Jakes John - Północ i Południe 02 - Miłość i wojna 01.pdf - Jakes John - andrzejt1965

JOHN JAKES

MIŁOŚĆ

WOJNA

TOM I

PROLOG

Kwietniowe popioły

Pożar wybuchł godzinę przed północą ostatniego dnia kwietnia. Gwałtowne, odległe dźwięki

dzwonów na trwogę zbudziły George^ Hazarda. Potykając się przeszedł przez ciemny

korytarz, wspiął się po schodach na wieżyczkę rezydencji i już po chwili znalazł się na

wąskim balkonie. Ciepły, porywisty wiatr rozwiewał płomienie, potęgując ich blask. Z tego

miejsca, górującego nad całym Lehigh Station, George był w stanie rozpoznać płonący dom

—jedyny porządny, który uchował się do tej pory w obskurnej dzielnicy nad kanałem.

Zbiegł na dół, do tonącej w półmroku sypialni, i niemal na oślep pochwycił ubranie.

Starał się je włożyć bezszelestnie, ale i tak obudził Constance, swoją żonę. Zasnęła niedawno,

czytając Pismo Święte — nie swoją własną wersję Douaya, lecz jedną z Biblii Hazardów, do

której tuż przed zamknięciem księgi i pocałunkiem danym mężowi na dobranoc włożyła

różaniec. Od upadku Fortu Sumter i wybuchu wojny Constance spędzała nad Biblią więcej

czasu, niż to było dotychczas w jej zwyczaju.

 George, dokąd się wybierasz?

 W mieście jest pożar. Nie słyszałaś dzwonów? Zaspana przecierała oczy.

 Ale nie zawsze chwytasz za pompy strażackie, kiedy się pali.

 Tamten dom należy do Fentona, jednego z moich najlepszych nadzorców. Niedawno

miał jakieś kłopoty. Może ten pożar

— 5 —

nie wybuchł przypadkowo. — Nachylił się i pocałował ją w ciepły policzek. — Śpij teraz.

Wrócę za godzinę.

Wyłączył oświetlenie gazowe, zbiegł spiesznie po schodach i podążył do stajni. Sam

osiodłał konia — gdyby chciał budzić parobka, straciłby mnóstwo czasu, a troska nie

pozwalała mu marnować nawet jednej chwili. Ta spontaniczna reakcja zdumiała go. Od

tamtej nocy, kiedy przed dwoma tygodniami odwiedził go Orry Main, George znajdował się

w stanie dziwnego otępienia. Czuł się odizolowany od większości przejawów otaczającego

go życia, a zwłaszcza od życia narodu, którego jedna połowa dokonała secesji i zaatakowała

drugą. Unia została rozbita, przeprowadzano inspekcję oddziałów wojskowych. A George,

jakby to wszystko nie miało żadnego wpływu na jego życie czy uczucia, wycofał się w

domowe zacisze.

Dosiadł konia i z tylnego dziedzińca swej rezydencji, którą nazwał niegdyś Belwederem,

wąską dróżką, wijącą się po zboczu wzgórza, pognał galopem w stronę pożaru. Silne porywy

wiatru przypominały strumienie powietrza z pieców jego stalowni; w domu Fentona musiało

rozpętać się piekło. Czy na miejscu zdarzenia był już ochotniczy oddział straży pożarnej?

Modlił się o to.

Kręta i wyboista droga zmuszała go do ostrożnej jazdy. Minął kilka zabudowań stalowni,

mimo późnej pory pełnych dymu, światła i hałasu. Praca trwała tu nieprzerwanie —

produkowano szyny i blachę na potrzeby zbrojącej się Unii. Firma miała wkrótce podpisać

rządowy kontrakt na dostawę armat. Ale mężczyzna, który pędził na koniu wzdłuż rzędu

dostatnich domostw, kierując się w stronę dzielnicy handlowej, tam gdzie szalały żar i blask

pożaru, nie myślał o interesach.

O kłopotach Fentona George dowiedział się jakiś czas temu. Zazwyczaj znał wszystkie

problemy swoich robotników. Starał się o to. Dyscyplina była niekiedy potrzebna, on jednak

przedkładał nad nią dyskusję, zrozumienie i poradę — chcianą lub narzuconą.

W ubiegłym roku Fenton przyjął pod swój dach kuzyna — bezdomnego, muskularnego,

energicznego typka, młodszego od niego o dwadzieścia lat. Chwilowo bez środków do życia

kuzyn rozglądał się za pracą. Nadzorca załatwił mu zajęcie w stalowni Hazarda, gdzie

nowicjusz spisywał się całkiem nieźle przez miesiąc lub dwa.

Fenton był żonaty, nie miał jednak dzieci. Jego atrakcyjna, ale niezbyt inteligentna żona

pasowała wiekiem bardziej do mieszkającego u nich młodzieńca, niż do niego. Niebawem

George zauważył, że jego nadzorca chudnie, zaczęły też dochodzić doń wieści o nietypowym

dla Fentona lekceważeniu pracy w stalowni. W końcu dowiedział się o kosztownym błędzie,

— 6

popełnionym przez Fentona, a w następnym tygodniu — o jeszcze jednym.

Przed kilkoma dniami George — aby zapobiec kolejnym błędom swego nadzorcy, ale

również aby pomóc mu w miarę możliwości — przeprowadził z nim rozmowę. Zazwyczaj

swobodny wobec swojego chlebodawcy Fenton był tym razem spięty, w jego oczach czaiło

się coś zimnego i bolesnego zarazem. Zdobył się tylko na jedno wyznanie — ma w tej chwili

kłopoty rodzinne. Ostatnie dwa słowa powtórzył z naciskiem kilkakrotnie: kłopoty rodzinne.

George wyraził mu swoje współczucie, stwierdził jednak, że błędy w stalowni nie mogą się

powtórzyć. Fenton obiecał, że zadba o to i rozwiąże swoje problemy osobiste. Kiedy George

zapytał, w jaki sposób zamierza to zrobić, nadzorca wyjaśnił, że przede wszystkim wyrzuci

swego kuzyna z domu. Zakłopotany George zadowolił się obietnicą, domyślając się istoty

owych „kłopotów rodzinnych".

Dojrzał sylwetki gapiów i ludzi uwijających się wokół płomieni oraz strumienie wody

wylewanej daremnie na nie istniejący już właściwie dom. Czerwone błyski odbijały się na

metalowych częściach przestarzałej pompy gaśniczej i czarnych okryciach czwórki koni,

które przyciągnęły wozy z pompami i gumowymi wężami. Grzebały nogami i parskały

niczym jakieś niesamowite bestie z piekła rodem. Cała sceneria przy wodziła na myśl piekło.

George zeskoczył z konia. Usłyszał krzyk mężczyzny dobiegający z ciemnej uliczki po

lewej stronie płonącego domu i szybko przecisnął się przez tłum.

— Nie podchodzić tu, do diabła! — krzyknął przez tubę

dowódca ochotników. Kiedy jednak George podszedł bliżej,

opuścił dłoń i usprawiedliwił się: — Och, to pan Hazard. Nie

poznałem pana.

Jego słowa naprawdę oznaczały, że nie rozpoznał najbogatszego człowieka w mieście, a

może nawet w całej dolinie, dopóki nie ujrzał go wyraźniej — któż nie znał przysadzistej

sylwetki George'a Hazarda, kończącego w tym roku trzydzieści sześć lat? Rozwiane włosy

George'a były miejscami wyblakłe od słońca, jaśniały zwłaszcza wiosną i latem. Tu i ówdzie

pojawiły się siwe kosmyki. Oczy o barwie lodu, charakterystyczne dla Hazardów, odbijały

blask szalejących dokoła płomieni. Można było w nich dostrzec zatroskanie przepełniające

duszę George'a.

—Co tu się właściwie stało?

W odpowiedzi dowódca wyjąkał pobieżne sprawozdanie. Tymczasem strażacy, którzy

przed laty nazwali swój oddział ochotników „Zastępem nieugiętych" i wyryli na całym

sprzęcie motto „Officium pro periculo" kontynuowali pracę przy pompach. Dla zniszczonego

domu ich wysiłki były już bez znaczenia, teraz chodziło już wyłącznie o to, aby uchronić

przed przenoszo-

nymi przez wiatr iskrami pobliskie szopy i chałupy. Tak więc dowódca strażaków mógł sobie

pozwolić na chwilę rozmowy z najważniejszym człowiekiem w mieście.

Wedle jego słów wszystko wskazywało na to, że Fenton przyszedł wieczorem do domu i

zastał żonę w łóżku ze swym kuzynem. Pochwycił olbrzymi, kuchenny nóż i ugodził nim

kochanków, po czym podpalił dom. Śmiertelnie ranny kuzyn zdołał dosięgnąć swego

napastnika tasakiem, dźgnął go czterokrotnie. George przetarł pięściami nabiegłe łzami oczy.

Fenton był jednym z jego najlepszych pracowników — oczytanym, pilnym, inteligentnym,

odnoszącym się przyjaźnie do podwładnych.

— To właśnie on tak krzyczy — wyjaśnił dowódca. — Ale nie pożyje już chyba długo.

Tamtych dwoje zastaliśmy martwych. Wytaszczyliśmy ich z domu i przykryli. Leżą tam, jeśli

chce pan rzucić okiem.

Machinalnie George podszedł do dwóch ciał spoczywających na samym środku ulicy pod

kawałkiem płachty. Nieprzyjemny zapach owionął go, zanim jeszcze stanął nad nimi. Krzyk

mężczyzny rozbrzmiewał w dalszym ciągu. Wiatr podsycał ogień, zamieniał krzyk w

zawodzący lament, rozsypywał dokoła iskry i płonące szczątki. Ustawieni w dwuszeregu

ochotnicy pompowali z furią: jedni stali na ziemi, pozostali na szerokiej platformie. Nitowane

węże, podłączone do dwóch podobnych do trumien pojemników, biegły wzdłuż starego,

nieczynnego już kanału do rzeki, skąd czerpano wodę. Czarno przystrojone konie, mimo iż

zostały wytresowane, nadal zdradzały niepokój — grzebały kopytami, podrzucały łby i robiły

połyskującymi od czerwonych płomieni bokami.

George zatrzymał się i uniósł nieco brezent. Niedawno zbierał informacje na temat

kosztów nowoczesnej pompy parowej Latty dla miasta, wiedział więc to i owo o pożarach i

ich skutkach. Mimo to widok zabitych kochanków stanowił dlań nie lada wstrząs.

Kobieta była bardziej spalona, jej sczerniała skóra popękała i zwinęła się w kilku

miejscach. Zwęglone ubranie mężczyzny odsłaniało setki bąbli, z których sączyła się

żółtawa, połyskliwa ciecz. Twarze, szyje i wysunięte na zewnątrz języki ofiar nabrzmiały w

ostatnich chwilach agonii, kiedy zamiast tak bardzo pożądanego świeżego powietrza płuca

nabrały jedynie gryzącego dymu. Patrząc na kobietę trudno było orzec, czy zabiły ją

płomienie, czy też udusiła się czadem. W przypadku mężczyzny sprawa nie budziła

większych wątpliwości — leżał z wybałuszonymi oczyma, wielkimi jak dojrzałe jabłka.

George czym prędzej zakrył zwłoki, z trudem opanował mdłości. Ten widok wywołał w

nim nieoczekiwane skojarzenia.

— 8 —

Nie tylko ogień. Również śmierć. Cierpienie. Straty. I — przytłaczająca wszystko inne —

wojna.

Wzdrygnął się i podszedł do dowódcy strażaków. Poczuł, że gdzieś w głębi duszy rodzą

się zaskakujące dla niego uczucia.

 Czy mógłym w czymś pomóc, Tomie?

 Doceniam pańską ofertę, sir, ale jest już za późno, aby cokolwiek zrobić. Musimy

tylko polać wszystko dokoła wodą. — Jakiś strażak podbiegł, aby poinformować, że Fenton

umarł. George wzdrygnął się ponownie. Wciąż słyszał ten straszliwy krzyk. Potrząsnął

głową, a dowódca strażaków dodał: — Już kiedy tu przybyliśmy, było za późno.

George skinął ze smutkiem głową i ruszył w stronę swego konia.

To, co działo się z George'em, kiedy odjeżdżał truchtem, było rezultatem tragedii, z którą

się zetknął, okropności, której był świadkiem. Stan odrętwienia obezwładniający go od

pewnego czasu zniknął.

Wiedział, że od wielu tygodni, a może nawet miesięcy trwa wojna domowa. Ale wiedzieć

nie oznaczało zrozumieć. Wiedział, ale nie pojmował tego, mimo iż kiedyś sam walczył w

Meksyku. Tyle że kampania w Meksyku należała już do odległej przeszłości. Wjeżdżając

powoli na wzgórze, owiewany tumanami popiołu, zwarł się z rzeczywistością. Jego naród

znajdował się w stanie wojny. Jego młodszy brat, Billy, oficer w Batalionie Inżynieryjnym,

był na wojnie. Jego najserdeczniejszy przyjaciel, kolega z West Point, towarzysz broni z

Meksyku, a nawet partner w interesach, brał udział w wojnie. Nie potrafił sobie teraz

przypomnieć nazwiska autora sentencji, której słowa miał w pamięci: Żaden człowiek nie jest

wysepką...

Powrócił myślami do dwóch ostatnich tygodni, usiłując odnaleźć w niepokoju, który

ogarnął kraj, wyjaśnienie własnego nastroju. Dla wielu obywateli Północy, może nawet dla

większości, zbombardowanie Fortu Sumter 12 kwietnia 1861 roku rozładowało napięcie

utrzymujące się od trzech dziesięcioleci. Było wydarzeniem pożądanym, jeśli nie wręcz

radosnym. George nie podzielał tych uczuć, ogarniał go smutek — walka oznaczała, że

ludzie dobrej woli nie zdołali rozwiązać bolesnego, ludzkiego problemu, który powstał

pierwszego dnia, gdy biali handlarze poczęli sprzedawać czarnoskóre kobiety i

czarnoskórych mężczyzn na wybrzeżu rodzącego się państwa amerykańskiego.

Czuł smutek, ponieważ ów problem wydawał się nie do rozwiązania od tak dawna, a

teraz okazało się, że nie może nawet zostać przeanalizowany, gdyż tak gęste są zasieki

retoryki otaczające pozycje po obu stronach. Inni, zajęci zawsze tylko sobą i troszczący się

tylko o siebie, nie uważali tej sytuacji za

— 9 —

niebezpieczną czy nawet poważną, a raczej za przeszkodę, którą należy obejść. Zignorować,

jak ignoruje się żebraka śpiącego w rynsztoku.

W czasach, kiedy kocioł wojny dopiero zaczynał wrzeć, Ameryka nie składała się

wyłącznie z dwóch grup — fanatyków i zobojętniały eh. Istnieli również tacy mężczyźni i

kobiety, którzy mieli dobre intencje. George uważał się właśnie za takiego człowieka.

Czyżby on i jemu podobni mieli przewrócić ten kocioł, zalać wodą palenisko i zwołać naradę

wszystkich rozsądnych obywateli? A może różnice poglądów były tak głębokie, tak istotne,

że zapaleńcy po obu stronach nigdy by na to nie zezwolili? W każdym razie ludzie dobrej

woli nie odnieśli sukcesu, pozwolili, aby reszta dopięła swego. W rezultacie podzielony

naród znalazł się w stanie wojny.

Smutek. Kiedy Orry Main odwiedził Lehigh Station, podzielał uczucie George'a. Było to

dokładnie dwa tygodnie temu. Jego podróż z Karoliny Południowej do Pensylwanii okazała

się nadzwyczaj ryzykowna, a sama wizyta stała się niebezpieczna, gdy siostra George'a,

Virgilia, zagorzała abolicjonistka, obsesyjnie nienawidząca wszystkich i wszystkiego z

Południa, zdradziła miejscowym wichrzycielom obecność Orry'ego. George musiał posłużyć

się bronią, aby powstrzymać wzburzony tłum i pomóc swemu najlepszemu przyjacielowi

wydostać się z miasta.

A potem co? Apatia? Nie, niezupełnie. Stanął oko w oko z problemami dnia codziennego:

propozycjami podpisania kolejnych kontraktów, niepokojem z powodu kłopotów rodzinnych

Fentona, setkami innych spraw, mniejszych i większych. Istniało tylko jedno, czym nie

zaprzątał sobie głowy — aż do dzisiejszego dnia uchylał się przed zrozumieniem sensu słowa

„wojna". Jak gdyby krył się za wysokim murem. Pożar i ostrze noża zburzyły ów mur i

przypomniały mu podstawowe prawa wojny. Do diabła z durniami, którzy beztrosko

przepowiadali „jedynie" trzymiesięczny konflikt zbrojny. Aby przynieść śmierć i zgliszcza,

wystarczy chwila.

Czuł dudnienie w głowie, ucisk w brzuchu. Za murem, który wreszcie runął, dostrzegał

niebezpieczeństwo. To przed nim starał się ukryć przez ostatnie dwa tygodnie.

Niebezpieczeństwo to zagrażało ludziom znaczącym dla niego tak wiele. Zagrażało wytrwale

zacieśnianym więzom pomiędzy jego rodziną i Maina-mi z Karoliny Południowej. Od

jakiegoś czasu przymykał oczy na prawdę o tych ludziach. Pożar pokazał mu, jakie wszystko

jest kruche. Kruche jak Fenton, jak tamtych dwoje, jak dom, który dawał schronienie im i ich

namiętnościom, wadom i marzeniom. Z nich wszystkich, z tego domu, z ich uczuć nie

pozostało już nic. Jedynie gnający z wiatrem, osiadający na kołnierzu i uszach George'a,

unoszący się w powietrzu popiół.

— 10 —

Wjeżdżając na wzgórze w Pensylwanii 1 maja tuż po północy, mógł odwrócić się

plecami do zgliszcz oznaczających małe istotną tragedię rodzinną, jedną z wielu na tym

świecie, a jednak tak straszliwą i makabryczną. Mógł odwrócić się do nich plecami, nie

potrafił ich jednak zapomnieć. Powrócił myślami do przeszłości. Cofnął się pamięcią dwa

dziesięciolecia.

Hazardowie, rodzina hutników z Pensylwanii, i Mainowie, plantatorzy ryżu z Karoliny

Południowej, nawiązali pierwsze kontakty, kiedy pewnego letniego popołudnia 1842 roku

synowief z obu rodzin przypadkowo spotkali się na nabrzeżu nowojors-* kiego portu. Tego

właśnie dnia George Hazard i Orry Main, płynąc rzeką Hudson na pokładzie parowca

zdążającego na północ, zawarli znajomość. Po zejściu na ląd stali się kadetami uczelni w

West Point.

Przeżyte tam wspólnie chwile umocniły ich przywiązanie do siebie. Łączyła ich między

innymi wspólna nauka —- łatwa dla George'a, który nic sobie nie robił z kariery w wojsku, i

uciążliwa dla Orry'ego, choć ten nie marzył o niczym innym. Wspólnie znieśli szykany

podstępnego — w oczach wielu szalonego kadeta ze starszego rocznika, Elkanaha Benta, a

nawet, po całej serii jego szczególnie nikczemnych uczynków, uknuli spisek, który miał

doprowadzić do usunięcia go z uczelni. Jednak dzięki wpływom w Waszyngtonie Bent

niebawem powrócił do West Point. Po uzyskaniu dyplomu ukończenia Akademii Wojskowej

obiecał obu swoim antagonistom, że pozostaną na zawsze w jego pamięci i kiedyś zapłacą za

swoje grzechy wobec niego.

Mainowie i Hazardowie zacieśniali wzajemne kontakty, co w owych latach nie było

niczym szczególnym dla mieszkańców Południa i Północy, jakkolwiek długi lont

partykularyzmu dopalał się już, a płomień zbliżał się do beczki z prochem secesji. Jakby

nigdy nic ludzie składali sobie wizyty, rodziły się przyjaźnie. Rozkwitała też jednak

nienawiść. Poważna sprzeczka poróżniła George'a i Orry'ego. George przebywał z wizytą u

Mainów, w Mont Royal, kiedy z plantacji zbiegł niewolnik. Pojmany wkrótce został okrutnie

ukarany na rozkaz ojca Orry'ego. Gwałtowna dyskusja, która rozgorzała potem między

młodzieńcami, okazała się największą próbą ich przyjaźni, zagrożonej przez rozłam sączący

się od jakiegoś czasu do krwioobiegu całego kraju niczym groźna trucizna.

Wojna w Meksyku, która zastała obu przyjaciół jako poruczników w tym samym pułku

piechoty, rozdzieliła ich wreszcie w nieoczekiwany sposób. Zaskakujące spotkanie z

kapitanem Rzeźnikiem Bentem stało się przyczyną wysłania George'a i Orry'ego na akcję

pod Churubusco, gdzie odłamek pocisku

rozerwał lewe ramię Orry'ego i zakończył tym samym jego marzenia o karierze. Wkrótce

George, do którego dotarła wieść o śmierci ojca, powrócił do domu. Jego matka, wiedziona

instynktem, wzdragała się przed powierzeniem Stanleyowi, starszemu bratu George'a, funkcji

zarządzającego całym przedsiębiorstwem rodziny. Głową rodu Hazardów został więc George

i niebawem pozbawił swego żądnego władzy, lecz nieodpowiedzialnego brata kontroli nad

stalownią.

Amputacja lewej ręki przez długi czas była przyczyną przygnębienia i osamotnienia

Orry'ego. Jednak kiedy nauczył się kierować plantacją i wykonywać wszelkie czynności

jedną ręką, zaczął patrzeć na świat bardziej optymistycznie, odnowił też przyjaźń z

George'em. Był jego drużbą, kiedy ten żenił się z Constance Flynn, dziewczyną wyznania

rzymskokatolickiego, poznaną w Teksasie w drodze do Meksyku. Potem młodszy brat

George'a, Billy, postanowił wstąpić na Akademię w West Point. Orry, usiłując wszelkimi

sposobami uchronić swego osieroconego kuzyna Charlesa przed życiem hulaki i próżniaka,

namówił go, aby zaczął się ubiegać o przyjęcie do tejże uczelni. Niebawem Charlesa Maina i

Billy'ego Hazarda, którzy znali się już od dawna, związała przyjaźń bliźniaczo podobna do

więzi łączącej obu starszych absolwentów West Point.

W ciągu ostatniego dziesięciolecia pokoju wielu obywateli Północy i Południa

przyjaźniło się mimo zaostrzających się różnic w postawach i mimo coraz gwałtowniejszych

gróźb ze strony przywódców politycznych i działaczy z obu stron. Podobnie postępowały te

dwie rodziny. Mainowie jeździli na Północ, Hazardowie podróżowali na Południe, choć nie

obywało się przy tym bez problemów.

Siostra George'a, Virgilia, która obnosiła się ze swym fanatycznym wręcz

abolicjonizmem, omal nie zniszczyła przyjaźni obu rodzin. Podczas wizyty Hazardów na

plantacji w Mont Royal pomogła zbiec jednemu z niewolników.

Piękna, pozbawiona wszelkich zasad siostra Orry'ego, Ashton, upodobała sobie Billy'ego,

ten jednak dostrzegł zalety charakteru jej młodszej siostry, Brett. Ashton, uparta i w pewnym

sensie równie szalona jak Virgilia, czekała odtąd na moment, by wziąć na nim odwet — jej

intrygi doprowadziły do sprowokowanego pojedynku, w którym Billy — kilka godzin po

ślubie z Brett — miał zostać zamordowany. Kuzyn Charles rozprawił się ze spiskiem w

typowy dla oficera kawalerii sposób — sposób dosyć gwałtowny — a Orry na zawsze

wygnał z ziemi Mainów zarówno Ashton, jak również jej męża — fanatycznego orędownika

sprawy Południa, Jamesa Huntoona.

Czarnoskóry kochanek Yirgilii, ten sam, któremu dopomogła

— 12 —

w ucieczce, został zastrzelony wraz z pozostałymi członkami grupy Johna Browna pod

Harper's Ferry. Wydarzyło się to na oczach Virgilii, która w panice uciekła do domu. Dlatego

znajdowała się w Belwederze owego wieczoru, kiedy Orry, ryzykując życiem, złożył

Hazardom wizytę. Właśnie o tej wizycie, jak również o okolicznościach, które do niej

doprowadziły, rozmyślał George, kiedy przygnębiony pokonywał ostatnie metry stromej

drogi do domu.

Starszy brat Orry'ego, obrazoburczy Cooper, potępiał poglądy większości Południowców

na temat niewolnictwa. Jako przykład gospodarki odmiennej, nie opartej na własności ziemi

ani na posiadaniu niewolników, podawał Północ, gdzie według niego nie było absolutnie

idealnie, ale to ona była ważnym krokiem do nowoczesnej epoki przemysłowej. Na Północy

wolni robotnicy pędzili w rytm huczących maszyn na spotkanie pełnej sukcesów przyszłości,

nie obciążeni balastem anachronicznych metod i ideologii, tak ciężkich i krępujących ruchy,

jak kajdany na rękach czy nogach. Słuchając oklepanych, wyświechtanych argumentów

Południa — że niewolnicy czują się bezpieczniejsi, a tym samym szczęśliwsi, niż przykuci

niewidzialnymi łańcuchami do olbrzymich, hałaśliwych maszyn robotnicy w fabrykach na

Północy — parskał wzgardliwym śmiechem. Może istotnie robotnicy otrzymywali tam

głodowe płace, nie mogli być jednak kupowani lub sprzedawani jak rzeczy. W każdej chwili

mogli odejść, dokąd chcieli, nie troszcząc się o pościg — żaden robotnik nie mógł zostać

pochwycony, wychłostany lub powieszony na kole zamachowym olbrzymiej maszyny, przy

Jakes John - Północ i Południe 02 - Miłość i wojna 01.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: