Kompetencje szkolnego polonisty 2.doc

Kompetencje szkolnego polonisty 2, Warszawa 1997

Cz. I – Ku szkole otwartej

Czy zmiany sprzyjają edukacji?

Przyjąć wspólną odpowiedzialność

              Szkolne nauczanie polonistyczne winno w miarę harmonijnie łączyć rozwijanie językowych kompetencji i wiedzy uczniów z zapoznawaniem ich z kulturowo-literacką tradycją własną, a więc polską i innych narodów Europy, a także z najwybitniejszymi zjawiskami piśmiennictwa światowego.

              W zakresie języka kształcenie ponadpodstawowe powinno obejmować zarówno rozwijanie umiejętności posługiwania się słowem w różnych sytuacjach, jak i przekazywanie wiedzy o naturze języka, jego możliwościach i ograniczeniach oraz o jego społecznym funkcjonowaniu. Ważną sprawą jest doskonalenie umiejętności jasnego mentowania, przekonywania, prowadzenia rozmowy, dyskusji , negocjacji.

              Trzy równoległe i jednakowo ważne tory:

·         Rozwijanie potrzeb i umiejętności lekturowych

·         Kształtowanie i utrwalanie podstawowej wiedzy o dokonaniach przeszłości i jej twórcach

·         Kształtowanie wiedzy o społecznej roli i zobowiązaniach literatury, o jej miejscu w życiu zbiorowości, wymogach kierowanych pod jej adresem (ble ble ble – przyp. mój)

Reforma, czyli zmiana świadomości

Różnorodność stanie się wkrótce naturalnym i oczywistym składnikiem szkolnej rzeczywistości. Realizacja programu autorskiego wyzwala zarówno w uczniach, jak i rodzicach reakcje i postawy wspierające, wzmacniające proces uczenia się w klimacie wolności.

Reformę czas zacząć...

              Nauczyciel ma prawo nie tylko do zmian

              Musi wziąć odpowiedzialność za rozwój swoich uczniów

              Chodzi o to, żeby zmieniać nie tyle materiał, ile sam proces kształcenia – by rzeczywiście podporządkować go pytaniu: Po co? W jakim celu czytam dany utwór?

              Nauczyciel pojmowany jest jako twórcza indywidualność, którą doradca metodyczny chce pobudzać do innowacji, twórczej próby.

Obciążenia

Program nauczania – wykładnia koncepcji pedagogicznej

              W tradycji europejskiej program zawiera opis celów i wymagań, bardzo rzadko pojawia się jakiś konkret (utwór literacki).

              Na pojęcie programu (curriculum) składa się:

·       Cel (po co uczyć?)

·       Droga do celu (jak uczyć i jak oceniać?)

·       Środek realizacji tego celu (czego uczyć?)

Dobrze skonstruowany program powinno charakteryzować pięć cech

1.     Zgodność z podstawą programową.

2.     Wyrazistość koncepcji pedagogicznej.

3.     Spójność programu.

4.     Hierarchiczność składników

5.     Metodyczność programu – przekład celów ogólnych na operacyjne.

Program autorski indywidualny może, a nawet powinien mieć wyraziste piętno oryginalności i indywidualności twórcy.

Program autorski powszechny powinien być bardziej wyważony, pozbawiony zbyt indywidualnych rysów.

Rozkład materiału?!

·       Nie da się pracować efektywnie bez planu

·       Trzeba liczyć się z czasem, by rozumnie nim gospodarować

·       Trzeba szukać powiązań między różnymi elementami treści

·       Trzeba dobierać je ze względu na potrzeby uczniów danego zespołu i ze względu na założone cele

·       Nie da się pracować z sensem według cudzego planu

Struktura nauki ma zhierarchizowany porządek przedmiotowy (Poetyka stosowana – od stylistyki, poprzez weryfikację, do genologii).

Struktura dydaktyczna stanowi zhierarchizowany system różnych powiązań – merytorycznych, dydaktycznych, psychologicznych , aksjologicznych – dokonywanych ze względu na podmiot (uczeń w danym wieku).

Właściwe czynności w układaniu planu mają trzy etapy:

·     Ustalanie celów i hierarchii na podstawie rozpoznania potrzeb uczniów, dokumentów programowych, podręczników, zasobów pracowni itp.,

·     Ustalenie struktury dydaktycznej, dobór materiału i podział treści na większe całości

·     Wyliczenie godzin lekcyjnych, pisanie planu.

Od konspektu do artykułu

              Ten pierwszy jest osobistą własnością, zapisem służącym do przeprowadzenia konkretnej lekcji w konkretnej klasie. Jest tworem w pełni dookreślonym. Artykuł z kolei nie powinien jedynie powielać konspektu, lecz rysować zdecydowanie szersze perspektywy. I do tego niezbędna jest znajomość teorii dydaktycznej. Autor przekazując wiedzę wynikającą z doświadczenia, jakim była lekcja, dzieli się swymi wrażeniami i obserwacjami.

O różnych stylach uprawiania dydaktyki literatury

Dominantą prac jest dostarczanie w pierwszej kolejności zasad myślenia o istocie procesów kształcenia literackiego.   

Cz. II – Z metodologii

1. Wokół gramatyki, pragmatyki i wartościowania w języku

O języku wartości w szkole

              Teorii aksjologicznych jest wiele. Jednakże tym, co je łączy, jest tal lub inaczej rozumiane przeciwstawienie dobra i zła. Język zawiera nie tylko słownictwo nazywające wprost to, co „złe”, ale też całe klasy wyrazów o negatywnych i pozytywnych nacechowaniach wartościujących.

              Czemu służy język wartości?

Wartość zakłada zawsze osobę wartościującą i przedmiot, a w rzeczywistości raczej cechę czy też cechy jakieś przedmiotu, które są wartościowane. Wartość kryje w sobie pojęcie dobra, antywartość pojęcie zła.

Istotne jest też, żeby odkrywać elementy wartościujące w metaforach i porównaniach.

Komunikacyjne nośniki wartości w lekturze dzieła literackiego

Aksjologiczny stymulator odbioru

Język – jako instrument komunikacji dotyczącej w znacznej mierze wartości, wartościowania i ocen – dopiero w użyciach słów pozwala krystalizować się elementom wartościującym.

O potrzebie retoryki

Retoryka – w rozumieniu aksjologicznym – jest przeciwstawiana autentycznym poglądom wartościowym np. filozoficznym ideom, wyważonej i konsekwentnej argumentacji.

Retoryka jako ars bene loquendi – orator podziwiany za kunszt krasomówstwa.

Retoryka jako sztuka prozy nieartystycznej (publicystyka, epistolografia, piśmiennictwo polityczne, konfesyjne.

Powinowactwa:

a) z logiką – podstawy semantyki logicznej, zasady konstruowania oraz logika erotetyczna, czyli logika pytań (i odpowiedzi);

b) z analizą literacką – przykład Wielkiej Improwizacji (argumentacja, obrażanie, figury retoryczne, apostrofy);

c) z kształceniem językowym – gramatyka.

Pragmalingwistyka – „słowa między ludźmi” (etykieta językowa itp.), umiejętność uczestnictwa w dialogu, dyskusji czy sporze.

Brak ogniwa pośredniego

Dydaktyka mówienia o wartościach i ocenach

Podział pojęć aksjologicznych mający zastosowanie w dydaktyce:

Język ocen, szczególnie ludzi młodych, na naszych oczach bezwładnieje. Źródłami takiego stanu rzeczy są: subkultura młodzieżowa – gorąca superlatywizacja, sprowadzona do wszechogarniającego stosowania formantu super/naj (w roku 2007 to chybiona uwaga – przyp. mój) oraz polityczna poprawność (słówko „inaczej” – kochający inaczej itp.)

Etyczność negocjacji

Trzy zasady etyczne:

·       „Nie chciej pokonać partnera”

·       „Ni ukrywaj, lecz odkrywaj korzyści”

·       „Uwzględnijcie interesy nieobecnych w negocjacjach”

Nie ma negocjacji bez wzajemnych ustępstw.

W języku dydaktyki:

„negocjacje” (negotiatio – handle hurtowy, działania... operacje bankowe) – termin, kierunek i koszty wycieczki klasowej, termin dużego sprawdzianu z przedmiotu.

(i kuźwa o tym koleś się rozpisuje na trzy strony – przyp. mój)

Z pragmatyką na ty, z gramatyką na pani

Stwierdzono na podstawie badań, że słownictwo w większym stopniu decyduje o zrozumiałości języka niż gramatyka.

Przeciw gramatyce, przeciw martwej tradycji

Dla autora CAŁA tradycyjna gramatyka szkolna jest martwa. Poniżej siedem powodów:

·       (Chomsky) gramatykę mamy wrodzoną, uwewnętrznioną w postaci kompetencji językowej;

·       gramatykę mamy daną w języku, którym mówimy. Więc, skoro jest dana, nie ma co się nią zajmować;

·       w codziennych kontaktach językowych nie zwraca się na nią uwagi;

·       nauczyciele muszą ją znać, ale nie po to, by ją wpajać uczniowi, lecz by układać mu ćwiczenia w posługiwaniu się językiem;

·       powszechne uczenie gramatyki nie udaje się ;

·       gramatyka jako taka nie ma charakteru dydaktycznego

·       brak zaplecza empirycznego.

Barbarzyńca w (szkolnym) ogrodzie

Glosa do poglądów zawartych w poprzednim artykule

Usunąć język polski z „języka polskiego”?

Jak wyżej

Dziecko, które przychodzi do szkoły, włada biegle językiem ojczystym – szkoła ma za zadanie i musi nauczyć operowania językiem w piśmie.

2. Podstawy lektury, interpretacji, wartościowania

Lekcja tradycji, lekcja czytania

W szkole obowiązywać winien nie porządek historii, lecz porządek interpretacji.

Lekcja polskiego pojęta jako wprowadzenie w tradycję.

Kształtowanie czegoś, co nazwać można licealną lub szkolną hermeneutyką – formowanie takich umiejętności, które pozwoliłyby czytać arcydzieła wchodzące bezpośrednio do szkolnego programu oraz inne.

Dostrzec człowieka. O szkolnej interpretacji tekstu literackiego

Hermeneutyka egzystencjalistyczna zwraca naszą uwagę na niezwykle istotne powiązanie, wręcz wzajemne przenikanie się kategorii bytu ludzkiego i kategorii języka.

Hermeneutyka Gadamerowska – rozmowa dwóch horyzontów: autora i odbiorcy.

Hermeneutyka personalistyczna – praźródłem języka, rozumienia, pojmowania, a także interpretacji jest osoba. Wchodzi ona w relacje z drugą osobą i ten kontakt jest warunkiem wszelakiego dialogu, dyskursu, komunikacji.

Sytuacja zderzeń bytów ludzkich:

1. Autor (świat autora) – czytelnik (interpretator)

2. Uczeń – nauczyciel

3. Uczeń – klasa

Dzieło nie jawi się jako twór posiadający jeden określony i z góry dany sens, lecz jako całość otwarta na różne odczytania. Każda interpretacja staje się kolejnym tekstem, który jest dziełem interpretatora.

Dzieło literackie jest swoistym przesłaniem człowieka do człowieka. Śladem twórcy, lecz i apelem do odbiorcy. Jest więc tym bardziej wartościowe, im bardziej ludzkie (Stefan Sawicki).

Dom w kulturze

              Kiedyś – przestrzenne centrum świata

Współcześnie – pamięć tradycji i wykorzenienie

Temat: Rodzina

Rodzina i rodzicielstwo to społeczne sacrum. Dom pozostaje miejscem samorealizacji, najbardziej autentyczną sferą tworzenia.

Rodzinę określa się jako zjawisko długiego trwania. Wówczas mówimy o więzach krwi, dziedzictwie, rodzie, pokoleniach.

Biografia czy biografistyka? (Z. Uryga)

Artykuł zawarty w książce Godziny polskiego – nie widzę sensu ponownego streszczania.

O potrzebie dystansu wobec metod intuicyjnych

O dramie

              Metoda (forma) intuicyjna

W dydaktyce polonistycznej drama nie stanowi metody. Jest formą pracy w obrębie metody przekładu intersemiotycznego.

Wypowiedź gestualno-mimiczna stosowana na lekcjach języka polskiego powinna być rozumiana jako rodzaj gry z tekstem, do której podjęcia potrzebna jest nie emocjonalna, lecz intelektualna gotowość.

Stosowanie dramy tam, gdzie precyzyjniej formułuje myśl słowo, jest zabiegiem chybionym.

              „Drama niejedno ma imię”

1. Psychodrama:

a) umiejętność badania (sądowania) prawdy za pomocą gry,

b) forma psychoterapii grupowej dla dzieci cierpiących na zahamowania, prowadzona...