0018 KOPCZEWSKI.pdf

155

Marian KOPCZEWSKI

Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni

ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE ELEMENTEM

SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO PAŃSTWA

Wstęp

W Polskiej Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 roku, czytamy:

„Nadrzędnym celem działań państwa w dziedzinie bezpieczeństwa wewnętrznego

jest utrzymanie zdolności do reagowania - odpowiednio do zaistniałej sytuacji –

w przypadku wystąpienia zagrożeń bezpieczeństwa publicznego oraz bezpieczeń-

stwa powszechnego, związanych z ochrona porządku prawnego, życia i zdrowia

obywateli oraz majątku narodowego przed bezprawnymi działaniami oraz skutkami

klęsk żywiołowych, katastrof naturalnych i awarii technicznych.

Osiągniecie tego celu wymaga tworzenia spójnych przepisów prawnych,

kształtowania postaw społecznych, doskonalenia działalności wszystkich podmio-

tów państwowych i społecznych, których aktywność związana jest z bezpieczeń-

stwem wewnętrznym państwa. Będzie to możliwe poprzez zwiększenie efektywno-

ści działania administracji publicznej oraz systematyczne podnoszenie poziomu

profesjonalizmu funkcjonariuszy i pracowników instytucji państwowych realizują-

cych zadania w tej sferze funkcjonowania państwa, a także upowszechnianie wie-

dzy o zagrożeniach bezpieczeństwa wewnętrznego państwa.

Wszelkie działania w zakresie zapewnienia odpowiedniego, akceptowanego

przez społeczeństwo, poziomu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa winny być

skierowane na realizacje zadań w zakresie wdrożenia systemu zarządzania kryzy-

sowego, budowy Systemu Ochrony Ludności poprzez zapewnienie funkcjonowania

Systemu Ostrzegania i Alarmowania Ludności oraz Zintegrowanego Systemu Ra-

towniczego, a także integracji i konsolidacji z działaniami NATO, UE i ONZ oraz

innych organizacji międzynarodowych, których Polska, bądź polskie instytucje

państwowe są członkiem. Pierwszy z nich dotyczy budowy nowoczesnego zinte-

growanego systemu zarządzania kryzysowego. Drugi – integracji i konsolidacji

z działaniami NATO i UE oraz innych organizacji międzynarodowych, których Pol-

ska, bądź polskie instytucje państwowe są członkiem”.

Problematyka zarządzania kryzysowego w systemie bezpieczeństwa

Zarządzanie kryzysowe rozwijało się na bazie doświadczeń wielu pokoleń. Od

zarania dziejów człowiek był narażony na niebezpieczeństwa w wymiarze jednost-

kowym, lokalnym, narodowym oraz międzynarodowym. Od lat też prowadzono

badania procesów zarządzania w sytuacjach trudnych – eksperymentalnych. To

pozwoliło obecnie na ukierunkowanie prac związanych ze zwiększeniem wskaźni-

ków bezpieczeństwa

Zarządzanie kryzysowe 1 – „ ...to działalność organów administracji publicznej

będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na

zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi

kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia

1 Ustawa z dnia 26.04.2007 r. o zarządzaniu kryzysowym , Dz. U. Nr 89, poz. 590, art. 2.

156

sytuacji kryzysowych oraz na odtwarzaniu infrastruktury lub przywróceniu jej pier-

wotnego charakteru. ”

W sytuacji wystąpienia zagrożenia, zarządzanie kryzysowe obejmuje (rys.1)

kształtowanie i kontrolowanie jego przebiegu w drodze zaplanowanych działań,

które zapewniałyby zminimalizowanie strat i właściwy poziom bezpieczeństwa,

a także odbudowę po katastrofie.

Uwzględniając możliwe przedsięwzięcia, wyodrębniono dwa etapy zarządza-

nia kryzysowego: przed – i po wystąpieniu zagrożenia.

Pierwszy etap – planowanie występuje w fazie zapobiegania i przygotowania.

Etap ten obejmuje całokształt działalności wszystkich szczebli władzy publicznej,

organizacji pozarządowych, mediów, kierownictw zakładów pracy i innych podmio-

tów prawa, których działania mają wpływ na warunki życia ludności i kształtowanie

jej otoczenia przed wystąpieniem zagrożenia w dowolnej formie, wykraczającego

parametrami poza granicę zagrożeń standartowych. W skrajnych sytuacjach istnie-

je możliwość uruchomienia procedur kryzysowych.

Faza zapobiegania obejmuje:

- stałe monitorowanie zjawisk mogących stanowić źródło zagrożeń;

- bilansowanie dostępnych zasobów;

- udział w opracowywaniu i egzekwowaniu przepisów wydanych przez wła-

ściwy organ.

PRZYGOTOWANIE

REAGOWANIE

ZAPOBIEGANIE

KATASTROFA

ODBUDOWA

Rysunek nr 1 . Fazy systemu zarządzania kryzysowego

Źródło: opracowanie własne.

Faza przygotowania obejmuje:

- opracowywanie i uzgadnianie planów i procedur reagowania;

- tworzenie niezbędnych do działania warunków organizacyjnych, kadro-

wych, logistycznych i finansowych;

- organizację systemów łączności oraz ostrzegania i alarmowania;

- zapewnienie ciągłości funkcjonowania systemu kierowania podległymi si-

łami i środkami;

- szkolenie i doskonalenie organizacji działań.

Drugi etap – realizacyjny – ma miejsce w momencie wykrycia zbliżającego się

zagrożenia lub jego wystąpienia. Reagowanie kryzysowe ma miejsce wówczas,

gdy zagrożenie przekracza granice standardowe. Tylko taka sytuacja upoważnia

do uruchomienia dodatkowych sił lub procedur kryzysowych. Etap ten rozpoczyna

157

się wszczęciem działań pozarutynowych, a kończy się przywróceniem normalnych

warunków życia. Ten etap obejmuje dwie fazy: reagowania i odbudowy. Faza r e-

agowania jest bezpośrednią reakcją na zaistniałą lub oczekiwaną sytuację, która

stanowi lub może stanowić zagrożenie dla obiektów infrastruktury państwa, 2 ludno-

ści, jej mienia lub środowiska naturalnego. Faza reagowania jest specyficzna, po-

nieważ wszelkie uchybienia procedurom, każdy błąd powoduje określone skutki

i nie ma czasu na powtarzanie czynności. Działania w tej fazie odbywają się

w warunkach spontanicznej reakcji poszkodowanych ludzi. Stąd też faza reagowa-

nia powinna obejmować możliwe warianty zachowań i metody ich analizowania.

Niezwykle ważne jest, aby plany były osadzone w realiach.

Powinny one obejmować:

- wszczęcie odpowiednich procedur przewidzianych w planie reagowania

kryzysowego, stosownie do występującego zagrożenia, w tym skierowanie

odpowiednich sił i środków;

- kierowanie i koordynacja wszelkimi poczynaniami sił ratunkowych, aż do

ustania przyczyn, które spowodowały powstanie zagrożenia.

Faza odbudowy rozpoczyna się w trakcie reagowania. Istotą tej fazy jest za-

pewnienie poszkodowanej ludności pomocy socjalnej i psychologicznej, w tym:

- minimalnego standardu życia w tym trudnym dla niej okresie – tylko w fazie

ratowania, względnie przez krótki okres czasu, np. po katastrofie (schro-

nienie, jedzenie, woda pitna, ubranie, pieniądze, itp.);

- wsparcia psychologicznego dla wszystkich, których dotknęła katastrofa

(podejmowania za poszkodowanych decyzji, dawać praktyczne rady, wsłu-

chiwać się w ich uczucia i zapewnić bliską fizyczną obecność, stworzyć

bezpieczną i opiekuńczą atmosferę, itp.);

- pełnej i profesjonalnej pomocy w odbudowie lub budowie nowej bezpiecz-

nej rzeczywistości;

- odtworzenie i uzupełnienie zasobów (sił i środków biorących udział w akcji

ratowniczej);

- sporządzenie analiz i raportów z przeprowadzonych działań i sformułowa-

nie wniosków;

- ewentualna modyfikacja planów i procedur reagowania oraz programów

szkolenia.

W tym wszystkim, ważną sprawą jest ciągłe monitorowanie i analizowanie

rozwoju sytuacji po wystąpieniu jakiegokolwiek zagrożenia związanego ze zdarze-

niami krytycznymi 3 oraz szacowanie szkód fizycznych powstałych w wyniku jego

wystąpienia. Te szacunki i inne informacje pozwolą określić tempo, rodzaj, wiel-

kość, przebieg reakcji człowieka na sytuację traumatyczną i zakres pomocy oraz

zaplanować wysiłek odbudowy i zakres prac minimalizujących straty w przyszłości.

Ogólne założenia systemu zarządzania kryzysowego w NATO, UE

i w Polsce

Rozwój sytuacji polityczno-społecznej na świecie i pojawienie się szeregu no-

wych, niespotykanych dotąd zagrożeń wymusiło konieczność opracowania nowego

2 Ibidem, art. 3.

3 Jest sytuacja, w której znajdują się osoby, wywołująca silne reakcje emocjonalne (stres dysfunkcjonal-

ny, kumulujący, pourazowy), np. zabite dzieci, przenoszenie zwłok, utrata całego dobytku, niepowo-

dzenie akcji, bezradność, itd.

158

sojuszniczego systemu reagowania kryzysowego. Na szczycie NATO w Waszyng-

tonie w roku 1999 stwierdzono, iż dotychczasowe narzędzia reagowania kryzyso-

wego nie są adekwatne do ryzyka zagrożeń i wyzwań, z którymi trzeba będzie się

zmierzyć.

W związku z powyższym, w sierpniu 2001 roku, Rada Północnoatlantycka za-

twierdziła wytyczne polityki obronnej Sojuszu, 4 które przewidują utworzenie jednoli-

tego, w pełni zintegrowanego Systemu Reagowania Kryzysowego NATO (NATO

Crisis Response System – NCRS).

Zasadniczym celem NCRS jest zapewnienie Sojuszowi zbioru opcji i środków

do sprawnego zarządzania i właściwej reakcji na zagrożenia kryzysowe. Ponadto

system ma na celu poprawę zdolności kolektywnego reagowania Sojuszu w sytu-

acjach kryzysowych za pomocą szerokiego spektrum środków. Zawarte w nim

środki oraz procedury ich wdrażania, umożliwiają reagowanie w odpowiednim cza-

sie i w skoordynowany sposób stosownie do zaistniałej sytuacji kryzysowej lub

zagrożenia.

System Reagowania Kryzysowego NATO został zatwierdzony przez Radę

Północnoatlantycką 30 września 2005 roku.

Jednym z istotnych założeń zapewniających właściwe funkcjonowanie sojusz-

niczego systemu, jest jego ujęcie w narodowych systemach. W związku z powyż-

szym, każde państwo członkowskie zobowiązane zostało do dostosowania swoich

narodowych systemów do wymogów i ustaleń zawartych w Systemie Reagowania

Kryzysowego NATO.

W związku z przekształceniem Systemu Pogotowia NATO w System Reago-

wania Kryzysowego NATO 5 w naszym kraju trwa transformacja Narodowego Sys-

temu Pogotowia Obronnego (NSPO) 6 w Narodowy System Pogotowia Kryzysowe-

go (NSPK).

W kraju tę problematykę normuje Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP 7

oraz Polityczno-Strategiczna Dyrektywa Obronna RP 8 .

Na podstawie powyższych dokumentów ustanowiono Narodowy System Po-

gotowia Kryzysowego (NSPK), 9 obejmujący pięć zasadniczych komponentów,

w tym:

- opcje zapobiegania we wszystkich sytuacjach kryzysowych;

- środki reagowania kryzysowego;

- przeciwdziałanie zaskoczeniu i agresji;

4 C-M (2001) 63, NCRS: Wytyczne dot. polityki

5 R. Jakubczak, J. Flis: Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku. Wyzwania strategiczne. War-

szawa 2006, s. 256; zob. szerzej: Z. Piątek: Procedury i przedsięwzięcia systemu reagowania kryzy-

sowego . Warszawa 2005

6 NSPO jest to zespół zasad, procedur i przedsięwzięć realizowanych w ramach systemu obronności

państwa, w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa kryzysem lub wojną, ma-

jący na celu zapewnienie adekwatnego do potrzeb reagowania na te zagrożenia; zob: R. Jakubczak,

J. Flis: Bezpieczeństwo narodowe..., op. cit., s. 256.

7 Zaakceptowana przez Radę Ministrów 22.07.2003 r. i zatwierdzona przez Prezydenta RP w dniu

8 września 2003 r.

8 Postanowienie Prezydenta RP z dnia 12.03.2004 r. o wydaniu Polityczno-Strategicznej Dyrektywy

Obronnej Rzeczypospolitej Polskiej (M. P. Nr 16, poz. 255), także zob.: art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy

z dnia 21.11.1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP (Dz. U. Z 2004 r. Nr 241, poz. 2416,

z późn. zm. w Dz. U. z 2004 r. Nr 277, poz. 2742, z 2005 r. Nr 180, poz. 1496 oraz z 2006 r. Nr 104,

poz. 708 i 711 i Nr 220, poz. 1600.

9 Ustawa z dnia 26.04.007 r. o zarządzaniu…, op. cit., art. 3.5.

159

- stopnie alarmowe.

Przedsięwzięcia NSPK zostały zawarte w „Wykazie przedsięwzięć i procedur

uruchamiania Narodowego Systemu Pogotowia Kryzysowego”. Na podstawie usta-

leń zawartych we wspomnianej dyrektywie, poszczególne działy administracji rzą-

dowej zobowiązane zostały do uszczegółowienia zadań realizowanych w ramach

NSPK.

W Polsce w roku 2007 zostało utworzone Rządowe Centrum Bezpieczeństwa

do współpracy z komórkami i jednostkami organizacyjnymi NATO i UE oraz innych

organizacji międzynarodowych . 10

W Unii Europejskiej – fundamenty pod wspólną politykę UE w dziedzinie

ochrony cywilnej położyło spotkanie ministerialne w 1985 roku. Od tego czasu

w Unii przyjęto szereg rezolucji związanych generalnie z bezpieczeństwem lud-

ności cywilnej:

- o wdrażaniu współpracy społeczeństw w zakresie ochrony cywilnej

z 25.06.1987 r.;

- o nowych trendach współpracy społeczeństw w dziedzinie ochrony cywilnej

z 13.02.1989 r.;

- o współpracy społeczeństw w zakresie ochrony cywilnej z 23.11.1990 r.;

- o doskonaleniu wzajemnej pomocy między państwami członkowskimi

w przypadku katastrofy naturalnej lub technologicznej z 08.02.1991 r.;

- o wzmocnieniu współpracy społeczeństw w zakresie ochrony cywilnej

z 31.10.1994 r.

W dniu 29 lipca 1991 roku Rada Unii Europejskiej przyjęła decyzję w sprawie

wdrożenia jednego europejskiego alarmowego numeru telefonicznego – 112.

Powyższe rezolucje mają na celu zdynamizowanie procesów budowy kom-

patybilnych systemów bezpieczeństwa w krajach członkowskich. Narodowe syste-

my ochrony cywilnej noszą już jednak różne nazwy (gotowości cywilnej, gotowości

kryzysowej, bezpieczeństwa cywilnego, zintegrowanych systemów zarządzania

kryzysowego i ochrony cywilnej). Na czele tych struktur stoją dyrektorzy generalni,

po wspólnych spotkaniach, to oni nadają ton doskonaleniu struktur, techniki, zadań

i procedur w zakresie standardów bezpieczeństwa ludności cywilnej w każdych,

nawet ekstremalnych warunkach. Od roku 1996 w Unii były podejmowane działa-

nia i wysiłki na rzecz przygotowania kandydatów do Unii Europejskiej.

Aktualnie w UE akcentuje się następujące problemy z zakresu ochrony cy-

wilnej:

- zapobieganie i zwalczanie skutków katastrof, klęsk żywiołowych oraz ak-

tów terroru;

- doskonalenie współpracy z międzynarodowymi ośrodkami nauki, naucza-

nia i szkolenia;

- prowadzenie regularnych spotkań dyrektorów generalnych;

- prowadzenie intensywnych akcji informacyjnych i edukacyjnych w spra-

wach samoochrony (pomóż sobie sam);

- wprowadzanie nowych projektów (załącznik 6), technik i procedur w dzie-

dzinie bezpieczeństwa ludności.

W systemach bezpieczeństwa państw UE – dominują następując zasady:

10 Ibidem, art. 10 i 11

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: