Roczniki.pdf

0Rocznik – każdy odrębny i samoistny szereg datowanych zapisek historycznych; dzieła

historiograficzne będące próbą chronologicznego ujęcia pewnego ciągu wydarzeń

Roczniki – twór oryginalny lub skompilowany (kompliacja, ekscerpt, memoriał, noty itp.)

3 fazy dziejów polskiego rocznikarstwa :

- najstarsza do 1038 r. – łączy się z dworem monarszym

- środkowa do 1266 r. – z kancelariami kościelnymi

- schyłkowa do końca XV w. – po całym kraju; miejsce kultywacji w kapitułach biskupich,

klasztorach i w prywatnych skryptoriach

Pierwsza wiadomość rocznikarstwa o dziejach Polski – poślubienie księżniczki czeskiej

Dobrawy przez Mieszka I w 965

Pierwsza zapiska zachowana w rocznikach polskich – śmierć Bedy w 730 r.

Wiele zapisek w najstarszym roczniku polskim dotyczy dziejów zachodniej Europy, głównie

monarchii karolińskiej.

Do 1038 r. – zapiski karolińskie + zapiski z dziejów czeskich

Po 1038 r. – w ośrodku zainteresowania – dynastia i jej sprawy + zapiski lokalne – o

biskupach i kanonikach krakowskich; przed 1266 r. roczniki stanowiły przede wszystkim

odbicie wydarzeń małopolskich

Od I poł. XIII w.- zapiski z innych kręgów Polski dzielnicowej; wyodrębnia się nurt

wielkopolski, śląski, pomorski i mazowiecki; w II poł. XIII w. i XIV w. nie można już mówić

o jednolitym strumieniu.

1. Geneza roczników polskich .

- pierwsi wydawcy polskich roczników Arndt i Roeppel i Bielowski zauważyli, że najwięcej

wiadomości obcych zachował rocznik kapitulny krakowski wywodzący się z zaginionego

rocznika kapitulnego krakowskiego dawnego

- rocznik kapitulny krakowski dawny wywodził się z grupy hersfeldzkiej; przywieziony do

Czech, stąd do Polski i zaczęto dopisywać do niego wiadomości polskie ( z niego wzięły

początek wszystkie inne ważniejsze roczniki polskie)

- Georg Waitz – kompilacja hersfeldzko – rugijska w Moguncji (z Moguncji do Pragi, a po

1012 r. do Polski, gdzie zapoczątkował roczniki polskie)

- Stanisław Smolka – pierwszy rocznik według niego powstał w Krakowie koło 1061 r.

- T. Wojciechowski – rocznik dawny zachował się jako ułamkowa kopia w roczniku

wielkopolskim; z Korbei przywędrował do Polski; był to rocznik frankońsko – polski; to

Czesi w 1038 r. wyzieźli rocznik polski do siebie

- W. Kętrzyński – obecny rocznik kapitulny krakowski opiera się na sporej liczbie roczników

małych; zapiski czeskie zostały włączone przez arc. Gaudentego-brata św. Wojciecha

- Max Perlbach – kompilacja moguncka, rocznik obcy przywędrował do Polski z klasztoru w

Dijon, do którego Rycheza oddała Kazimierza na wychowanie w 1026 r. (rocznik klasztoru

św. Benigna w Dijon wykazuje pokrewieństwo z rocznikiem kapitulnym krakowskim); w

opraciu o rocznik fuldajsko-moguncko-dijoński i roczniki czeskie miano w Krakowie w poł.

XI w. sporządzić rocznik obcy

- Z. Budkowa – jest za istnieniem rocznika Gaudentego, uwiezionego w 1038 r. do Czech, a

koło 1038 pojawił się w Polsce rocznik obcy spisany na tablicy paschalnej, zawierający

głównie wiadomości z kregu Rychezy;

- Labuda – przed 1038 r. 2 roczniki obce :

* rocznik pochodzenia hersfeldzko-korbejskiego kończący się na 970 r.; kontynuowany w

Polsce przez Jordana i Gaudentego i uwieziony do Czech

* rocznik pochodzenia augijskiego (i kolońskiego) kończący się na 1012 r., kontynuowany po

1013 r. w Polsce, kontyn. po 1013 r. w Polsce, uzupełniony wpisami z rocznika pierwszego

wywieziony przez Rycheze w 1032 r. i przywieziony do Krakowa przez Kazimierza

Odnowiciela w 1038, 39 r.

Rocznik obcy:

- miejsce powstania – Hersfeld, Moguncja, Fulda, Korbea, Dijon, Kolonia

- kiedy zamknięty? 970-73, 1000, 1012, 970 i 1012 (Labuda), 1048 lub 1061

- przez Pragę lub od razu do Polski przybył – do Gniezna lub Krakowa

Stosunek do roczników czeskich:

- zapożyczenia z Czech w Polsce

- zapożyczenia z Polski w Czechach (Wojciechowski, Kętrzyński, Budkowa, Labuda)

Rocznik obcy stanowi zbierankę zapisek rugijskich, hersfeldzkich, korbejskich i mogunckich.

W Czechach nigdy nie było całego rocznika obcego występującego w najstarszych rocznikach

polskich; był tam rocznik obcy w postaci kadłubowej.

Rocznik Rychezy = rocznik augijski (kompilacja rugijsko-kolońska)

W latach 970-1013 pojawiły się w Polsce 2 roczniki obce:

- kompilacja hersfeldzko-korbejska + katalog arc. mogunckich, spisana w Fuldzie i stąd

przekazana ok. 970 r. do Polski (najpewniej przez Czechy) razem z księgami biskupa Jordana;

rocznik ten był w Polsce kontynuowany – rocznik Jordana, potem Gaudentego, który ok.

1000 r. wzbogacił go zapiskami rodzinnymi o św. Wojciechu

- kompilacja augijsko – kolońska sprowadzana przez Rychezę, żonę Mieszka II w 1013 r. i

kontynuowana na dworze książęcym zapiskami z życia dynastii

Czesi wywieźli tylko jedną kompilację. Rycheza w 1032 r., wyjeżdżając z kraju z

Kazimierzem zabrała ze sobą tez tablicę paschalną rocznikiem jako legitymacja uprawnień

Kazimierza do tronu.

Rocznik Gaudentego – dostał się do klasztoru w Brzewnowie i dał podstawę najstarszemu

rocznikowi czeskiemu

Po 1040 r. w roczniku, który wrócił do kraju wraz z Kazimierzem mamy zapiski związane

ściśle z życiem dynastii, dworu książęcego, lokalne wiadomości o biskupach krakowskich.

Początki rocznikarstwa polskiego? Za Wojciechowskim i Kętrzyńskim – Gniezno 1012 r. –

pisano tu najstarsze roczniki przy katedrze arcybiskupiej i na dworze książęcym

Od 1040 r. – Kraków (rocznik Rychezy)- stał się on rocznikiem kapitulnym

1266 r. – przepisanie rocznika dawnego do nowego rocznika kapitulnego

Obecny rocznik kapitulny nie jest zwyczajnym transumptem dawnego pomnożonym o pewne

amplifikacje, ale tylko ekscerptem . Roczniki świętokrzyski, krótki, wielkopolski posiadają

zapiski, których nie ma w roczniku kapitulnym krakowskim albo są one inaczej

wystylizowane. Stanowią zatem samodzielna wersje rocznika dawnego.

Autor ekscerptu z 1266 r. pominął 40% zapisek rocznika dawnego.

Pojawiają się tez zapiski rocznika kapitulnego krakowskiego dawnego w innych rocznikach

polskich – świętokrzyski, krótki, wielkopolski, poznański, lubiński, kamieniecki, Krasińskich,

Traski + zapiski niespotykane w roczniku kapitulnym

Boczne odgałęzienia często podają tekst rocznika dawnego w lepszym brzmieniu.

Rocznik kapitulny krakowski – tylko jedna z wersji dawnego rocznika

Polskie roczniki XIII i XIV w. :

- te, który wywodzą się z rocznika dawnego sprzed 1266 r. (lubiński, kapituły poznańskiej,

świętokrzyski dawny)

- powstały po 1266 r. : wielkopolski, krótki, poznański, miechowski, górnośląski

Nie maja one wtrętów o charakterze legendarnym (info o biskupach krakowskich, zapiski o

dynastii węgierskiej)

Można je podzielić na podgrupy – grupy roczników cysterskich i franciszkańskich (I poł. XIII

w.) i dominikańskich

Nowa wielka kompilacja dokonana przez franciszkanów krakowskich – dysponowali oni

rozgałęzionymi stosunkami z Czechami i Węgrami, sprzyjał im dwór książęcy –

wykorzystano kronikę węgiersko-polską i żywoty św. Stanisława, wprowadzono katalog

biskupów krakowskich do roczników, wykorzystano kroniki Kosmasa i Marcina Polaka

2 wielkie kompilacje z II poł. XIV w. – mansjonarzy krakowskich (rocznik świętokrzyski

nowy), kronika Janko z Czarnkowa

Konkluzje w skrócie :

1. Dwa roczniki niemieckie:

I – zapiski hersfeldzkie i korbejskie (tzw. kompilacja fuldajska), w Gnieźnie w 970 r.,

kontynuowany przez bpa Jordana i arc. Gaudentego

II – zapiski z Reichenau i kolońskie (przywóz przez Rychezę ok. 1013 r. do Gniezna i

pomnożony tu zapiskami rodzinnymi dworu książęcego)

2. Zapiski „polskie” w Czechach pochodzą z Polski (to Czesi zaczerpnęli ze źródeł

polskich, a nie odwrotnie)

3. Oba najstarsze roczniki polskie – Jordana –Gaudentego i Rychezy powstały w

Gnieźnie przy katedrze biskupiej i dworze książęcym; dopiero ok. 1038/39 rocznik

Rychezy- w Krakowie, dając początek rocznikowi kapitulnemu krakowskiemu

(kontynuowany do 1266)

4. Ok. 1110 r. korzystał z niego Gal;

ok. 1120 r. dokonano odpisu, tworząc rocznik świętokrzyski dawny

u schyłku XII w.- dalsze kopie w Poznaniu, Lubiniu

ok. 1266 r. – nowa, pełniejsza niż poprzednia kopia rocznika kapitulnego (zachowała

się)

u schyłku XIII w. – druga kopia rocznika dawnego – początek nowej, wzbogaconej o

zapiski legendarne rodziny roczników (roczniki klasztorne)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: