odbiorcy, a charakteryzują się wysokim stopniem standaryzacji...