Udogodnienia dla osób niepe.doc

Bogusława Kuć

Około 13% polskiego społeczeństwa stanowią osoby posiadające orzeczoną niepełnosprawność[1]. Wg WHO[2] osoba niepełnosprawna to „osoba o naruszonej sprawności funkcjonalnej lub aktywności zawodowej w stopniu utrudniającym pełnienie właściwych dla niej ról społecznych”[3]. Dostęp do bibliotek powinien być zapewniony wszystkim osobom, które z różnych przyczyn nie mogą korzystać z regularnych usług i materiałów. Usługi muszą być fizycznie dostępne dla wszystkich członków społeczności. Projektowanie bez barier dotyczy[4]:

~        ludzi poruszających się za pomocą sprzętów i urządzeń wspomagających, czyli lasek, kul, wózków inwalidzkich itp.,

~        ludzi w podeszłym wieku,

~        osób niewidomych,

~        osób głuchych,

~        osób słabowidzących i słabosłyszących,

~        osób niemych,

~        kobiet w ciąży,

~        innych, którzy w wyniku choroby lub wypadku mają stałe lub czasowe trudności ruchowe, manualne, percepcyjne itp.

Ludzie „sprawni inaczej” powinni mieć takie same prawa i obowiązki, co pozostali obywatele. Powinni czuć się pełnoprawnymi obywatelami swego kraju. Problemy niepełnosprawności są problemami całego społeczeństwa. Z myślą o niepełnosprawnych powstają różne instytucje np. Ośrodek Czytelnictwa Chorych i Niepełnosprawnych Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Książnicy Miejskiej w Toruniu[5].

Aby pomóc niepełnosprawnym w godziwym funkcjonowaniu należy rozpoznać potrzeby ich środowiska oraz stworzyć optymalne warunki do korzystania z usług i zbiorów bibliotecznych.

„W ustawodawstwie polskim brakuje przepisów szczegółowych odnośnie wyposażenia budynków bibliotecznych i ich wnętrz”[6]. W Rozporządzeniu Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14 grudnia 1994 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie[7] czytamy m. in. na temat dostosowania do potrzeb niepełnosprawnych wejść i wyjść do budynków, drzwi wejściowych, pochylniach, windach, uchwytach i toaletach, jednak większość z tych rozwiązań nie znajduje odniesienia w rzeczywistości[8].

Mało jest literatury dotyczącej budowania gmachów bibliotek z myślą                                 o niepełnosprawnych. Aby dowiedzieć się jak najwięcej na temat architektury bibliotek stwarzającą przyjazność tymże osobom, należało zająć się przede wszystkim literaturą Franciszka Czajkowskiego[9]. Dość pomocna była książka zatytułowana Budownictwo dla osób starszych i niepełnosprawnych[10], jednak opisy w niej zawarte dotyczyło budynków ogólnie, nie samych bibliotek.

W tej pracy zajęto się głównie problemami poruszania się po bibliotece osób korzystających z wózków inwalidzkich.

Dostępność fizyczna wiąże się z właściwą lokalizacją biblioteki, odpowiednią infrastrukturą, bezbarierowym dostępem do budynków i pomieszczeń[11]. Lokalizacja powinna umożliwiać niepełnosprawnym ruchowo jak najszybsze dotarcie do budynku z parkingów              i przystanków. Parkingi dla takich osób powinny być odpowiednio szersze – 3,5 m × 2,5 m. Dojście do wejścia musi mieć szerokość min. 1,5 metra, a powierzchnia – być utwardzona. Aby niepełnosprawny poruszający się na wózku inwalidzkim mógł dotrzeć samodzielnie do wnętrza, przynajmniej jedno wejście powinno być dostępne z poziomu ulicy bądź powinna się przed nim znaleźć pochylnia o kącie nachylenia „nie większym niż 8%” (w Polsce – 6%[12]). W kwestii drzwi wejściowych, najlepszym rozwiązaniem są drzwi automatyczne na fotokomórkę lub otwierane za pomocą przycisku umieszczonego z boku, na wysokości nie większej niż 120 cm. Drzwi powinny otwierać się na szerokość min. 90 cm. Należy pamiętać, że powierzchnia do obrotu wózkiem wymaga wymiary przynajmniej 1,5 m × 1,5 m. Oznakowanie wejścia musi być widoczne dla osób z kłopotami wzroku – najlepszym rozwiązaniem są większe napisy, bądź informacje zawarte na tablicach                        o dostrzegalnych kolorach.

Aby wnętrze biblioteki było pozbawione barier funkcjonalnych i architektonicznych, należy pamiętać o przemieszczaniu się między piętrami (jeśli takowe występują), nawierzchni podłogi, szerokości korytarzy czy wysokości stolików. Każde piętro i pomieszczenie przeznaczone dla użytkowników powinno być dostępne z poziomu wejścia przy użyciu windy, a na piętrach nie powinno być progów pomiędzy pomieszczeniami. W miejscach gdzie znajdują się schody powinna również znajdować się winda, specjalne podnośniki platformowe bądź krzesełkowe lub inne urządzenia podnośnikowe. Korytarze nie powinny być kręte. Niewskazane są gładkie i śliskie posadzki[13]. Korytarze między regałami w obszarach wolnego dostępu do księgozbioru muszą mieć ok. 95 cm (przy standardowej szerokości wózka 71 cm) – optymalnie więcej, ponieważ należy pamiętać o wolnej przestrzeni dla rąk. Przejście między szafami katalogowymi powinno mieć szerokość              1,6 m, a ich wysokość nie powinna przekraczać 1,2 m. Dane te należy brać pod uwagę przy wyliczaniu pojemności regałów i powierzchni budynków. Ewa Kobierska-Maciuszko w swej pracy Budownictwo biblioteczne a potrzeby czytelników niepełnosprawnych analizuje wymiary i podaje te najbardziej optymalne: „regały 6-półkowe o głębokości półki: 25 cm, długość półki: 90 cm, szerokość korytarza: 106 cm”[14].

W polskich standardach budownictwa bibliotecznego przynajmniej 5% miejsc pracy powinno się przeznaczać dla użytkowników niepełnosprawnych, a ok. 20% krzeseł powinno mieć podłokietniki. Blaty stołów przewidzianych dla czytelników niepełnosprawnych powinny mieć regulowaną wysokość, tak aby zmieściły się pod nim poręcze wózka (min. 76,2 cm). Wymiary odpowiedniego blatu to 60 × 90 cm. Ważne również jest wystarczająco jasne oświetlenie (dla osób na wózkach inwalidzkich powinno padać pod innym kątem niż dla stojącego użytkownika)[15]. Przy stolikach powinny znajdować się lampy z regulowaną wysokością. W wypadku regałów najłatwiejszym rozwiązaniem jest oświetlenie włączane automatycznie (np. za pomocą fotokomórki).

Ważne są inne drobne udogodnienia. W toaletach dla osób niepełnosprawnych powinna znajdować się jedna dźwignia do wody ciepłej i zimnej. Inne elementy powinny być umieszczone (mydła, ręczników itp.) na wysokości max. 120 cm. Podobnie jest z kwestią przycisków w windach, włączników/wyłączników ręcznych światła oraz ewentualnymi klamkami. Lady w stanowiskach informacji nie powinny przekraczać wysokości 80 cm, aby nie umożliwiać swobodnej rozmowy bibliotekarza z osobą na wózku[16].

Jeśli chodzi o kwestie bezpieczeństwa w wielokondygnacyjnych budynkach do ewakuacji osób niepełnosprawnych w sytuacjach awaryjnych powinny być zaplanowane: dźwigi ognioodporne (przy więcej niż 6 kondygnacjach), okna jako awaryjne wyjścia, oznakowania dróg ewakuacyjnych, drzwi odporne na ogień i pożar. Skuteczne okazały się tzw. systemy ratunkowe z rękawami ratunkowymi z każdego piętra, np. poprzez ognioodporny szyb oraz „rękawy-mamuty” zainstalowane na samojezdnej platformie                     i przystawiane od zewnątrz jako drabiny strażackie[17].

              Możliwe jest również zaprojektowanie pomieszczeń oddzielnych dla osób niepełnosprawnych. Wskazane jest wręcz „aby w dużych bibliotekach zbudować działy centralne z wyodrębnionymi materiałami bibliotecznymi i właściwym sprzętem przeznaczonym do obsługi osób unieruchomionych (…)”[18].

              Przykładem polskiej biblioteki mającej na uwadze wygodę osób niepełnosprawnych jest Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, która jest najlepiej dostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych w naszym kraju. Biblioteką nieprzystosowaną do obsługi tej grupy osób, ale radząca sobie z tym problemem, jest Biblioteka Narodowa. Osoby takie kierowane są zazwyczaj do pomieszczeń najbardziej spełniających ich oczekiwania (np. do Czytelni Humanistycznej). Natomiast Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego jest czymś pośrednim – nowy gmach został budowany z myślą o potrzebach osób poruszających się na wózku, ale nie przemyślano wszystkich kwestii (zbyt ciasne przejścia między regałami, ciężkie drzwi do konkretnych działów, śliska nawierzchnia i wysokie lady), nie wspominając o starym gmachu biblioteki.

Biblioteka – jako obiekt użyteczności publicznej – musi zapewnić dostęp do zbiorów       i informacji wszystkim grupom jej użytkowników. Kwestia barier architektonicznych jest regulowana przede wszystkim przez Rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej               i Budownictwa z dnia 14 grudnia 1994 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Wiele z zapisów ustawy jest realizowana niekonsekwentnie albo z dużym opóźnieniem[19]. W dalszym ciągu są budowane obiekty użyteczności publicznej niedostosowane do wymogów osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Najgorzej sytuacja wygląda w małych miastach i wsiach.

„Głównie z powodu braku środków finansowych tylko 6% bibliotek [publicznych]             i ich filii posiada obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich”[20]. Należy pamiętać o osobach niepełnosprawnych, które mają prawo korzystania z bibliotek jak każda zdrowa osoba. „Biblioteki jako ośrodki oświatowe                      i kulturalne muszą dbać o łatwą dostępność oraz ciągłe rozszerzanie zakresu usług”