Hasła biblioteczne
Akapit – wcięcie przy lewym marginesie, wydzielające odrębną część całości treściowej
Akcydens – druk okolicznościowy, użytkowy lub informacyjny (np.: ulotka, kalendarz, instrukcja, program, formularz, bilet, karta pocztowa, prospekt) nie będący książką ani czasopismem
Almanach – rocznik zawierający kalendarium wzbogacone informacjami lub poradami, czasem krótkimi opowiadaniami oraz materiałami o charakterze kronikarskim lub antologia zawierająca materiały z jednej dziedziny sztuki lub nauki, których wspólną cechą jest czas powstawania
Aneks – dodatek, załącznik uzupełniający tekst główny
Anonim – utwór autora, którego nazwiska nie udało się ustalić
Antykwariat – sklep z antykami, np. dziełami sztuki, księgarnia specjalistyczna ze starymi publikacjami
Aparat naukowy wydawnictwa – zespół elementów wydawnictwa (publikacji naukowej) stanowiących wykazanie źródłowych materiałów cytowanych, omawianych bądź wykorzystywanych przez autora. Należą do nich przypisy, bibliografia załącznikowa, aneksy, odnośniki do innych tekstów.
Artykuł – utwór naukowy, publicystyczny, literacki, będący samodzielną częścią większych całości (np. czasopisma, wydawnictwa zbiorowego); z reguły omawia problem, wyprowadza wnioski i uogólnienia, zmierzając do udowodnienia postawionej tezy lub uzasadnienia postula tów. Rodzaje artykułów: wstępny, redakcyjny, dyskusyjny, polemiczny, okolicznościowy, popularnonaukowy.
Atlas – zbiór map, planszy, tablic, ilustracji, wybranych tematycznie (np. atlas Europy) i wydanych w postaci luźnego kompletu, książki drukowanej lub programu multimedialnego
Autor – twórca dzieła
Baza danych – zbiór danych wraz z oprogramowaniem umożliwiającym ich wykorzystanie, przeszukiwanie z uwzględnieniem różnych kryteriów
Bedeker – książka, przewodnik dla turystów (nazwa pochodzi od nazwiska niemieckiego wydawcy – K. Baedekera – który od 1836 roku publikował w wielu językach popularne przewodniki)
Beletrystyka –utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, opowiadania
Bibliofilstwo – zamiłowanie do zbierania książek, kolekcjonowania rzadkich i cennych druków
Bibliografia –uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis dokumentów dobranych według określonych kryteriów. Wyróżniamy bibliografię: adnotowaną, bieżącą, narodową, osobową, załącznikową.
Bibliografia adnotowana – bibliografia, w której opisy bibliograficzne uzupełnione są adnotacjami, czyli informacją o treści
Bibliografia osobowa – bibliografia rejestrująca utwory jednego autora lub książki o autorze i recenzje jego dzieł
Bibliografia retrospektywna – bibliografia rejestrująca materiały opublikowane w oznaczonym zamkniętym okresie czasu
Bibliografia załącznikowa – bibliografia będąca spisem źródeł, które autor wykorzystał przy pisaniu utworu, pracy naukowej lub które poleca czytelnikowi jako związane z tematem pracy
Biblioteka – instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania, przechowywania i udostępniania materiałów bibliotecznych. Rodzaje bibliotek: publiczne, szkolne, naukowe, pedagogiczne. Pierwsze biblioteki powstawały od III w. p.n.e. w Egipcie, Chinach, Babilonii, Grecji i Rzymie. W Polsce pierwsze biblioteki katedralne powstały w XI w.; pierwsza biblioteka uniwersytecka – Biblioteka Jagielońska – została założona w XIV w.
Biblioteka narodowa – biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowywanie i trwałe przechowywanie pełnej produkcji wydawniczej państwa (kraju) oraz wydawnictw zagranicznych dotyczących państwa. Biblioteka narodowa w Polsce została powołana do życia w 1928 r.
Biblioteka publiczna – biblioteka ogólnodostępna, posiada zbiory o charakterze uniwersalnym
Biblioteka szkolna – biblioteka będąca częścią szkoły; prowadzi działalność informacyjną, pedagogiczną i wychowawczą
Biuletyn – wydawnictwo o określonej lub nieokreślonej częstotliwości ukazywania się, służące do użytku wewnętrznego instytucji lub organizacji, często w postaci broszury
Broszura – książka niewielkiego formatu i objętości – do 64 stron; często nie oprawiona
Copyright (by...) – ,,prawa autorskie zastrzeżone przez”; formuła umieszczona na odwrocie karty tytułowej wraz z nazwą właściciela prawa autorskiego i wskazaniem roku pierwszego wydania
Cymelia – grupa zbiorów bibliotecznych szczególnie cennych
Czasopismo – wydawnictwo periodyczne; tygodnik, dwutygodnik, miesięcznik, kwartalnik, półrocznik, rocznik. Ze względu na treść dzielą się na: popularnonaukowe, naukowe, społeczno-polityczne, społeczno-kulturalne, literackie, techniczne, itp.
Czytelnia – odrębne pomieszczenie lub wydzielone miejsce w bibliotece przeznaczone do korzystania z księgozbioru podręcznego na miejscu
Dedykacja – poświęcenie komuś utworu, stwierdzone odpowiednią dedykacją autora
Diarusz – dziennik, skrótowy zapis bieżących wydarzeń z życia publicznego lub prywatnego
Drugi obieg wydawniczy – wydawnictwa sporządzane i rozprowadzane nielegalnie, poza cenzurą
Dublet – drugi albo dalszy egzemplarz książki w zbiorach bibliotecznych
Dział czasopisma – stała część czasopisma wyodrębniona ze względu na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, funkcje lub adresata; z reguły wyróżniony odrębnym elementem graficznym, często także tytułem
Działalność informacyjna biblioteki – rodzaj usług, mających głównie formę informacji bibliograficznej, bibliotecz nej, katalogowej lub rzeczowej
Edukacja czytelnicza– zajęcia prowadzone w bibliotece, których celem jest przygotowanie grupy potencjalnych użytkowników biblioteki do samodzielnego korzystania ze zbiorów bibliotecznych, właściwego posługiwania się warsztatem informacyjnym biblioteki
Ekslibris – artystycznie skomponowany znak własnościowy książki z nazwiskiem i symbolicznym znakiem właściciela lub nazwą instytucji, odbity na kartce przyklejanej na wewnętrzną stronę okładki
Encyklopedia – wydawnictwo zawierające zbiór wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy lub jednej dziedziny, uporządkowanych najczęściej alfabetycznie
Errata – wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych w trakcie druku lub bezpośrednio po jego zakończeniu, opublikowany najczęściej w postaci osobnej kartki
Felieton – krótki utwór publicystyczny, zawierający komentarz dotyczący tematyki społecznej, politycznej, obyczajowej lub kulturalnej – związanej z aktualnymi wydarzeniami
Format książki – wysokość grzbietu książki mierzona w centymetrach
Gazeta – dziennik, wydawnictwo periodyczne ukazujące się co najmniej dwa razy w tygodniu, zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących szerokie kręgi czytelników
Hasło – wyraz decydujący o zaszeregowaniu treści w słowniku, encyklopedii lub katalogu przedmiotowym
Ilustracja – reprodukcja rysunku, wykresu mapy, fotografii, dzieła malarskiego itp. stanowiąca uzupełnienie tekstu
Indeks – wykaz terminów dołączony do wydawnictwa, zawierający hasła występujące w tekście i miejsca, w którym dane hasło się znajduje; ułatwia szybkie docieranie do poszukiwanych w książce informacji
Inicjał – początkowe litery imienia i nazwiska; często ozdobnym drukiem
Inkunabuł – każdy druk wydany w epoce średniowiecza, ręcznie przepisany
Inskrypcja – stary napis (np. hieroglif) wyryty w twardym materiale (np. w kamieniu lub metalu)
ISBN – międzynarodowy znormalizowany numer książki: International Standard Book Number; dzięsięciocyfrowy symbol nadawany od 1971r. wszystkim książkom ukazującym się na świecie
ISSN – Międzynarodowy Znormalizowany Numer Wydawnictwa Ciągłego: International Standard Serial Number; symbol nadawany każdemu wydawnictwu ciągłemu - obowiązuje od 1975 r.
Jednostka biblioteczna – wolumen ( egzemplarz książki), zwój map, płyta, dyskietka i tp.
Karta katalogowa – znormalizowany opis dokumentu sporządzony na kartach lub w komputerze; zawiera dane o autorze, tytuł dokumentu, opis bibliograficzny
Kartoteki biblioteczne – znormalizowany opis fragmentu dzieła zwartego lub artykułu z czasopisma; często zawiera informacje o treści. W naszej bibliotece kartoteki są elementem komputerowej bazy danych.
Katalog alfabetyczny – zbiór kart katalogowych ułożonych według nazwiska autora; w przypadku pracy zbiorowej wyróżnikiem jest tytuł dzieła
Katalog biblioteczny – wykaz książek i innych dokumentów gromadzonych w bibliotece, uporządkowany w sposób ułatwiający ich wyszukiwanie (alfabetyczny, tytułowy, przedmiotowy)
Katalog komputerowy – katalog biblioteczny opracowany w komputerowym systemie (w naszej bibliotece zainstalowany jest program MOL)
Katalog przedmiotowy – rodzaj katalogu bibliotecznego; szereguje opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym haseł, którymi są tematy wraz z określnikami
Katalog tytułowy – zbiór kart katalogowych ułożonych alfabetycznie według tytułów dzieł
Klasyfikacja dziesiętna – ogólnoświatowy system UKD służący do systematyzacji opisów dokumentów w bibliotecznych katalogach, kartotekach, bibliografiach; może być wykorzystywana do ustalenia sposobu rozmieszczenia zbiorów na półkach
Kodeks – stara książka rękopiśmienna mająca postać luźnych kart, spojonych ze sobą na grzbiecie
Kolportaż – rozprowadzanie (sprzedawanie) wydawnictw wśród odbiorców (prenumeratorów)
Komputerowe systemy biblioteczne – specjalistyczne programy informatyczne automatyzujące procesy biblioteczne. W polskich bibliotekach szkolnych najpopularniejsze są systemy MOL i SOWA.
Komputeryzacja bibliotek – działaniapolegającena zastosowaniu w bibliotekach różnorodnych technik komputerowych, które mogą służyć automatyzacji procesów bibliotecznych oraz tworzeniu własnych baz danych
Książka – dokument graficzny najczęściej w postaci kodeksu, o określonej liczbie stron, zawierający utrwaloną myśl ludzką
Księgarstwo – dział handlu zajmujący się hurtową i detaliczną sprzedażą książek
Księgozbiór podręczny biblioteki – celowo dobrana i wydzielona w czytelni lub pracowni część zbiorów bibliotecznych składająca się głównie z wydawnictw informacyjnych, udostępniana na miejscu
Kwerenada – zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną do biblioteki. Wymaga poszukiwania w katalogach i kartotekach bibliotecznych, bibliografiach oraz innych źródłach informacji
Literatura naukowa – część piśmiennictwa specjalistycznego, przeznaczonego dla wąskiego kręgu odbiorców
Literatura piękna – część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja estetyczna
Literatura popularno-naukowa – jeden z rodzajów piśmiennictwa; upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla szerszego kręgu odbiorców
Magazyn – czasopismo, w którym istotnym elementem jest warstwa ilustracyjna. Artykuły w magazynie są krótkie i łatwe w odbiorze.
Metryka wydawcy – zbiór danych dotyczących produkcji wydawnictwa umieszczonych w przypadku książki na odwrocie karty tytułowej lub na ostatniej stronie
Motto – cytat umieszczony przed częścią główną utworu, związany z jego treścią lub ideą przewodnią
Nakład – liczba egzemplarzy jednego wydania opublikowanego utworu
Nota wydawnicza – informacja o okolicznościach wydania utworu
Notatka – krótki tekst, uwaga, spostrzeżenie zapisane w celu zapamiętania treści; może mieć formę cytatu, planu, streszczenia, konspektu, wyciągu
Obwoluta – dodatkowa okładka na wydawnictwo; wykonana z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj barwnie ilustrowana. Służy do celów reklamowych, informacyjnych i ochronnych.
Odsyłacz – zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach, encyklopediach, słownikach, prowadzący do określonego terminu
Okładka – zasadnicza część oprawy wydawnictwa; zabezpiecza przed zniszczeniem oraz pełni funkcję informacyjną i ozdobną
Opis bibliograficzny – uporządkowany według określonych zasad zespół danych o dokumencie służących do jego identyfikacji
Opis katalogowy - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece sporządzony według określonych norm
Paginacja – numeracja stronic wydawnictwa lub rękopisu
Pagina żywa - wiersz umieszczony nad kolumna druku; w encyklopedii lub słowniku wyznacza pierwsze i ostatnie hasło na stronie
Papirus – roślina rosnąca w Egipcie, z której w starożytności produkowano materiał pisarski
Pergamin - materiał pisarski wyrabiany ze skóry zwierząt
Pismo – usystematyzowany zbiór znaków symbolicznych, obrazkowych, wyrazowych, sylabowych służący do graficznego zapisywania informacji i myśli
Postscriptum – dopisek do listu, artykułu
Praca zbiorowa – dzieło zbiorowe, wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech autorów, objęte wspólnym tytułem
Prasa – wszelkie publikacje periodyczne ukazujące się nie rzadziej niż raz do roku, a w szczególności gazety i czasopisma
Prawo autorskie – przepisy prawne wydane z myślą o ochronie interesów twórców
Prenumerata – zamówienie i zapłacenie z góry za czasopisma, gazety i inne wydawnictwa ciągłe
Przypisy – komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy umieszczone w wydawnictwach piśmienniczych
Pseudonim – zmyślone imię i nazwisko, przybrane np. przez pisarzy, poetów, artystów lub dziennikarzy
Publicystyka – publiczna wypowiedź na aktualne tematy społeczne, kulturalne, polityczne, naukowe; stanowi jedną z podstawowych form działalności dziennikarskiej
Regulamin biblioteki – zbiór wewnętrznych przypisów regulujących sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w szczególności jej usług i zasad korzystania ze zbiorów
Reportaż – gatunek publicystyczno-literacki obejmujący utwory o charakterze sprawozdań z wydarzeń
Rękopis – tekst napisany ręcznie; także tekst pierwotny autora
Scenariusz – tekst stanowiącypodstawę do realizacji filmu, przedstawienia teatralnego lub radiowego
Skrzydełko obwoluty – zagięta część obwoluty, na której zamieszcza się często informacje o autorze lub treści wydawnictwa w celu zachęcenia do zakupu
Słowa kluczowe – słowa wybrane jako podstawa budowy katalogu przedmiotowego
Spis treści – wykaz części składowych wydawnictwa; może zawierać takie elementy jak np. wstęp, rozdziały, podrozdziały, indeksy, przypisy, bibliografię załącznikową, ilustracje, tablice, mapy
Starodruki – wydawnictwa opublikowane przed rokiem1801
Sygnatura biblioteczna – umowne oznaczenie określające miejsce przechowywania dokumentu w bibliotece. W bibliotekach szkolnych może mieć symbol literowy lub cyfrowy według Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Tekst główny – tekstpodstawowy opublikowanego utworu; może być podzielony na działy, rozdziały, paragrafy i artykuły
Tytulatura – ogół danych służących do identyfikacji wydawnictwa, umieszczonych w przypadku czasopisma i gazety na pierwszej stronie, w przypadku książki – na karcie tytułowej i w metryce
Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna (UKD) – międzynarodowy system klasyfikacji rzeczowej nauk i dokumentów bibliotecznych, wykorzystywany w katalogach systematycznych, zbudowanych na zasadzie podziału dziesiętnego
Vademecum – książka zawierająca podstawowe wiadomości z wybranej dziedziny
Warsztat informacyjny biblioteki – zbiór dokumentów, urządzeń, napisów składających się na system informacyjnowyszukiwawczy biblioteki
Wolumen – pojedynczy oprawiony egzemplarz druku (książka)
Wstęp – tekst umieszczony z reguły na początku utworu; napisany przez autora, wydawcę, tłumacza lub inną osobę; zawiera informacje dotyczące powstawania utworu oraz jego problematyki
Wydawca – osoba odpowiedzialna za merytoryczne przygotowanie publikacji
Wydawnictwo – instytucja organizująca proces wydawniczy
Wydawnictwo ciągłe – wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu, ukazujące się w określonych odstępach czasu – np. periodyki, wydawnictwa seryjne i zbiorowe
Zestawienie tematyczne – spis tematyczny, opracowanie zawierające bibliografię dokumentów na określony temat
Zwój – najstarsza forma książki, znana od IV tysiąclecia p.n.e.
...
Iwa.4