Afazja- diagnoza i terapia (6).docx

Afazja diagnoza i terapia

Terminem afazja (gr. fazis-mowa) określa się częściową lub całkowitą utratę umiejętności posługiwania się językiem, spowodowaną uszkodzeniem znajomości języka (rozumienia i nadawania), czemu towarzyszą mniejsze lub większe trudności w ponownym nauczeniu się go. M. Maruszewski (1966) podaje następującą definicję afazji:

„Afazja to spowodowane organicznym uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy człowieka, który już uprzednio opanował te czynności”.

Przyczyny afazji

Przyczyny utraty mowy mogą być różne, ale do najczęstszych należą udary mózgowe, czyli przerwanie dopływu krwi do pewnych okolic mózgu, np. z powodu pęknięcia naczynia krwionośnego i wylewu krwi, zatkania tętnicy zakrzepem oraz zniszczenie tkanki nerwowej z powodu urazu czaszki, nowotworów i ropni. Bezpośrednio po wystąpieniu uszkodzenia mózgu i w ciągu pierwszych dni, zwykle występuje utrata świadomości, ostre bóle głowy, nudności, niedowład lub porażenie jednej połowy ciała, utrata mowy i rozumienia.

Do najczęstszych przyczyn uszkodzenia mózgu powodujących afazję należą:

·         udary mózgowe,

·         urazy mózgowe,

·         urazy czaszki,

·         nowotwory oraz ropnie.

Uszkodzenia mogą mieć charakter ogniskowy, jeśli dotyczą tylko pewnych ograniczonych części, lub rozlany, gdy obejmują bardziej rozległą przestrzeń.

Udar mózgu następuje wówczas, gdy dochodzi do uszkodzenia tkanki mózgu (M. Retinger-Grzesiułowa 1984). Wyróżnia się pięć rodzajów udaru mózgu: krwotok mózgowy, zakrzep tętniczy, zator mózgowy, ucisk tętniczy, skurcz tętnic mózgowych. Są one wynikiem selektywnego uszkodzenia naczyń krwionośnych, a także chorób naczyniowych o różnej etiologii.

Urazy czaszki występują najczęściej w wypadkach komunikacyjnych jak również w wypadkach podczas pracy w przemyśle. Do urazu dochodzi w wyniku silnego zderzenia się czaszki z twardym przedmiotem. Uraz mózgu można najkrócej określić jako pierwotny lub wtórny. Uszkodzenia pierwotne są związane z samym urazem. Mają one głównie postać stłuczenia, mózgu lub zranienia krwotoku. Uszkodzenia wtórne powstają na skutek zmniejszenia dopływu krwi (niedokrwienie) ograniczenia dopływu tlenu do tkanek (niedotlenienie), obrzęku mózgu oraz krwotoku śródczaszkowego (wylewu). Objawy afazji, które mogą pojawiać się w formie różnorodnych zaburzeń w mówieniu czy rozumieniu wypowiedzi, są uzależnione od rodzaju guza, jego lokalizacji oraz procesu wzrostowego.

Guzy mózgu tzw. guzy środczaszkowe mogą powstawać w samym mózgu i stanowić podstawową przyczynę jego uszkodzenia, w oponach mózgowych lub w tkankach oddalonych od mózgu wysyłających komórki przerzutowe do substancji mózgu albo do tkanek w pobliżu mózgu. Zaliczamy do nich guzy nowotworowe, zapalne (ropnie), naczyniowe (tętniaki) oraz guzy innego pochodzenia rozwijające się wewnątrz czaszki. Najczęstszy rodzaj guza, glejak stanowi 40 % guzów mózgu u dorosłych, jest też najbardziej złośliwy. Guzy śródczaszkowe, zależnie od rodzaju, umiejscowienia i rozwoju mogą dawać wiele różnorodnych objawów. Każdy przypadek może mieć inny przebieg, w zależności od tego, jakie połączenia między różnymi częściami mózgu uległy zniszczeniu.

Zaburzenia współwystępujące z afazją

Zaburzenia mogą mieć charakter trwały jako skutek nieodwracalnych zmian morfologicznych w strukturach nerwowych. Każdemu uszkodzeniu mózgu towarzyszą również zmiany neurodynamiczne spowodowane wzmożonym ciśnieniem śródczaszkowym, obrzękiem czy zaburzeniom w krwioobiegu. Uszkodzenie mózgu może wywołać zaburzenia mowy, ale również deficyty innych funkcji poznawczych:

·         zaburzenia pamięci,

·         zaburzenia uczuć,

·         zaburzenia procesów myślowych,

·         zaburzenia ruchowe w formie niedowładów i porażeń jednej połowy ciała

·         zaburzenia ruchów bardziej złożonych (apraksja);
Apraksja - utrata bądź ograniczenie zdolności do wykonywania dowolnych i celowych czynności, spowodowana uszkodzeniem mózgu. Często towarzyszy rozmaitym postaciom afazji. Do podstawowych postaci apraksji zalicza się: apraksję wyobrażeniową (ideacyjną), występującą przy rozległych chorobach mózgu, która objawia się niemożnością realizowania planowanego ruchu, przestawianiu czy pomijaniu jego istotnych elementów składowych a dodawaniu zbędnych, apraksję ruchową, polegającą na niemożności wykonywania ruchów precyzyjnych (np. pisanie, gra na instrumentach muzycznych), ruchy chorego są niezgrabne, niepewne, zwykle po stronie przeciwnej dla uszkodzenia, oraz apraksję wyobrażeniowo-ruchową, w której chory nie może, mimo, że wie jak to zrobić, wykonać poleconej funkcji, przy czym instrukcja wspomagająca nie zmienia sytuacji, natomiast analogiczne czynności mogą być wykonane w sposób automatyczny.

·         zaburzenia w analizie bodźców zewnętrznych (agnozje: wzrokowe, słuchowe i inne);

·         zaburzenia czucia (dotyku, bólu temperatury);

·         zaburzenia orientacji przestrzennej, orientacji we własnym ciele;

·         zaburzenia w pisaniu i czytaniu (agrafia i aleksja);
Aleksja, ślepota słowna, niezdolność czytania, towarzysząca zwykle afazji, występująca u osób, które przed chorobą umiały czytać i mają zachowany sprawny wzrok. Przyczyną aleksji jest uszkodzenie lewej półkuli mózgu, często w wyniku udaru mózgu. Aleksja wrodzona może występować u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym (istota tego zaburzenia nie jest jeszcze dokładnie zbadana).

·         zaburzenia w operowaniu liczbami (akalkulia).

Dobra znajomość wymienionych zaburzeń i umiejętność ich rozpoznawania jest ważna, ponieważ mogą one towarzyszyć zaburzeniom mowy.

Afazja - zaburzenie mowy, powstałe w wyniku uszkodzenia ośrodka mowy w dominującej półkuli mózgu i upośledzające proces mówienia lub rozumienia mowy. Afazja nie jest wynikiem zaburzeń samej artykulacji, polega na ograniczeniu zdolności rozumienia komunikatów werbalnych oraz reguł ich tworzenia. Wyróżnia się afazję całkowitą i częściową, najczęściej występują formy mieszane. Afazja oznacza całkowity brak rozwoju mowy lub całkowitą utratę mówienia lub (i) rozumienia.

Dysfazja to zaburzenie procesu nabywania zdolności mówienia lub/i rozumienia bądź częściowa utrata wcześniej nabytych zdolności ekspresji lub/i percepcji mowy.

Dysfazja - zaburzenie mowy polegające na braku koordynacji słów i trudnościach ułożenia ich w zdania mimo sprawności odpowiednich mięśni.

Zaburzenia typu dysfazja (afazja) dotyczą zarówno dorosłych jak i dzieci.

Klasyfikacje afazji

Istnieją różne klasyfikacje afazji opracowane przez specjalistów różnych dyscyplin naukowych, które zajmują się człowiekiem i jego wyższymi funkcjami psychicznymi, a zwłaszcza mową. Psychologia i logopedia, nauki medyczne, filozofia i nauki społeczne, lingwistyka, cybernetyka i fizyka badają różnorodne aspekty tego zjawiska opisując je na podstawie specyficznej dla danej dyscypliny metodologii. Na uwagę zasługują:

Klasyfikacja Goldsteina (1948) obejmująca:

·         zaburzenia ekspresji, spowodowane uszkodzeniami korowymi, takie jak dysartria, obwodowa afazja ruchowa i centralna afazja ruchowa;

·         zaburzenia mowy wynikające z zaburzeń niejęzykowych czynności umysłowych, zależnych od deficytu abstrakcyjnego myślenia bądź od zaburzeń tzw. „podstawowych funkcji” mózgu;

·         zaburzenia recepcyjne, spowodowane korowymi uszkodzeniami, takie jak głuchota korowa, głuchota na szmery i dźwięki, afazja czuciowa (sensoryczna), dzieląca się na obwodową afazję czuciową i centralną afazję czuciową;

·         afazję centralną;

·         afazję amnestyczną;

·         afazję transkorową;

·         agrafię;

·         aleksję;

·         echolalię.

Klasyfikacja Łurii (1976) obejmująca:

·         afazję ruchową kinetyczną (afazję aferentną) - wywołana uszkodzeniem zawoju zaśrodkowego lewej półkuli mózgu;

·         afazję ruchową kinetyczną (afazję eferentną) - wywołana uszkodzeniem okolicy Broca;

·         afazję dynamiczną, gdy uszkodzenie obejmuje lewą okolicę czołową (ku przodowi) od okolicy Broca;

·         afazję akustyczno-gnostyczną (afazję sensoryczną), związana z uszkodzeniem okolicy Wernickego;

·         afazję akustyczno-amnestyczną, gdy uszkodzeniu ulega lewy płat skroniowy w pobliżu okolicy Wernickego;

·         afazję semantyczną, gdy uszkodzenie obejmuje okolicę pogranicza płata skroniowo-ciemieniowo-potylicznego.

Klasyfikacja D.F. Bensona i Geschwinda (1971):

·         afemia Broca;

·         czysta głuchota słów (Wernickego);

·         afazja kondukcyjna (przewodzeniowa);

·         afazja nazywania;

·         afazja całkowita;

·         afazja transkorowa motoryczna;

·         afazja transkorowa sensoryczna;

·         zespół izolowanego pola mowy.

Klasyfikacja zaburzeń mowy wciąż jest niedoskonała. Współczesny powszechnie stosowany podział afazji opiera się na dwóch podstawowych czynnikach: na objawach w sferze impresji i ekspresji mowy oraz na rozległości uszkodzeń w obrębie struktur mózgowych specyficznych dla czynności mowy.

Rozpoznanie zaburzeń afatycznych

Afazja Broca

Powstaje na ogół wskutek uszkodzenia tylnej części trzeciego zakrętu czołowego. Głębokość afazji bywa różna - od całkowitego zniesienia mowy do niewielkiego deficytu. W stanie ciężkim występują głębokie zaburzenia fluencji, artukulacja może być zupełnie zniesiona, w późniejszym okresie zaburzenia artykulacyjne ujawniają się we wszystkich czynnościach mowy, a więc w powtarzaniu, nazywaniu, mówieniu spontanicznym. W stanie lżejszym stwierdzamy: parafazje głoskowe, obrastania, opuszczenia; w wypowiedziach dłuższych: agramatyzmy, tzw. styl telegraficzny, perseweracje. Rozumienie mowy jest stosunkowo dobre. W piśmie ujawniają się podobne trudności jak w mowie.

Afazja Wernickego

Ten typ afazji wywołują uszkodzenia tylnego trzeciego oraz...