Czesław Jarosz, Egzaminowanie zewnętrzne uczniów z niepełnosprawnością umysłową....pdf

Czesław Jarosz, Egzaminowanie zewnętrzne uczniów z niepełnosprawnością umysłową...

Czesław Jarosz

Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Łomży

Egzaminowanie zewnętrzne uczniów

z niepełnosprawnością umysłową w stopniu lekkim

a możliwości spełniania standardów wymagań

egzaminacyjnych wg deklaracji nauczycieli szkół

specjalnych i ogólnodostępnych

Wstęp

Do znaczących zdobyczy cywilizowanego świata należy zaliczyć włączenie

osób niepełnosprawnych do systemu edukacji, chociaż należy przyznać, że

ów proces nie nastąpił bezwarunkowo. Otóż w ramach ogólnego nurtu edu-

kacyjnego wyodrębniono tzw. „system szkolnictwa specjalnego”, uznając go za

najwłaściwszy dla tych osób, zważywszy na ich specyﬁ czne potrzeby. Stąd „spe-

cyﬁ czne” placówki oświatowe, „specyﬁ czne” postrzeganie niepełnosprawnych

przez pryzmat ich niedoskonałości i „specyﬁ czne” metody nauczania ponieważ,

to w jaki sposób człowiek funkcjonuje, jest w znacznym stopniu zdeterminowa-

ne przez rodzaj dysfunkcji.

Dziś, bogatsi o nowe doświadczenia, wiemy, że właściwszą od ówczesnych,

segregacyjnych teorii jest idea postrzegania osoby niepełnosprawnej jako au-

tonomicznej jednostki, o wielkich możliwościach rozwijania swego potencjału

i o tożsamym naszemu świecie wartości (Giryński 1996). Szczególnego wymia-

ru nabierają powyższe konstatacje w przypadku osób z niepełnosprawnością

umysłową, budząc wiarę w to, „że można przekraczać to, co wydaje się nie do

przekroczenia, że można i należy wychodzić poza stereotypy w poszukiwaniu

szans rozwojowych dla osób z upośledzeniem umysłowym i że rozwój jest

możliwy niezależnie do stopnia niepełnosprawności” (Głodkowska 1999).

Mimo tego pięknego przesłania, mimo ogromnego wysiłku intelektualnego

i praktycznego nauczycieli oraz wychowawców polska rzeczywistość edukacyj-

495

wydawnictwo_kor_ok.indd 495

19-09-2006 19:52:54

D. Diagnostyka edukacyjna – egzaminy

na osób niepełnosprawnych jest jeszcze, niestety, bliższa edukacji segregacyjnej

niż integracyjnej, włączającej.

Z danych GUS wynika, że w roku szkolnym 2003/2004 funkcjonowało

779 szkół podstawowych i 813 gimnazjów specjalnych, do których uczęszczało

odpowiednio 37733 i 38794 uczniów niepełnosprawnych (na podstawie – GUS

Oświata i wychowanie w roku szkolnym 1999/2000-2003/2004).

Zmiany w sposobie rozumienia zjawiska niepełnosprawności i postrzega-

nia człowieka niepełnosprawnego wpłynęły także na sposób widzenia związ-

ków między systemem oddziaływań o charakterze edukacyjnym a procesem

rehabilitacji.

Znaczące zmiany w zakresie rehabilitacji jednostek z upośledzeniem

umysłowym nastąpiły po drugiej wojnie światowej, kiedy to stworzono szerszą

perspektywę widzenia rehabilitacji niepełnosprawnych umysłowo (por. Grze-

gorzewska 1964, Dziedzic 1970, Hulek 1977, Jankowski 1975, Kępiński 1973,

Lipkowski 1981, Sękowska 1982, Kowalik 1989, Głodkowska 2002, 2003). Proces

rehabilitacji nie jest działalnością wyizolowaną w ramach funkcjonowania

społeczeństw, ponieważ łączą go bardzo trwałe więzi z innymi formami dzia-

łalności społecznej – system oświaty, służba zdrowia, opieka społeczna, tradycja

i drogi rozwoju społecznego w zakresie postrzegania osób niepełnosprawnych

(Maciarz 1985). Autorka, pisząc o rehabilitacji, wymienia jej główne kierunki

oddziaływania (Rys. 1.)

stan

psychofizyczny

potrzeby

proces nauczania

i uczenia się

Jednostka

możliwości

ograniczenia

warunki socjalne

Środowisko

rodzinne

warunki materialne

wizerunek

Społeczeństwo

warunki

socjoekonomiczne

wsparcie

psychosocjalne

warunki oświatowe

Otoczenie

bariery

Rys. 1. Główne kierunki rehabilitacji. Opracowanie własne na podstawie A. Maciarz 1985.

496

wydawnictwo_kor_ok.indd 496

19-09-2006 19:52:54

Czesław Jarosz, Egzaminowanie zewnętrzne uczniów z niepełnosprawnością umysłową...

Bazując na wiedzy dotyczącej osoby niesprawnej umysłowo w zakresie jej

stanu psychoﬁ zycznego, potrzeb, możliwości i ograniczeń, projektuje się od-

powiednio do indywidualnego zróżnicowania proces nauczania i uczenia się.

Działania środowiska rodzinnego, społeczeństwa i otoczenia ﬁ zycznego wy-

znaczają tzw. proces wsparcia psychosocjalnego (Maciarz 1985). Aby zapewnić

powodzenie oddziaływań usprawniających w stosunku do niepełnosprawnych

umysłowo, należy kierować się zasadą, że „wszyscy, którzy stale mają do czy-

nienia z osobami niepełnosprawnymi, muszą nauczyć się być nauczycielami

(kiedy posiadasz najlepsze dane, możesz podejmować najlepsze decyzje)”

(Lovaas 1993). Rehabilitacja, jako zorganizowany proces nabywania przez

jednostki upośledzone sprawności ﬁ zycznych, psychicznych, społecznych

i zawodowych, pozwala na wyposażanie niepełnosprawnych w wiadomości,

umiejętności i nawyki, których celem jest włączenie się w nurt życia społecz-

nego i uniezależnienie się od otoczenia w czynnościach życia społecznego

(Lindyberg, Jurkowski 1996). Poza tym, większość upośledzonych umysłowo

przy zastosowaniu specjalnego wychowania i szkolenia może osiągnąć samo-

dzielność, a nawet zdolność do utrzymywania się w wieku dojrzałym (Zabłocki

2003). Sami niepełnosprawni coraz częściej podejmują aktywne formy działań

mających na celu obronę swoich praw i w efekcie zmianę ich społecznego wize-

runku zamiast wyuczonej, społecznej bezradności. (Gustavsson, Zakrzewska-

Manterys 1997). To dzięki wieloletniemu, międzypokoleniowemu procesowi

społecznego dialogu na temat osób niepełnosprawnych intelektualnie możemy

mówić o ich autonomii oraz integracji społecznej (Dykcik 2001). R. Ossowski

stwierdza, że fundamentalną ideą nowej strategii i koncepcji rehabilitacji staje

się nadzieja na integrację osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem, postu-

lat wartościowego ich uczestnictwa w życiu rodzinnym, sąsiedzkim, lokalnej

społeczności. Integracja jako cel i metoda rehabilitacji jest drogą do zmiany

ich rzeczywistego losu (Ossowski 1999). K. Błeszyńska wymienia dwa głów-

ne podejścia charakteryzujące instytucje funkcjonujące w ramach systemu

rehabilitacji.

Dokonując analizy schematu 2 nie ma wątpliwości, co do znaczącej roli

edukacji specjalnej w systemie rehabilitacji. Widoczna jest współzależność

obu podejść (horyzontalnego i wertykalnego), a usprawnienia o charakterze

edukacyjnym „towarzyszą” osobie niepełnosprawnej w ciągu całego jej życia.

Wymaga to konieczności zróżnicowania zakresu pomocy nie tylko w zależności

od rodzaju i stopnia niepełnosprawności, ale również od okresu rozwojowego,

w którym dana osoba się znajduje (Błeszyńska 2001). W zakresie rehabilitacji

osób niepełnosprawnych intelektualnie R. Luckasson formułuje pięć założeń

mających niezwykle istotne znaczenie przy opracowywaniu indywidualnie do-

branych programów wsparcia tych osób:

497

wydawnictwo_kor_ok.indd 497

19-09-2006 19:52:54

D. Diagnostyka edukacyjna – egzaminy

Placówki opieki i rehabilitacji medycznej

(DPS, lecznictwo zamknięte, otwarte, poradnie,

ośrodki rehabilitacyjne)

Podejście horyzontalne

Placówki wychowania, oświaty i poradnictwa (domy

dziecka, placówki kształcenia ogólnego, zawodowego,

poradnie psychologiczno-pedagogiczne)

Placówki służb socjalnych, służb pracy, zakłady

usługowe, produkcyjne

Ośrodki kuratoryjne, placówki penitencjarne

Okres wczesnego dzieciństwa (wczesna interwencja,

wspieranie rozwoju społecznego, pedagogizacja

rodziców, opieka)

Okres młodszy szkolny (kształcenie adekwatne do

możliwości dziecka i rodziny, stymulowanie rozwoju

społecznego, psychicznego, duchowego, wychowanie

zdrowotne)

Podejście wertykalne

Okres dorastania (przygotowanie do życia w rodzinie,

umiejętność radzenia sobie z własną

niepełnosprawnością, poradnictwo i kształcenie

zawodowe, uczestnictwo społeczne, niezależność

osobista)

Okres dorosłości (kwalifikacje, reorientacja

zawodowa, życie osobiste, rodzinne, społeczne)

Okres starości (poradnictwo osobiste, rodzinne,

aktywność fizyczna, psychiczna, społeczna,

niezależność,opieka)

Rys. 2. Główne podejścia charakteryzujące instytucje funkcjonujące w ramach systemu rehabili-

tacji. Opracowanie własne na podstawie K. Błeszyńska, 2001.

1. opóźnienie umysłowe jest efektem współdziałania między umiejęt-

nościami osoby niepełnosprawnej a naturą wymagań środowiska,

w którym funkcjonuje dana osoba, stąd wsparcie należy projektować

na podstawie indywidualnych potrzeb stosownie do okoliczności,

2. potrzeby w zakresie wsparcia zmieniają się, więc istnieje konieczność

elastycznego podejścia do zmieniających się okoliczności i okresowego

sprawdzania trafności wsparcia,

3. planowanie zakresu wsparcia powinno uwzględniać najistotniejsze

potrzeby ze względu na autonomię i społeczną integrację osoby ocze-

kującej wsparcia (hierarchia potrzeb),

498

wydawnictwo_kor_ok.indd 498

19-09-2006 19:52:54

Czesław Jarosz, Egzaminowanie zewnętrzne uczniów z niepełnosprawnością umysłową...

4. członkowie zespołu planującego zakres wsparcia powinni precyzyjnie

określić strukturę różnych źródeł wsparcia, cele, funkcje każdego typu

wsparcia, jak też ich intensywność,

5. skuteczność systemu wsparcia będzie większa, jeśli uwzględni się in-

dywidualny kontekst kulturowy, etniczny, lingwistyczny i ekonomiczny

osób niepełnosprawnych (Luckasson 1992).

Rozpoznając ich potrzeby oraz możliwości, należy projektować wsparcie

rozumiane jako „zasoby i indywidualne strategie niezbędne do kształtowania

rozwoju, uczenia się, zainteresowań i warunkujące osobistą pomyślność osoby

z upośledzeniem umysłowym”. W zakresie zdolności intelektualnych zauważa się

wyraźną sugestię autorów, aby w pracy z osobami z niepełnosprawnością inte-

lektualną jedynym wyznacznikiem nie był poziom ilorazu inteligencji a nasilenie

i zakres zapotrzebowania na wsparcie u danej osoby. (AAMR 2002). Tematykę

rehabilitacji osób niepełnosprawnych intelektualnie, akcentując potrzebę dosto-

sowania wymagań edukacyjnych do możliwości osób z niepełnosprawnością

intelektualną, przedstawia w swoich pracach J. Głodkowska (Rys. 3.).

zróżnicowany proces zgodny

z możliwościami,

ograniczeniami, siłami i

słabościami poprzedzony

rzetelną diagnozą

troska o jakość życia i

poczucie pomyślności

życiowej osoby

z niepełnosprawnością

intelektualną

przywracanie jednostkom

maksymalnej sprawności

fizycznej, psychicznej i

społecznej

REHABILITACJA OSÓB

NIEPEŁNOSPRAWNYCH

INTELEKTUALNIE

przygotowywanie do

samodzielnego życia,

stwarzanie odpowiednich

warunków do prawidłowego

funkcjonowania

umożliwienie spełniania zadań

rozwojowych (od wczesnego

dzieciństwa do późnej

uznawanie znaczenia wieku

chronologicznego

i „praktykowanie życia”,

poczucia godności, autonomii,

tożsamości, podmiotowości

Rys. 3. Rehabilitacja osób niepełnosprawnych intelektualnie. Opracowanie własne na podstawie

Głodkowska 2002.

Niezbędnym warunkiem powodzenia złożonego procesu rehabilitacji jest

rozpoznawanie sił rozwojowych i możliwości osoby z upośledzeniem umy-

słowym. Edukacja specjalna traktowana jest jako istotny element rehabilitacji,

a efektywność działań usprawniających w znacznej mierze zależy od najpeł-

niejszego wykorzystania umiejętności uczenia się osoby niepełnosprawnej

(Błeszyńska 2001). O wzajemnej zależności między kształceniem specjalnym

a rehabilitacją pisze Cz. Kosakowski: „W koncepcjach postrzegania kształcenia

specjalnego przez UNESCO nadrzędnym staje się kształcenie, rewalidacja (re-

habilitacja) natomiast jawi się tu jako owo wzbogacenie procesu kształcenia,

będące zarazem gwarantem jego skuteczności” (Cz. Kosakowski 2003).

499

wydawnictwo_kor_ok.indd 499

19-09-2006 19:52:55

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: