Bożena Fabiańska-Katalogowanie dokumentów elektronicznych.doc

(168 KB) Pobierz

Bożena Fabiańska
Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Białymstoku

KATALOGOWANIE DOKUMENTÓW ELEKTRONICZNYCH

DOKUMENT ELEKTONICZNY- dokument istniejący w postaci elektronicznej, dostępny za pomocą techniki komputerowej

Dokument elektroniczny o dostępie lokalnym

· to dokument na nośniku elektronicznym takim jak np. dysk optyczny, dyskietka, który musi być włożony przez użytkownika do komputera lub urządzenia peryferyjnego podłączonego do komputera.

Nośnik dokumentu elektronicznego można opisać.

Dostęp lokalny realizujemy z użyciem nośnika fizycznego.

Dokument elektroniczny o dostępie zdalnym - to dokument, do którego mamy dostęp bez posługiwania się nośnikiem fizycznym.
Nie mamy nośnika, ale mamy dostęp do niego i opisujemy nie nośnik a sposób dostępu.

Katalogowanie dokumentów elektronicznych o dostępie zdalnym jest to nowa sytuacja dla bibliotek, ponieważ mamy opisać dokument, którego fizycznie nie mamy.
Kiedy jesteśmy zobowiązani do katalogowania tychże dokumentów?
Dokumentów elektronicznych zdalnych publicznie dostępnych nie katalogujemy.
Katalogujemy dokument elektroniczny o dostępie zdalnym licencjonowanym, czyli wtedy, gdy mamy licencję na jego użytkowanie (jesteśmy prawnymi właścicielami usługi dostępu).
Obecnie w minimalnym stopniu zjawisko to dotyka biblioteki publiczne, więc skupimy się przede wszystkim na dokumentach elektronicznych o dostępie zdalnym.

DOKUMENT ELEKTRONICZNY A ZAWARTOŚĆ DOKUMENTU

Dokument elektroniczny jako typ dokumentu został wyodrębniony tylko ze względu na postać ( czytaj: postać elektroniczną).

PN-N-01152-13 omawia tylko elementy wspólne dla wszystkich rodzajów dokumentów opublikowanych na nośnikach elektronicznych.

Tworząc opis katalogowy dokumentu elektronicznego należy przede wszystkim określić jego zawartość i w zależności od jego zawartości posiłkować się innymi normami na dane typy dokumentów, tzn.

· jeśli opisujemy "książkę multimedialną" obowiązuje nas arkusz 01 Opis bibliograficzny - Książki i arkusz 13 PN
Opis bibliograficzny - Dokumenty elektroniczne

· jeśli opisujemy "czasopismo multimedialne" obowiązuje nas arkusz 2 Opis bibliograficzny - Wydawnictwa ciągłe i arkusz 13 PN
Opis bibliograficzny - Dokumenty elektroniczne itd.

ELEMENTY OPISU DOKUMENTU ELEKTRONICZNEGO I ZNAKI UMOWNE
II stopień szczegółowości opisu z odwołaniem się do pól formatu MARC21

Strefa 1. Strefa tytułu i oznaczenia odpowiedzialności (pole 245)
Tytuł właściwy
[ ] Określenie typu dokumentu
UWAGA! ELEMENT OBOWIĄZKOWY
: Dodatek do tytułu
/ Pierwsze oznaczenie odpowiedzialności
; Następne oznaczenie odpowiedzialności
Strefa 2. Strefa wydania (pole 250)
. - Oznaczenie wydania
/ Pierwsze oznaczenie odpowiedzialności dotyczące wydania
Dodatkowo strefa specjalna , Strefa 3, jeśli da się określić, że dany dokument elektroniczny to jednocześnie:
wydawnictwo ciągłe - Strefa numeracji (pole 362)
druk muzyczny - Strefa postaci zapisu muzycznego (pole 254)
dokument kartograficzny - Strefa danych matematycznych (skala) (pole 255)
Strefa 3. Szczegółowe oznaczenie rodzaju i wielkości dokumentu (pole 256)
. - Oznaczenie rodzaju dokumentu
Uwaga: Element obowiązkowy w opisie dokumentów o dostępie zdalnym.
Strefa 4. Strefa adresu wydawniczego (pole 260)
. - Pierwsze miejsce wydania
: Nazwa wydawcy
, Data wydania
Uwaga: Jeśli nie mamy danych o miejscu wydania, wydawcy i daty wydania, podajemy następujące elementy w nawiasie okrągłym:
( Miejsce sporządzenia kopii
: Nazwa sporządzającego kopię
, ) Data sporządzenia kopii
Strefa 5. Strefa opisu fizycznego (pole 300)
. - Określenie formy i liczby nośników fizycznych
Stosowane tylko w dokumentach o dostępie lokalnym
: Oznaczenie innych cech fizycznych
; Wymiary
Stosowane tylko w dokumentach o dostępie lokalnym
+ Oznaczenie dokumentu towarzyszącego
Strefa 6. Strefa serii (pole 440, 490)
. - ( Tytuł serii lub podserii
, ISSN serii lub podserii
; ) Numeracja w obrębie serii lub podserii
Uwaga: Dane o serii oddziela się od danych o podserii znakiem kropki.
Strefa 7. Strefa uwag (pola 5xx)
. - Uwagi Uwaga: Elementami obowiązkowymi są uwagi o źródle tytułu właściwego i źródle oznaczenia wydania (jeśli jest ono inne niż poprzednie), uwaga zawierająca datę aktualizacji/ nowelizacji dokumentu oraz uwaga o wymaganiach systemowych - w przypadku dokumentów elektronicznych o dostępie lokalnym i o trybie dostępu - w przypadku dokumentów elektronicznych dostępnych zdalnie.
Wymagania systemowe (pole 538) - element występujący przed innymi typami uwag.
Lokalizacja elektroniczna i sposób dostępu do dokumentu elektronicznego (pole 856) - element końcowy opisu formalnego dla dokumentów dostępnych zdalnie.
Strefa 8. Strefa międzynarodowego znormalizowanego numeru (pola lokalne 920, 922, 924)
. - Międzynarodowy znormalizowany numer

Specyficzne dla dokumentów elektronicznych elementy opisu bibliograficznego. Dokument elektroniczny o dostępie lokalnym

Strefa 3. Strefa szczegółowego oznaczenia rodzaju i wielkości dokumentu.

Oznaczenie rodzaju dokumentu elektronicznego (oznaczenie wielkości dokumentu elektronicznego)

Szczegółowe oznaczenie rodzaju dokumentu elektronicznego jest elementem zalecanym, czyli obowiązuje nas w II stopniu szczegółowości opisu. Należy podawać jedno z ogólnych określeń, które charakteryzują zawartość opisywanego dokumentu elektronicznego:
Dane
Program
Dane i program.

Jeśli nawet nie występują one w źródle informacji, podajemy je w strefie 3 bez nawiasów kwadratowych. Możemy również podawać bardziej szczegółowe określenia.

PN podaje następujące propozycje:

Dane dzieli na: Czcionki, Dane graficzne ( w tym Zapis muzyczny), Dane liczbowe, Dane odwzorowujące (w tym Dane kartograficzne), Dane dźwiękowe, Dane tekstowe ( w tym: Bibliograficzna baza danych, Czasopismo elektroniczne).
Dokumenty typu Program dzieli na Oprogramowanie aplikacyjne (w tym: Program projektowania komputerowego, Program zarządzania bazą danych, Program wydawniczy, Gra(y), Program arkusza kalkulacyjnego, Procesor tekstu), Oprogramowanie systemowe (System operacyjny, Język programowania, Program wyszukiwawczy).
Dane i program dzieli na: Multimedia interakcyjne, Usługi online.

Jeśli głównie dane stanowią podstawową zawartość dokumentu elektronicznego, a program pojawia się tylko marginalnie (lub odwrotnie), należy podać termin określający podstawową zawartość dokumentu.

UWAGA: Wielkość dokumentu można podać, jeżeli informacja ta jest dostępna. Jeśli dokument elektroniczny poddany jest kompresji, informację o jego wielkości można pominąć. Liczbę bajtów należy podawać w formie występującej w źródle. Wielkość dokumentu elektronicznego podajemy w nawiasach okrągłych bezpośrednio po oznaczeniu rodzaju danego dokumentu elektronicznego. Liczbę bajtów poprzedzamy dwukropkiem.

Strefa 5. Strefa opisu fizycznego.

Określenie formy i liczby nośników fizycznych : oznaczenie innych cech fizycznych ; wymiary + oznaczenie dokumentu towarzyszącego

Np. 1 dyskietka ; 9 cm
1 dysk optyczny (CD-ROM) : dźw., kolor ; 12 cm
2 dyski optyczne (CD-ROM) : kolor ; 12 cm + podręcznik : 43 s. ; 23 cm

W opisach dokumentów elektronicznych o dostępie zdalnym zaleca się opisywać nośnik fizyczny, co jest obowiązujące w II stopniu szczegółowości opisu.

Należy podać liczbę (cyframi arabskimi) i rodzaj nośników fizycznych (dyskietka, dysk optyczny), na którym jest opisywany dokument elektroniczny.

Określenie "dysk optyczny" możemy uzupełnić przejętym z dokumentu określeniem specyficznego jego zapisu (PN nazywa to formatem) np. CD-ROM, DVD-ROM, DVD-VIDEO w nawiasach okrągłych. Przy zapisach dźwięku podajemy skrót "dźw., przy dokumentach kolorowych "kolor".

Wymiary nośnika podajemy w cm.

Strefa 7. Strefa uwag.

W dokumentach elektronicznych strefa uwag jest obowiązkowa. Dla dokumentów o dostępie lokalnym jest to uwaga o wymaganiach systemowych (jeśli informacja taka jest dostępna!), poprzedzona wyrażeniem: "Wymagania systemowe".

Wymagania systemowe podajemy w następującej kolejności: nazwa, model i/lub numer (numery) komputera (komputerów), wielkość pamięci, nazwa i wersja systemu (systemów) operacyjnego (operacyjnych, oprogramowanie, urządzenia peryferyjne, modyfikacje sprzętu komputerowego.

Przykład:
Wymagania systemowe: Komputer zgodny z IBM PC 486DX;
16 MB RAM; MS Windows 3.1 lub nowsze; napęd CD-ROM
poczwórnej prędkości; karta dźwiękowa

Specyficzne dla dokumentów elektronicznych elementy opisu bibliograficznego. Dokument elektroniczny o dostępie zdalnym

Strefa 3. Strefa szczegółowego oznaczenia rodzaju

Oznaczenie rodzaju dokumentu elektronicznego

Szczegółowe oznaczenie rodzaju dokumentu elektronicznego jest elementem obowiązkowym. Należy podawać jedno z ogólnych określeń, które charakteryzują zawartość opisywanego dokumentu elektronicznego:
Dane
Program
Dane i program.

Jeśli nawet nie występują one w źródle informacji, podajemy je w strefie 3 bez nawiasów kwadratowych. Możemy również podawać bardziej szczegółowe określenia.

PN podaje następujące propozycje:

Dane dzieli na: Czcionki, Dane graficzne ( w tym Zapis muzyczny), Dane liczbowe, Dane odwzorowujące (w tym Dane kartograficzne), Dane dźwiękowe, Dane tekstowe ( w tym: Bibliograficzna baza danych, Czasopismo elektroniczne).
Dokumenty typu Program dzieli na Oprogramowanie aplikacyjne (w tym: Program projektowania komputerowego, Program zarządzania bazą danych, Program wydawniczy, Gra(y), Program arkusza kalkulacyjnego, Procesor tekstu), Oprogramowanie systemowe (System operacyjny, Język programowania, Program wyszukiwawczy).
Dane i program dzieli na: Multimedia interakcyjne, Usługi online.

Strefa 5. Strefa opisu fizycznego. Element pomijany.

Strefa 7. Strefa uwag.

W dokumentach elektronicznych strefa uwag jest obowiązkowa. Dla dokumentów o dostępie zdalnym jest to uwaga o trybie dostępu, poprzedzona wyrażeniem: "Tryb dostępu:". Podaje się informacje o metodzie dostępu np. ftp, jak i adres lokalizacji, który przejmuje się formie występującej w źródle.

Np. Tryb dostępu: World Wide Web. URL: http://www.un.org
Tryb dostępu: Internet przez ftp://ftp.nevada.edu

Propozycja listy wzorcowej na oznaczenie rodzaju dokumentu elektronicznego, które określa podstawową zawartość opisywanego dokumentu.

Dane tekstowe, ale tylko wtedy, gdy nie da się określić, że jest to: Bibliograficzna baza danych (np. Bibliografia fotografii polskiej...)
Czasopismo elektroniczne (np. EBIB)
Aktualizowana baza danych (np. LEX)

(Dane tekstowe to zdigitalizowane dokumenty piśmiennicze, np. Encyklopedia Gutenberga, autografy dzieł Kopernika, teksty przepisów prawnych...)

Określenia Dane tekstowe używamy, gdy tekst stanowi podstawową zawartość dokumentu, nawet jest wyposażony jest w program np. wyszukiwawczy.

Dane graficzne (zdjęcia, rysunki, reprodukcje, ogólnie ikonografia, ale bez cech prezentacji multimedialnej)
Dane liczbowe
Multimedia interakcyjne z grupy Dane i program
Dane kartograficzne należące do grupy Dane odwzorowujące
Zapis muzyczny (np. zdigitalizowane druki muzyczne, czy też rękopisy muzyczne) należący do grupy Dane graficzne
W publikacji K. Sanetry "Format MARC 21 rekordu bibliograficznego dla dokumentu elektronicznego" pojawia się też jako analogiczny termin Notacja muzyczna. Dane dźwiękowe
Film (np. Ogniem i mieczem w reż. J. Hoffmana)
Z grupy Program:
Program zarządzania bazą danych
Program wydawniczy
Program projektowania komputerowego
Program arkusza kalkulacyjnego
Procesor tekstu
Gra(y)
System operacyjny
Język programowania
Program wyszukiwawczy
oraz
Program, jeśli nie są to w/w rodzaje oprogramowań (np. Kurs szybkiego pisania na komputerze, programy do różnych analiz)
Z grupy Dane i program Usługi online (np. serwisy informacjne o dostępie zdalnym)
Dane i program, jeśli nie są to Multimedia interakcyjne czy też Usługi online

WZORY

Opis dokumentu elektronicznego jednoczęściowego o dostępie lokalnym. Multimedia interakcyjne.

Do tej grupy należą: encyklopedie, informatory, przewodniki, atlasy, prezentacje galerii, muzeów, miast, podręczniki do nauki języków obcych i inne "książki" zrealizowane jako prezentacje multimedialne.

Tytuł właściwy [Dokument elektroniczny] : dodatek do tytułu / pierwsze oznaczenie odpowiedzialności ; każde następne oznaczenie odpowiedzialności. - Oznaczenie wydania / pierwsze oznaczenie dot. wydania. - Multimedia interakcyjne.