1
Drama szansą zdobycia wiedzy, poznanie przez przeżycie
i doświadczenie
Trudno rozdzielić proces uczenia i proces wychowania, dlatego mówić należy o nauczaniu wychowującym i o metodach dydaktyczno-wychowawczych.
Dobre wykształcenie (ogromna wiedza, specjalistyczne umiejętności, studia wyższe, tytuł naukowy) nie jest równoznaczne z inteligencją życiową, czyli z umiejętnościami radzenia sobie w życiu, a nawet nie jest jednoznaczne z dojrzałością emocjonalną czy moralną. Są ludzie, którzy mimo średniego czy nawet tylko podstawowego wykształcenia doskonale funkcjonują, osiągają wysoki status materialny, pełnią ważne funkcje społeczne itp. Jednocześnie ci operatywni, przedsiębiorczy, pewni siebie ludzie nie zawsze prezentują wysoki poziom moralny.
Nasuwa się wniosek, że należy zajmować się nie tylko rozwojem intelektualnym ucznia, ale również w sposób planowy i zorganizowany kształtować i rozwijać jego osobowość w kierunku dojrzałości emocjonalnej, wolicjonalnej moralnej i filozoficznej. Wspomagając rozwój uczuć i postaw społecznych oraz umiejętności twórczego przystosowania się do życia i urzeczywistnienia siebie w świecie. Wychowanie powinno również pomóc w zdobywaniu praktycznych technik i sposobów zachowań wobec ludzi, przedmiotów i instytucji.
Tymczasem w naszym dotychczasowym systemie oświatowym proces dydaktyczno-wychowawczy był tak zorganizowany, że na pierwszym miejscu stawiano kształcenie intelektualne ucznia, na drugim zaś cele ogólnorozwojowe i wychowawcze, które realizowano powierzchownie, mimochodem lub nawet wstydliwie.
Tę lukę w edukacji może uzupełniać metoda dramy wprowadzana od kilku lat do szkoły polskiej szczególnie na lekcjach języka polskiego, historii, języków obcych itd.
Drama to metoda wspierająca nauczanie przedmiotowe. Ułatwia ona rozwój zdolności umysłowych. Drama to przede wszystkim metoda całościowego, wszechstronnego rozwijania osobowości i doskonalenie komunikacji interpersonalnej. Jest metodą wychowania moralnego, z powodzeniem może być stosowana również na lekcjach geografii, matematyki, biologii, muzyki, nauczania początkowego, lekcjach wychowawczych.
Atrakcyjność dramy jako metody nauczania tkwi w tym, że pozwala uczestnikom zajęć na zupełnie inny rodzaj aktywności niż ta, której wymagają „zwyczajne lekcje”. Pozwala na działanie, uruchamia wyobraźnię, odwołuje się do doświadczeń dzieci, pozwala kreować różne sytuacje, wchodzić w role przeżywać. Buduje więzi między uczniami, kształci ich wrażliwość, wzmacnia poczucie wartości dziecka.
Rolą nauczyciela jest czuwanie nad zaplanowanym wcześniej przebiegiem lekcji, ale może być i tak, iż w trakcie zajęć okaże się, że coś trzeba zmienić, zaaranżować nową sytuację, która lepiej uświadomi istotę analizowanego problemu.
Efekty kształcące i wychowawcze lekcji z zastosowaniem technik dramowych
Drama wymaga kreatywności, ale także ją kształci. Jest to metoda niewątpliwie atrakcyjna dla uczestników zajęć – także dla prowadzącego. Nauczyciel musi dokładnie przemyśleć lekcję, przewidzieć również rozwiązanie i reakcje uczniów. Dzięki temu ma możliwość wszechstronnego obserwowania swych podopiecznych. Towarzyszy temu świadomość twórczego uczestnictwa w rozwoju dziecka. Drama to metoda nauczania i wychowania. Dostarcza także nauczycielowi głębokich przeżyć i refleksji, daje wiarę w sens tego, co robi. To niezwykle ważne w pracy pedagoga.
Drama wychowuje ludzi aktywnych, śmiałych, odważnych, pełnych optymizmu i wiary w siebie i w człowieka, jego dobro i życzliwość. Ludzi, którzy nie uciekają od trudności, którzy chętnie wywołują zmiany i dynamicznie się do nich przystosowują. Którzy sami zmieniają świat. Ludzi twórczych w działaniach, otwartych i autentycznych w stosunkach z innymi.
Drama z istoty swej jest sytuacją wychowawczą, aktywizującą uczniów do podjęcia trudnych zadań, które realizując uczą się i rozwijają. A więc drama realizuje cele ogólnorozwojowe i spełnia funkcje wychowawcze. Dlatego też winna być stosowana przez nauczycieli i wychowawców. Pomoże też w pracy pedagogicznej wychowawcom w ośrodkach wychowania pozaszkolnego i w placówkach kulturalno wychowawczych.
Nauczyciel pracujący tą metodą musi zadbać zarówno o cele, jak i o właściwe treści fabuł. Wywołując trudne sytuacje, zdarzenia konfliktowe, negatywne, kłopotliwe, musi zawsze kierować uwagę uczniów na rozwiązania pozytywne (i wielość tych rozwiązań) i stwarzać warunki, które wywołują takie pozytywne nastawienia i zadania.
Nauczyciel musi sam wyznawać najwyższe wartości moralne, umieć odróżnić dobro od zła, być humanistą, wierzyć w człowieka. Na podstawie dwuletnich doświadczeń w stosowaniu dramy na lekcjach wychowawczych, języka polskiego, zajęciach kółka teatralnego stwierdzam, że efekty kształcące i wychowujące każdej lekcji i zajęć można przez dramę zwielokrotnić. Dzięki dramie przekazywane dzieciom czy młodzieży treści stają się przyjemniejsze i bardziej zrozumiałe.
W angielskim systemie oświatowym w programie szkoły średniej I stopnia istnieje odrębny przedmiot zwany dramą. Ma on charakter społeczno-wychowawczy i edukacyjno-artystyczny zarazem. W pierwszej i drugiej klasie realizowany jest w ramach zajęć wychowawczych, w trzeciej zaś staje się przedmiotem artystycznym, fakultatywnym, do wyboru z innymi przedmiotami artystycznymi, takimi jak wychowanie plastyczne czy muzyczne.
Zajęcia dramy prowadzone są w specjalnie urządzonej sali teatralnej, znajdującej się w budynku szkolnym. Zauważmy, że dowodzi to rangi przedmiotu w całokształcie procesu dydaktyczno-wychowawczego.
Przedmiot dramy prowadzą nauczyciele z przygotowaniem teatralnym (np. ukończony wydział pedagogiki o kierunku dramy) lub aktorzy, którzy uzupełnili swoje artystyczne wykształcenie i umiejętności o studia czy kursy pedagogiczne.
Drama angielska, jako przedmiot szkolny o charakterze wychowawczo-artystycznym jest właściwie ewenementem na tle światowych systemów oświatowych. Wprawdzie w wielu krajach istnieje odrębny przedmiot nauczania zwany teatrem, ale jest on przede wszystkim nastawiony na edukację teatralną.
W Polsce natomiast w ogólnonarodowym programie edukacji nie ma ani przedmiotu dramy, ani teatru. Przedmiot dramy (teatru) pojawił się w różnych szkołach społecznych i prywatnych. W szkołach podstawowych program edukacji teatralnej jest realizowany w innej formie: na lekcjach języka polskiego i historii, na zajęciach pozalekcyjnych teatru szkolnego, poprzez współpracę z różnymi teatrami edukacyjnymi i zespołami edukacji teatralnej. Nie jest to jednak program usystematyzowany ani nie obejmuje całej młodzieży. Twórcy „polskiej dramy” opierają się przede wszystkim na doświadczeniach dramy angielskiej.
W dramie europejskiej i światowej istnieją bardzo różne style, uzależnione tyleż od tradycji edukacyjnej i teatralnej w danym kraju, od osobowości i temperamentu narodu, co do indywidualnych upodobań, uzdolnień, umiejętności i gustów każdego pedagoga.
Inna jest drama angielska, inna holenderska, inna latynoamerykańska, a jeszcze inaczej wygląda edukacja teatralna we Włoszech.
Reforma edukacji w Polsce zakłada zmianę roli nauczyciela, który w nowej szkole powinien być bardziej przewodnikiem niż wykładowcą. Drama umożliwia aktywny udział nie tylko uczniów ale i nauczyciela – bacznego, wnikliwego opiekuna, pedagoga, wychowawcy. Szkoła winna stać się miejscem wspólnej, twórczej pracy uczniów, dzięki której młody człowiek ze wsi czy z miasta może poznać własną wartość, a później dostrzec swoją życiową szansę. Aby te cele osiągnąć potrzebny jest dobrze przygotowany nauczyciel dramy, otwarty na potrzeby uczniów, rodziców i środowiska lokalnego. Drama to metoda, która skutecznie realizuje cele edukacji człowieka XXI wieku.
Literatura wykorzystana przy opracowywaniu publikacji:
1. A. Dziedzic, Drama na podstawie utworu literackiego, Warszawa, 1996
2. A. Dziedzic, J. Puchalska, E. Świderska, Drama na lekcjach języka polskiego, Warszawa, 1995
3. A. Dziedzic, Drama w szkole podstawowej, Kielce, 1998
4. M. Gudro, Przygoda z dramą, Wrocław, 1994
5. K. Pankowska, Drama – zabawa – myślenie, Warszawa, 1990
6. K. Pankowska, Edukacja przez dramę, Warszawa, 1997
7. L. Rybotycka, Gry dramatyczne, Warszawa, 1990
8. B. Way, Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży, Warszawa, 1995
mpwjs