&   Inny słownik języka polskiego

Mirosław Bańko

[PG 6625. I56]

Słownik różni się od innych słowników ogólnych j. polskiego:

-          inny układ strony

-          inne definicje

-          przyjemny w odbiorze

Budowa haseł:

-          Porządek haseł alfabetyczny, typu „litera po literze”. Znaki nieliterowe np. odstęp, łącznik, apostrof są ignorowane. Duże litery są traktowane tak samo jak małe, a litery obce tak samo jak polskie, a więc tak jakby nie miały swoistych dla siebie akcentów. Zalecane punkty podziału oznaczone są za pomocą małych kropek.

-          Hasła homonimiczne poprzedzone są szarym paskiem z numerem homonimu i krótkim objaśnieniem. Jako homonimy traktuje się wyrazy o różnym pochodzeniu. Niektóre długie artykuły hasłowe dla przejrzystości zostały też podzielone pomiędzy hasła homonimiczne, mimo że ich znaczenia mają wspólne źródło.

-          Wymowa: podana w uproszczonej transkrypcji ortograficznej, z uwzględnieniem kilku dodatkowych znaków. Samogłoska akcentowana jest jednocześnie podkreślona i pogrubiona.

-          Podhasła derywowane: po znaku ◊ przytacza się niektóre wyrazy pochodne od wyrazów hasłowych. Nie podaje się przy nich definicji, gdyż ta wynika w oczywisty sposób z definicji wyrazu podstawowego. Podhasła utworzone bezpośrednio od wyrazu hasłowego poprzedzone są jednym rombem, a podhasła pochodne od innych podhaseł poprzedzone są dwoma rombami.

-          Drugi człon pary aspektowej: innego rodzaju podhasło, podawane przy haśle czasownikowym używanym w tym samym znaczeniu w obu aspektach: dokonanym i niedokonanym. Definicja zawiera zwykle formę pierwszego członu pary, czyli wyrazu hasłowego, chyba że w danym znaczeniu drugi człon pary jest częstszy. W przykładach występują często formy obu aspektów.

-          Wariant hasła lub podhasła: słowo „rzadziej” przed wariantem oznacza, że liczba jego wystąpień w korpusie jest co najmniej dwukrotnie niższa od liczby wystąpień formy podstawowej.

-          Formy fleksyjne lub ich zakończenia: podawane po wyrazie hasłowym, po podhasłach, a także po wariantach wyrazu hasłowego i podhaseł. Przytaczane są tylko wówczas, gdy nie wynikają z przyjętych w słowniku reguł tworzenia form. Słowo „rzadziej” przed jedną z obocznych form oznacza, że liczba jej wystąpień w korpusie jest co najmniej dwukrotnie niższa od liczby wystąpień drugiej formy.

-          Zalecone punkty podziału: oznaczane w hasłach, podhasłach, ich wariantach, a także w formach fleksyjnych za pomocą małych kropek.

-          Numery znaczeń, a ściślej biorąc jednostek leksykalnych: oprócz punktów głównych: 1, 2, 3 itd. stosuje się podpunkty np. 1.1, 1.2 – najczęściej wtedy, gdy opisywane jednostki są bliskie znaczeniowo, a ich definicje mają wspólny początek, a także wtedy, gdy pewien ciąg jednostek jest poprzedzony wspólnym dla nich komentarzem.

-          Definicje – pełnozdaniowe, zwykle ujmujące definiowaną jednostkę w jej naturalnych kontekście. Jednostka leksykalna, czyli przedmiot definicji, jest wyróżniona przez pogrubienie.

-          Znaczenie pochodne – wprowadzane znakiem ► Poprzedza on uwagę, która informuje o niewielkiej zmianie znaczenia lub zmianie funkcji gramatycznej.

-          Kwalifikatory informują o tym, kto, kiedy i po co używa danego wyrazu lub wyrażenia. Podobne informacje podawane są też niekiedy w definicjach.

-          Przykłady – zazwyczaj autentyczne, z korpusu albo oparte na autentycznych. Kolejne przykłady są rozdzielane wielokropkiem. Jeśli nie jest zdaniem, ani równoważnikiem, ma również wielokropek na początku.

-          Informacje o pochodzeniu wyrazu lub wyrażenia: podawane w formie nawiasowej uwagi na końcu artykułu hasłowego lub na końcu opisu danej jednostki leksykalnej. Przytaczane są tylko tam, gdzie – jak się zdaje – mogą pomóc w zrozumieniu danego wyrazu lub wyrażenia albo w zapamiętaniu sposobu jego użycia.

-          Odsyłacze do innych haseł: wyrazy rzadsze lub nacechowane są odsyłane do częstszych lub mniej nacechowanych. Wyraz odesłany jest powtórzony jako wariant w miejscu, do którego prowadzi odsyłacz. W definicje zwykle wariantu już się nie powtarza, ale niekiedy powtarzamy go w przykładach. Drugi człon pary aspektowej jest odsyłany do pierwszego członu, jeśli występuje między nimi co najmniej jedno inne hasło. Jeśli drugi człon pary aspektowej występuje też jako osobne hasło nieodsyłaczowe, to hasła te łączone są obustronnie. Jeśli podhasło derywowane w jednym haśle występuje też jako osobne hasło w słowniku, to hasła te łączone są obustronnie odsyłaczem. Odsyłacze podawane są też w innych sytuacjachm w których wydaje się to pożyteczne.

-          Odsyłacze do związków frazeologicznych – związek frazeologiczny na ogół objaśniany jest tylko raz – pod tym członem, który wydaje się najsilniej motywować jego formę i znaczenie. Do pozostałych członów podano odsyłacze.

-          Znak ● używany jest nie tylko w odsyłaczach do związków frazeologicznych. Poprzedza on też odsyłacze do innych haseł, jeśli występują one po odsyłaczach do związków frazeologicznych. ● często poprzedza wyrażenia rzeczownikowe, których zakres mieści się w zakresie objaśnionego wyżej rzeczownika i które mogą być skrócone do tego rzeczownika, jeśli kontekst nie pozostawia wątpliwości, o co chodzi. Ze względu na swą skracalność wyrażenia te bywają ilustrowane przykładami, w których występuje tylko nadrzędny rzeczownik. ● może też poprzedzać inne wyrażenia znaczeniowo bliskie objaśnionym wyżej wyrazom lub wyrażeniom.

-          Przypisy na marginesie zawierają opis gramatyczny danej jednostki leksykalnej. Na marginesie podaje się też synonimy danej jednostki (po znaku =) i antonimy, czyli wyrazy o przeciwstawnym znaczeniu (po znaku ≠). Przy czasowniku niedokonanym w przypisie może być wymieniony jego dokonany odpowiednik przedrostkowy o tym samym znaczeniu.

Objętość słownika:

-          ok. 100 000 jednostek leksykalnych

-          Hasła opracowywano w grupach leksykalnych (choć efekt jest alfabetyczny)

Katalog podhaseł derywowanych:

-          Przy rzeczownikach

-               Przymiotniki ogólnorelacyjne

-               Zdrobnienia

-               Nazwy żeńskie

-          Przy przymiotnikach

-               przysłówki

-               rzeczowniki na „-ość”

-          Przy liczebnikach i zaimkach liczebnych – liczebniki zbiorowe lub odpowiadające im zaimki

-          Przy czasownikach

-               Imiesłowy przymiotniki przeszłe

-               Imiesłowy przymiotnikowe bierne rezultatywne np. „malowany”

W słowniku są też hasła cząstkowe np. auto-, agro-.

Definicje: pełnozdaniowe ujmujące definiowaną jednostkę w jej naturalnym kontekście. Pojęcia złożone starano się zmieniać na prostsze. Objaśnienia z perspektywy języka ogólnego.

Kwalifikatory: podane w pełnym brzmieniu, tendencja do unikania skrótów.

Wygląd hasła:

Informacje gramatyczne:

1.       Oznaczenie klasy gramatycznej, czyli części mowy np. RZ – rzeczownik, PRZ – przymiotnik

2.       Oznaczenie podklasy, czyli zbioru jednostek różniących się pod pewnym względem od innych jednostek tej samej klasy.

np. w przypadku rzeczowników: męskosobowe (MOS)

męskozwierzęce (MZW)

3.       Schemat składniowy, czyli informuje o łączliwości danej jednostki z jednostkami innych klas lub podklas gramatycznych.

np. [B + (N)] przy czasowniku obdarować oznacza, że łączy się on z Biernikiem lub (fakultatywnie)

z Narzędnikiem.