Drodzy Studenci,
Przesyłam Wam podstawowe treści z wykładów, które bezwzględnie należy znać
(przynajmniej na czas egzaminu). Mam nadzieję, że także wzbudzą w każdym z Was refleksję nad swoim życiem (w aspekcie bycia w bliskim związku). Zachęcam do sięgnięcia do mojej książki nt. Psychologia rodziny. Teoria i badania. 2005, Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków
Do zobaczenia
(9 lutego studenci studiów dziennych; 10 lutego – zaocznych)
Małżeństwo i rodzina w ujęciu systemowym
W ujęciu systemowym rodzina może być zdefiniowana:
Rodzina jest to złożona struktura składająca się ze wzajemnie od siebie zależnych osób i grup osób, które dzielą historię, przeżywają jakiś stopień emocjonalnej więzi, wprowadzają strategie interakcji potrzebne poszczególnym członkom rodziny i grupie jako całości.
Całościowość (zasada stałości)
Systemy rodzinne są charakteryzowane przez cechę całości, co oznacza, że rodzina jest tworzona przez grupę osób, które razem stanowią kompleksową i jednolitą całość. .
Całość jest wyraźnie odmienna od prostej sumy wkładów indywidualnych członków, ponieważ każdy system rodzinny jest scharakteryzowany przez strukturalne reguły wiązania się, co determinuje sposób wzajemnego oddziaływania na siebie członków rodziny. Aby zrozumieć te wzory interakcji należy wychodzić poza analizę osób, które zawiera system. Cecha całości, innymi słowy, sugeruje, że istniejąca wyjątkowość każdej rodziny może być rozumiana tylko przez zrozumienie reguł interakcji, które budują system.
Organizacyjna złożoność Termin organizacyjna złożoność odnosi się do faktu, że rodziny składają się z różnych mniejszych jednostek albo podsystemów, które razem tworzą większy system rodzinny.
Każdy członek rodziny może być uważany za podsystem.
Można wyróżniać różne podsystemy.
podsystemy mogą być organizowane przez czynnik płci; mężczyźni w rodzinie składają się na jeden podsystem a kobiety na drugi,
każde pokolenie może być uważane za podsystem w granicach całego systemu. Analizując podsystemy w ujęciu pokoleń, można zauważyć, że trzy pierwotne podsystemy szczególnie się wyróżniają tj. małżonkowie, rodzice i dzieci. Każdy z nich jest odróżniany przez członków rodziny, którzy go tworzą jak również przez pierwotne zadania, które są im przypisane.
Małżeński subsystem, na przykład, uczy dzieci natury intymnych relacji i dostarcza wzorców wymiany uczuć między mężczyznami i kobietami. Rodzicielski podsystem zaczyna się od zaistnienia ciąży i służy takim funkcjom jak wychowywanie, wspomaganie, socjalizacja i kontrola.
Zazwyczaj rodzicielski podsystem tworzą żony i mężowie, chociaż nierzadko jest tak, że inne osoby mogą być również do niego włączone, na przykład dziadkowie albo starsze dzieci.
Podsystem dzieci (rodzeństwa) pierwsza rówieśnicza grupa i stwarza możliwości uczenia się wzorów negocjacji, współpracy, konkurencji czy otwartości. Zatem działanie i efektywność całego systemu jest pod wpływem działań i efektywności każdego z podsystemów.
Współzależność
Osoby i podsystemy które tworzą cały system są wzajemnie zależne i wzajemnie na siebie wpływają. W systemie rodzinnym każdy z czynników, który wydaje się wpływać tylko na jedną osobę - w granicach rodziny ma wpływ na każdą inną.
Za przykład można podać rozwojowe zmiany, które towarzyszą dojrzewaniu któregoś z członków rodziny. Młody człowiek dąży do kształtowania własnej tożsamości, co jest koniecznym warunkiem dojrzałego wejścia w świat ludzi dorosłych. Te rozwojowe wymagania wywierają określony nacisk nie tylko w odniesieniu do młodej osoby, ale także dotyczą całego systemu rodzinnego. Wzrastająca autonomia młodzieńców wymusza niejako niezbędne zmiany w rodzicielskim podsystemie. Rodzice albo inni opiekunowie będą musieli modyfikować sposoby kontroli wobec nich, podobnie jak ci młodzi członkowie rodziny będą musieli „pracować” nad zmianą swojej zależności od nich. W tym samym czasie, zmieniający się związek rodziców lub opiekunów z ich dorastającym dzieckiem może mieć wpływ na jakość relacji między małżonkami jak i inne relacje w granicach rodziny. Dlatego jest oczywiste, że zmiana w funkcjonowaniu jednego członka rodziny ma wpływ na jakość funkcjonowania całego systemu rodzinnego.
W kontekście powyższych uwag warto zauważyć, że systemy rodzinne są jednocześnie prostymi podsystemami w granicach szerszych systemów określanych przez czynniki polityczne, ekonomiczne, edukacyjne, religijne, etniczne. Oddziałują one pośrednio bądź bezpośrednio na jakość relacji w systemie rodzinnym. Innymi słowy, zarówno dynamika konkretnego systemu rodzinnego jak i jego funkcjonowanie jest także determinowane przez cechy i funkcjonowanie szerszego społecznego systemu (Tyszka, 1997).
Wzory interakcji funkcjonujące w granicach systemu rodzinnego są w zasadniczym stopniu wyznaczane przez strategie, które rodzina stosuje celem wykonywania swoich zadań.
W konsekwencji, wszystkie rodziny są szczególne nie tylko z powodu tego, że składają się z wyjątkowego zespołu osób, ale również z powodu tego, że rozwijają wyjątkowe strategie i reguły aby wykonywać istotne dla nich zadania. Strategie, innymi słowy, stają się wzorami interakcji przestrzeganymi w rodzinie, tworzą wyjątkowy kontekst interakcji, który ma głęboki wpływ na jakość funkcjonowania każdego członka systemu. Są one specyficznymi metodami i procedurami używanymi w granicach rodziny w realizacji jej zadań.
Te strategie mogą być również pod wpływem różnych czynników (zewnętrzych jak i wewnętrznych, jak np. kontekst historyczny, polityczny, ekonomiczny itp. dziedzictwo pokoleniowe.
W granicach każdego systemu, poszczególne strategie dobrze zakorzenione, regularnie stosowane stają się podstawą rządzącą życiem rodzinnym. Tego typu strategie są nazywane regułami.
Reguły są powtarzanymi wzorami interakcji, które definiują granice dopuszczalnego i stosownego zachowania w rodzinie, przyczyniają się do utrzymania stałości systemu rodzinnego.
Reguły mogą być jawnie i otwarcie wyrażane.
Na przykład w odniesieniu do socjalizacji dziewczynek i chłopców w wielu kulturach widoczne są reguły dotyczące ekspresji emocji czy „dozwolonych” sposobów zabaw.
Reguły mogą też być ukryte, czyli domniemane. To znaczy, że chociaż nikt jasno ich nie wyraża to wszyscy członkowie rodziny wiedzą, że na przykład „wola ojca jest rozkazem” lub że „dyskusja o alkoholizmie rodzica jest zakazana".
Jawne i ukryte reguły są wytycznymi dla prezentowania określonych zachowań przez członków rodziny.
*Rodziny rozwijają również metareguły, czyli „reguły o regułach"
Istnieją okoliczności, w których one zawsze mają zastosowanie i okoliczności, w których mogą być naruszane. Niektóre reguły, w dodatku, są bardziej ważne niż inne. Wszystkie te informacje o regułach — o znaczeniu różnych reguł i o tym jak i kiedy mają zastosowanie — wiążą się z metaregułami.
Metareguły, są więc regułami, które mają zastosowanie do reguł rodziny. Metareguły działając modyfikują i doskonalą reguły rodziny, określają dopuszczalne i stosowne zachowania. Różnią się od jawnych i ukrytych reguł w takim sensie, że na ich funkcjonowanie nie mają wpływu poszczególni członkowie systemu.są jakby zadane systemowi.
Chociaż ludzie zwykle potrafią wymieniać reguły, które stosują w swoich rodzinach, to o wiele trudniej jest im zrozumieć reguły, które mają zastosowanie do tych reguł.
• Strategie są wzorami interakcji w rodzinie, tworzą wyjątkowy kontekst interakcji. Są one specyficznymi metodami i procedurami używanymi w granicach rodziny w realizacji jej zadań.
• Reguły są powtarzanymi wzorami interakcji, które definiują granice dopuszczalnego i stosownego zachowania w rodzinie, przyczyniają się do utrzymania stałości systemu rodzinnego
Rodzinne tematy – elementy (świadome, nieświadome, intelektualne -przekonania, wartości, emocjonalne) doświadczenia rodziny, które organizują podstawy życia rodzinnego
Rodziny mogą tworzyć mity rodzinne, które mogą być niezgodne z możliwościami rodziny i mogą tym samym tworzyć napięcie między rodziną i innymi systemami z zewnątrz
Granice oznaczają odrębności poszczególnych rodzin jak również w ramach rodziny odróżniają jedne podsystemy od innych. Pojęcie granic w stosunku do systemu rodzinnego jest rozumiane metaforycznie, nie są one bowiem bezpośrednio dostrzegalne.
Granice zewnętrzna (otwarte lub zamknięte) oddzielają rodzinę od innych systemów;
ustalają też zasady przepływu informacji między rodziną i innymi zewnętrznymi systemami (organizacjami społeczno-politycznymi, grupami towarzyskimi itp.), co służy utrzymaniu ich integralności i spoistości
wewnętrzne (otwarte lub zamknięte) oddzielają członków rodziny od siebie wzajemnie jak i od podsystemów, ustalają też zasady przepływu informacji między nimi, co służy utrzymaniu ich integralności i spoistości
Zadania i strategie dotyczące utrzymania statusu
Rodziny są odpowiedzialne za zabezpieczenie określonego statusu swoim członkom w zakresie stworzenia warunków do życia i rozwoju. (Chodzi głównie o zabezpieczanie potrzeb materialnych i edukacyjnych).
Wszystkie rodziny ustalają określone priorytety, które muszą brać pod uwagę zasoby jakimi ona dysponuje (czas, energia, środki finansowe)
spójność
• Wysoki poziom więzi emocjonalnych między członkami (życzliwość, zaufanie, troska, wsparcie, zgoda na reaktywność emocjonalną- wyrażanie różnych emocji, pełnej gamy uczuć stosownie do sytuacji;
• wszyscy członkowie rodziny powinni czuć się dobrze, nie może ktoś czuć się lepiej kosztem innego członka rodziny;
• Strategie postępowania muszą dopuszczać równość relacji (nie może być lekceważenia, ignorowania);
• Jeżeli jest autorytet powinna być jego akceptacja co do jego praw. Dobry autorytet sprzyja rozwojowi współpracy i spójności;
• Występuje umiejętność kierowania konfliktem, wspieranie dobrego samopoczucia członków rodziny.
Strategie kierowania konfliktem
• zaprzeczanie istnieniu jakiegokolwiek konfliktu
• obchodzenie konfliktu
• tworzenie koalicyjnych subsystemów
• zadaniowa orientacja
stres
• Stres to „ określona relacja między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi” (Lazarus, Folkman, 1984)
• Pojęcie stresu odnosi się do stanu, na który składają się silne negatywne emocje: strach, lęk, złość, wrogość a także inne stany emocjonalne oraz towarzyszące im zmiany fizjologiczne i biochemiczne, ewidentnie przekraczające normalny, bazalny poziom aktywacji, pobudzenia (J. Strelau)
Potencjalne źródła stresu
• Określony harmonogram zmian (okresów) w cyklu rodziny
• wydarzenia życiowe
• konflikt małżeński
• podział ról
• "wydolność" wychowawcza rodziców.
• "Niewolnoczość" (captivity role) roli
• dystres emocjonalny generowany w środowisku poza rodzinnym, głównie w miejscu pracy
• rozłąka partnerów
• zagrożenie bezrobociem
styl zadaniowy
osoby preferujące ten styl w sytuacjach trudnych podejmują wysiłki zmierzające do rozwiązania problemu poprzez poznawcze przekształcanie lub próby zmiany sytuacji. Główny nacisk kładą na zadanie lub planowanie rozwiązania problemu
emocjonalny
jest on charakterystyczny dla osób, które w sytuacjach trudnych wykazują tendencję do koncentracji na sobie, na własnych przeżyciach emocjonalnych, tj. złości, poczuciu winy, napięciu. Osoby takie mają także tendencje do myślenia życzeniowego i fantazjowania. Działania takie mają na celu zmniejszenie napięcia emocjonalnego związanego z doświadczaną sytuacją trudną.
unikowy
osoby charakteryzujące się tym stylem radzenia sobie ze stresem w sytuacjach trudnych wykazują tendencję do wystrzegania się myślenia, przeżywania i doświadczania tych sytuacji. Styl ten może przyjmować postać angażowania się w czynności uboczne, np. oglądanie telewizji, czytanie książki lub też poszukiwanie towarzystwa innych osób, odwiedzanie przyjaciół.
Model Bowena
• Procesy różnicowania dotyczą kierowania procesami kształtowania się tożsamości, regulacją granic i zarządzaniem emocjonalnym klimatem systemu rodzinnego.
• Pojęcie różnicowania odniesione bezpośrednio do jednostek dotyczy zdolności członków rodziny do wyrażania swojej własnej indywidualności oraz działania autonomicznego przy jednoczesnym zachowaniu więzi emocjonalnych z innymi.
• Według Bowena, wszystkie rodziny można zróżnicować wzdłuż kontinuum, od dobrze zróżnicowanej na jednym krańcu do słabo zróżnicowanej na drugim krańcu.
Proces różnicowania
...
WiatremCzesana