Prewencja_i_rehabilitacja_nr_3_2009.pdf

ISSN 1731-8971

PREWENCJA

i REHABILITACJA

kwartalnik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

nr 3 ( 17 )

2009

PREWENCJA

i REHABILITACJA

Spis treści

1 Aspekty powrotu do aktywności zawodowej po chorobie związanej z pracą

— Beata Świątkowska

5 Dlaczego ryzykujemy? (cz. 2)

— Ryszard Studenski

13 Zasiłki chorobowe po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego

— Hipolit Piętka

20 Stanowisko Rady Ochrony Pracy w sprawie oceny skuteczności stosowania

środków ochrony indywidualnej na tle najnowszych osiągnięć nauki i techniki w tym zakresie

— Izabela Katarzyna Mrzygłocka

21 Ustrońskie Centrum Rehabilitacji Onkologicznej i Limfologii „Rosomak”

— Katarzyna Wencel, Alina Marzec, Izabela Żerebiec

24 Wydarzenia, opinie − 2009

— Anna Sójka

Aspekty powrotu do aktywności zawodowej

po chorobie związanej z pracą

Człowiek jako istota twórcza nie czuje się komfortowo będąc je-

dynie biernym obserwatorem otaczającego go świata. To przez

aktywność ma możliwość wyrażania siebie, kształtowania swo-

jej osobowości, wnoszenia osobistego wkładu w życie ogółu.

Praca jest częścią ludzkiej egzystencji i dla wielu z nas stanowi

niezaprzeczalną wartość nadającą sens naszemu istnieniu. Dla-

tego też, konieczność dłuższej rezygnacji z bycia w nurcie życia

społecznego bywa zjawiskiem niełatwym i boleśnie odczuwa-

nym, szczególnie dla tych, którzy nie traktują pracy zawodowej

jedynie jako drogi do zaspokajania potrzeb materialnych. Powrót

do pracy, odcięcie od negatywnych bodźców błędnego koła

„myślenia o chorobie”, może być źródłem pozytywnych zdarzeń

i emocji po szczególnie trudnych dla nas wydarzeniach.

Skoro praca jest w naszym życiu tak ważna,

to dlaczego według Europejskiego Urzędu Staty-

stycznego w naszym kraju pracuje tylko połowa

osób w wieku produkcyjnym. Dla przykładu, w kra-

jach Unii Europejskiej pracuje 64,4% osób w wie-

ku 15-64 lat, w Polsce natomiast wskaźnik ten jest

najniższy wśród wszystkich krajów członkowskich

i wynosi zaledwie 54,5%. Jeszcze gorzej przed-

stawiają się statystyki zatrudnienia pracowników

starszych, po 50. roku życia. W 2006 r. ta grupa

zatrudnionych stanowiła jedynie 28,1% wszystkich

pracowników. Analogiczny wskaźnik dla 27 krajów

Unii Europejskiej wynosił w tym samym roku aż

43,5% 1 . W Polsce odnotowujemy również ponad

dwa razy więcej rencistów i jednocześnie najniższy

w Europie wskaźnik zatrudnienia osób niepełno-

sprawnych.

Dolegliwości związane z wykonywaną pracą za-

wodową są jedną z częstych przyczyn absencji cho-

robowej i przechodzenia pracowników na rentę in-

walidzką. Do głównych przyczyn chorób związanych

z warunkami środowiska pracy można zaliczyć:

— niewłaściwy stan techniczny sprzętu i urządzeń,

— odbiegającą od standardów europejskich or-

ganizację i wyposażenie stanowisk pracy,

— nieprzestrzeganie przez pracodawców obo-

wiązku zapewnienia bezpiecznych i higienicznych

warunków pracy,

— niską świadomość pracowników z zakresu

stosowania się do przepisów ochronnych,

— obniżanie kosztów pracy poprzez ogranicze-

nie środków zapobiegawczych.

Choroby zawodowe

Część objawów i chorób łączonych z pracą

uznawana jest za tzw. choroby zawodowe. Zagad-

nienia prawne związane z chorobami zawodowy-

mi reguluje kilka aktów prawnych. Najważniejsze

z nich to: Kodeks pracy, ustawa z dnia 30 paździer-

nika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu

wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U.

z 2002 r. nr 199, poz. 1673) oraz rozporządzenie

Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w spra-

wie chorób zawodowych (Dz.U. z 2009 r. nr 105,

poz. 869). Termin choroba zawodowa jest pojęciem

medyczno-prawnym określonym w art. 235 Kodek-

1 Europe in figures , Eurostat Yearbook 2008, http://epp.euro-

stat.ecc.europa.eu.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2009

su pracy. Jeśli dany pracownik wykonywał pracę

w warunkach narażenia na występowanie określo-

nego schorzenia i choroba ta została ujęta w wyka-

zie chorób zawodowych, to istnieje domniemanie

związku przyczynowego między zachorowaniem

a warunkami pracy narażającymi na jej powsta-

nie. Uznanie choroby za zawodową następuje, gdy

w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić

bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem,

że została ona spowodowana działaniem czynni-

ków szkodliwych dla zdrowia występujących w śro-

dowisku pracy albo w związku ze sposobem wyko-

nywania pracy oraz gdy została ona wymieniona

w wykazie chorób zawodowych. Obie przesłanki

muszą wystąpić łącznie.

Obecnie lista chorób zawodowych w polskim

ujęciu obejmuje 26 grup różnych schorzeń i zabu-

rzeń z określeniem wymaganego okresu, w którym

wystąpienie udokumentowanych objawów chorobo-

wych upoważnia do postawienia diagnozy, że jest to

choroba zawodowa. Wśród nich znajdują się takie

patologie zawodowe, jak choroby zakaźne i paso-

żytnicze, choroby skóry, ostre i przewlekłe zatrucia,

niektóre nowotwory, przewlekłe choroby układu ru-

chu oraz przewlekłe choroby obwodowego układu

nerwowego spowodowane sposobem wykonywa-

nia pracy.

Wykaz chorób zawodowych

W polskim wykazie chorób zawodowych figurują

następujące przewlekłe choroby układu ruchu i ob-

wodowego układu nerwowego spowodowane spo-

sobem wykonywania pracy:

— przewlekłe zapalenie ścięgna i jego pochewki,

— przewlekłe zapalenie kaletki maziowej,

— przewlekłe uszkodzenie łąkotki u osób wyko-

nujących pracę w pozycji klęczącej lub kucznej,

— przewlekłe uszkodzenie torebki stawowej,

— przewlekłe zapalenie okołostawowe barku,

— przewlekłe zapalenie nadkłykcia kości ramiennej,

— zmęczeniowe złamanie kości,

— zespół cieśni w obrębie nadgarstka,

— zespół rowka nerwu łokciowego,

— zespół kanału de Guyona,

— uszkodzenie nerwu strzałkowego wspólnego

u osób wykonujących pracę w pozycji kucznej 2 .

Zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa, włącznie

ze stanami bolesności mięśni szkieletowych, sta-

wów i ich okolic nie włączono do tej listy ze względu

na ich znaczne rozpowszechnienie w populacji ogól-

nej oraz na to, iż warunki pracy są jednym, ale nie

podstawowym czynnikiem etiologicznym ich wystę-

powania.

Choroby parazawodowe

Działania wspierające powrót

do aktywności zawodowej

Niekiedy szkodliwe warunki pracy stanowią je-

den z możliwych czynników ryzyka wpływających

na pogorszenie stanu zdrowia i ujawnienie cho-

roby. W takim przypadku możemy mieć do czy-

nienia z tzw. chorobą parazawodową. Choroby

parazawodowe nie znajdują się w wykazie chorób

zawodowych, dlatego też nie ma obowiązku ich

zgłoszenia i rejestrowania. Warunkiem odpowie-

dzialności pracodawcy z tytułu zaistnienia cho-

roby parazawodowej jest udowodniony związek

danego schorzenia z warunkami pracy. Poszko-

dowany pracownik, w przypadku niedopełnienia

obowiązków ciążących na pracodawcy, a w szcze-

gólności naruszenia przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ma prawo dochodzić roszczeń

odszkodowawczych jedynie na drodze cywilno-

prawnej. Przykładem tych dolegliwości mogą

być schorzenia układu mięśniowo-szkieletowego,

które stanowią obecnie jedną z głównych przy-

czyn niezdolności do pracy. Szczególnie często

występują one wśród pracowników biurowych,

budownictwa, leśnictwa, rolników, pielęgniarek,

stomatologów czy kierowców. Do najczęstszych

zawodowych czynników ryzyka występowania

tych dolegliwości można zakwalifikować: nad-

mierne obciążenie wysiłkiem statycznym lub dy-

namicznym, długotrwałe wykonywanie czynności

powtarzalnych, czy też niewłaściwą (wymuszoną)

pozycję ciała.

Zarówno choroby zawodowe, jak i parazawodowe,

znacznie obniżają możliwość zatrudnienia i ogranicza-

ją zdolność do pracy osób nimi dotkniętych. Im dłuż-

szy okres absencji chorobowej, tym mniejsze praw-

dopodobieństwo wznowienia pracy spowodowane

zarówno czynnikami związanymi z jednostką, jak i śro-

dowiskiem pracy. Rozwiązaniem tego problemu mo-

głaby być identyfikacja najczęstszych chorób będą-

cych przyczyną zaniechania aktywności zawodowej

oraz organizacja działań zapobiegających w formie

programów profilaktycznych. Niewątpliwie istotna jest

również organizacja ergonomicznych warunków pracy

oraz profilaktyczna opieka lekarska, która pozwala na

wczesne wykrycie problemów zdrowotnych oraz oce-

nę konieczności rehabilitacji w początkowej fazie.

Samo rozpoznanie choroby nie pozwala przewidy-

wać czasu potrzebnego pacjentowi na ponowne włą-

czenie się w życie społeczne i zawodowe. W 2001 r.

Światowe Zgromadzenie Zdrowia – w celu identyfika-

cji potrzeb opieki zdrowotnej i dostosowania progra-

mów profilaktycznych, rehabilitacyjnych oraz działań

w zakresie zabezpieczenia społecznego – zaleciło

państwom członkowskim stosowanie Międzynaro-

dowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Niepełnospraw-

2 Okres, w którym wystąpienie udokumentowanych obja-

wów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawo-

dowej, mimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu

zawodowym, wynosi jeden rok.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2009

ności i Zdrowia (ang. ICF – International Classification

of Functioning, Disability and Health ). Jest to jedyna

tego rodzaju klasyfikacja cech kondycji zdrowotnej

człowieka w kontekście jego indywidualnej sytuacji

życiowej oraz oddziaływania otaczającego go środo-

wiska, przyjęta w skali międzynarodowej 3 .

W celu umożliwienia podjęcia zatrudnienia oso-

bom już ze stwierdzonymi chorobami zawodowymi

lub po długotrwałej niezdolności do pracy spowodo-

wanej chorobami pośrednio związanymi z warunka-

mi pracy, opracowanie programów wspierających,

ukierunkowanych na powroty do pracy, wydaje się

działaniem priorytetowym. Niestety, w literaturze fa-

chowej odnajdujemy jedynie nieliczne opracowania

poświęcone skuteczności programów interwencyj-

nych, wspomagających i ułatwiających pracownikom

jak najwcześniejszy powrót do pracy. Większość

badań dotyczących udanych działań interwencyj-

nych ujętych w ocenach naukowych dotyczy chorób

i dolegliwości mięśniowo-szkieletowych (ang. MSDs

– Musculoskeletal disorders ), a w szczególności

bólów pleców i kończyn górnych 4 . Do najważniej-

szych uwag i wniosków wynikających z opublikowa-

nych danych należy zaliczyć następujące:

• istnieją przekonujące dowody, iż pacjenci po-

winni możliwie jak najwcześniej rozważyć wznowie-

nie pracy zawodowej,

• najbardziej obiecujące rezultaty zapewnia multi-

dyscyplinarne podejście do działań interwencyjnych,

obejmujące czynności organizacyjne i administracyj-

ne, o charakterze technicznym oraz zmiany zacho-

wań, indywidualnie ukierunkowane na pracownika

z udziałem specjalistów z różnych dziedzin,

• kluczowe, z punktu widzenia pomyślnego

wdrażania przedsięwzięć interwencyjnych na sta-

nowiskach pracy, jest zaangażowanie pracowników

i ich przedstawicieli w proces wprowadzania zmian

i usprawnień.

Działania interwencyjne o charakterze organiza-

cyjnym i administracyjnym dotyczą w głównej mierze

rotacji na stanowiskach, tymczasowe zmodyfikowa-

nie zakresu obowiązków oraz zmiany sposobu wy-

konywania pracy. Dobrym rozwiązaniem może być

także możliwość przerw w godzinach pracy, zmniej-

szenie dziennego wymiaru czasu pracy lub zmiana

ustalonych ram godzin pracy, np. w celu uczestni-

czenia w zajęciach rehabilitacyjnych. Techniczne roz-

wiązania ograniczające występowanie dolegliwości

mięśniowo-szkieletowych to zwłaszcza przeprojekto-

wanie stanowisk pracy oraz urządzeń pomocniczych

i narzędzi zmniejszających obciążenie kręgosłupa

i kończyn górnych. Działania wpływające na zmianę

zachowań obejmują najczęściej szkolenia w zakresie

bezpiecznych metod pracy oraz promowanie aktyw-

ności fizycznej wśród zatrudnionych.

Opublikowany niedawno systematyczny prze-

gląd wszystkich badań dotyczących procedur in-

terwencyjnych umożliwiających powrót do pracy

wykazał, iż niewątpliwie działania takie wpływają

na ograniczenie długości trwania niezdolności do

pracy i obiektywną poprawę jakości życia pracow-

ników. Możliwość powrotu do pracy zawodowej, po

niezbędnym okresie rekonwalescencji i rehabilitacji,

oddziałuje także korzystnie na stan psychofizyczny

pacjentów. Inne korzyści płynące z aktywizacji za-

wodowej przestawiono w tabeli 1.

Tabela 1

Kluczowe korzyści z aktywizacji zawodowej po długotrwałej nieobecności w pracy

Korzyści zdrowotne

Korzyści psychologiczne

Korzyści społeczno-ekonomiczne

Wzmocnienie lub przyspieszenie efektów

rehabilitacji medycznej

Wzrost statusu społecznego i jakości życia Poprawienie sytuacji materialnej i możli-

wość osiągnięcia stabilizacji finansowej

Troska o utrzymanie zdrowia na poziomie

umożliwiającym pracę

Polepszenie nastroju i „zastrzyk” optymizmu Wykorzystanie potencjału osób powracają-

cych do pracy

Czynna współpraca z zespołem medycznym Możliwość ucieczki od „myślenia o chorobie” Wzrost konkurencyjności na rynku pracy

Zwiększenie funkcji i wydolności organizmu Sposobność na poszerzenie kręgu wspar-

cia społecznego

Obniżenie kosztów społecznych

Większa samodzielność i motywacja

do rehabilitacji w domu

Wzrost samooceny i poczucia własnej

wartości

Zmniejszenie wydatków na świadczenia

z tytułu niezdolności do pracy

Możliwość uniknięcia nawrotu choroby

Perspektywa samorealizacji i rozwoju

Wzrost liczby ubezpieczonych opłacają-

cych składki

3 International Classification of Functioning, Disability and

Health , Geneva 2001, Word Health Organizations.

4 Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy,

Choroby mięśniowo-szkieletowe związane z pracą – powrót do

pracy , Luksemburg 2007, Office for Official Publications of the

European Communities.

Rekomendacje autorów wskazywały na współ-

istnienie trzech najważniejszych elementów wpły-

wających na skuteczność tego rodzaju programów:

• wczesny kontakt z pracownikiem • dostosowanie

warunków pracy do aktualnych możliwości pracow-

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2009

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: