Autyzm dziecięcy – terminem tym nazywane są całościowe zaburzenia rozwojowe okresu wczesnodziecięcego, charakteryzujące się upośledzeniem rozwoju umiejętności społecznych, brakiem mowy lub upośledzeniem jej rozwoju oraz powtarzanymi, stereotypowymi działaniami i zainteresowaniami dotyczącymi szczególnie obiektów nieożywionych. Występują one z częstością 3-5 na 10 000 dzieci w wieku szkolnym, dotyczą częściej chłopców niż dziewcząt (5:1). Pierwsze objawy choroby występują przed ukończeniem 3 roku życia.
1. Identyfikacja problemu.
Autyzm jest niejednorodnym zespołem chorobowym, na który składa się wiele problemów.Obraz funkcjonowania osób z autyzmem jest złożony i skomplikowany. Trzy osiowe obszary zaburzeń, (oprócz których występuje oczywiście szereg innych trudności oraz znaczne zróżnicowanie indywidualne w populacji osób dotkniętych autyzmem), tzw. triada autyzmu obejmują:
· zaburzenia więzi międzyludzkich, rozwoju społecznego;
· zaburzenia komunikacji tak werbalnej jak i niewerbalnej;
· ograniczony, sztywny repertuar zachowań, aktywności i zainteresowań.
Przebieg wczesnego rozwoju dzieci zdiagnozowanych następnie jako autystyczne jest zróżnicowany. Obowiązujące kryteria diagnostyczne zakładają pojawienie się zaburzeń w ciągu pierwszych trzech lat życia w zakresie przynajmniej jednego z trzech obszarów osiowych (zaburzenia rozwoju społecznego, komunikacji, sztywny repertuar zachowań). Ponadto wyróżniono dwie postaci przebiegu autyzmu w tym okresie tj. wczesny rozwój i późny rozwój. Granicą miedzy nimi jest 12 miesiąc życia. W pierwszym roku życia dziecka ciężko dostrzec nieprawidłowości o charakterze autystycznym. Symptomatyczne może okazać się jedynie odrzucenie bliskości fizycznej z matką, nie reagowanie na jej głos, zaburzenia rozwoju mowy oraz ewentualne stereotypie. W przypadku rozwoju zaburzeń po 12 miesiącu życia regres najbardziej uwidacznia się w ograniczeniu lub zaprzestaniu komunikacji, wycofywaniu się z kontaktów społecznych, odizolowaniu. Pojawiają się również takie zjawiska jak echolalia i stereotypie. Kolejne objawy pojawiające się pomiędzy 3 a 5 rokiem życia są już wg autorów konsekwencją braku doświadczeń społecznych. Obserwacje dowodzą, że im wcześniej zaburzenia się pojawią tym większe prawdopodobieństwo, że w przyszłości się nasilą. W przypadku autyzmu późnego prognozy rozwojowe są bardziej optymistyczne.
[w załączniku nr1 przedruk ze strony Fundacji SYNAPSIS, autyzm – metody leczenia]
Problem, którym chciałabym się zająć dotyczy Rysia, lat 5. Już od pierwszych dni mojej pracy w tej grupie zauważyłam, że Rysiek zachowuje się inaczej niż reszta dzieci.
Chłopiec niczym się nie interesuje, nie wykonuje żadnych poleceń, nie bierze udziału w zajęciach (chyba, że jest to rytmika prowadzona przez P. Renię, a i tak nie zawsze). Kiedy się do niego zwracam, odwraca się tyłem. Wydaje się nie słuchać, kiedy się do niego mówi. Reaguje krzykiem lub piskiem, kiedy dzieci próbują się do niego zbliżyć, pobawić się z nim. W ten sam sposób reaguje również, kiedy dostanie do jedzenia nielubianą przez niego potrawę. Rysiu bardzo mało mówi, i jest to mowa niewyraźna.
Diagnozowanie autyzmu, oparte jest na starannej i bardzo wnikliwej obserwacji. Przebywając z Rysiem przez kilka godzin dziennie zauważyłam objawy, które mnie zaniepokoiły i były impulsem do podjęcia odpowiednich kroków w celu próby zdiagnozowania chłopca. Było to ważne dla rozpoczęcia odpowiedniej terapii i pracy z dzieckiem.
2. Charakterystyka narzędzi badawczych.
W celu zdiagnozowania Rysia posłużę się następującymi narzędziami diagnostycznymi:
· Obserwacja (codziennie w trakcie posiłków, zajęć, zabawy dowolnej i zorganizowanej)
· Wywiad z rodzicami, przeprowadzony po wcześniejszym wypełnieniu ankiety, (w której wykorzystałam pytania zawarte w kwestionariuszu autyzmu w okresie poniemowlęcym) [załącznik nr2}
· Kryteria diagnostyczne DSM –IV[załącznik nr3]
· Arkusz do oceny poziomu rozwoju i zachowania się dziecka opracowany przez Marię Przetacznikową [załącznik nr4]
· Arkusz do oceny kompetencji dziecka pięcioletniego opracowany przez Marzannę Mazurek na podstawie „ABC…Program wychowania przedszkolnego XXI wieku”. [załącznik nr5]
3. Geneza i dynamika zjawiska.
SYTUACJA RODZINNA DZIECKA
Rysiek urodził się 21.04.2003. Rodzina dziecka jest pełna, składa się z czterech osób. Krzyś ma starszego brata. Matka chłopca ma 29 lat, pracuje w szkole, jako sprzątaczka. Ojciec 31 lat, pracuje, jako tapicer w fabryce mebli. Postawa rodziców wobec dziecka jest w pełni akceptująca, co stwierdziłam na podstawie wypełnionej przez nich ankiety, wywiadu i przeprowadzonej obserwacji. Status ekonomiczny rodziny plasuje się na średnim poziomie. W opiece nad Rysiem pomaga babcia.
ANKIETA I WYWIAD Z RODZICAMI
Rysiu jest dzieckiem chcianym i oczekiwanym. Ciąża przebiegała prawidłowo, bez powikłań do 5-go miesiąca. Wtedy to pojawiły się pierwsze problemy. Badania nie wykazały żadnych nieprawidłowości, jednak lekarze zalecili matce leżenie w domu, leki podtrzymujące i oszczędny tryb życia. W 8-mym miesiącu matka została zabrana do szpitala i tam pozostała już do rozwiązania. Poród odbył się w 41 tygodniu siłami natury. Rysiek otrzymał 10 punktów w skali Apgar, z masą urodzeniową 3400 i 54 cm długości. Zdrowy.
Chłopiec był bardzo niespokojnym noworodkiem. Miał problemy z chwytaniem piersi, z wypróżnieniami. Od 4 doby na diecie hypoalergicznej. Spał niewiele, w dzień 2 razy – pierwsza drzemka 30 min, druga około 15. Ciągle jest niespokojny, bez przerwy płacze, nie chce spać sam. Jak mówi matka „musi czuć ciało drugiej osoby”. W nocy budzi się 15 – 20 razy. Lekarze, których odwiedza zaniepokojona tym stanem dziecka matka uspokajają mówiąc, że rozwój przebiega prawidłowo. Nic złego się nie dzieje.
Rozwój w miarę harmonijny. Około roku Rysiu waży 8800 i mierzy 77 cm. Jest bardzo bystrym dzieckiem. W wieku 1, 5 roku zna prawie cały alfabet, a przed drugim rokiem życia cyfry. Jego hobby to pociągi, jest nimi zafascynowany.
W wieku 2 i 5 roku Rysiu nadal jest bardzo chwiejny emocjonalnie, prosi o uciskanie nóg (wkłada je pomiędzy nogi matki), musi iść tą samą drogą, którą szedł wczoraj. Ma wybrany kolor, z fotelika samochodowego może go wypinać tylko mama, po spacerze nie chce wchodzić do domu, a jak mamie uda się go wprowadzić na górę, leży na podłodze i nadal płacze. Przeszkadza mu hałas, nie lubi zapachów. Przy usypianiu wszystko słyszy.
Około 3, 5 roku nadal jego wielkim zainteresowaniem cieszą się pociągi. Dochodzą do tego jeszcze autobusy. Jest nadwrażliwy słuchowo, dotykowo i węchowo. Rysiu ma duże problemy w kontaktach interpersonalnych. Początkowo nawet na ojca reagował krzykiem, lub biciem. W chwili obecnej jest lepiej. Rysiu jest trochę spokojniejszy. Rodziców niepokoi jednak brak mowy, oraz fakt, że chłopiec, mimo, że ma brata bawi się zawsze sam, nie wykazuje zainteresowania innymi dziećmi i nieznanymi mu dorosłymi, znajdującymi się w otoczeniu, nie odpowiada uśmiechem na uśmiech. Rysiu nie bawi się adekwatnie zabawkami, nie wykształcił funkcji symbolicznej, nie pokazuje palcem, ani nie przynosi przedmiotów w celu ich pokazania.
Rysiu bardzo lubi się kąpać, chętnie bawi się wodą, nie lubi myć głowy i być czesany (wtedy krzyczy i piszczy). Sygnalizuje potrzeby fizjologiczne, samodzielnie się załatwia, rozbierając się przy tym do naga, trzeba go wytrzeć i ubrać. Lubi, żeby wszystko było na swoim miejscu. Ma swoje ulubione potrawy, np. chleb je tylko suchy, kiełbasa musi być obrana ze skórki, a zupa nie może być z ryżem lub makaronem. Rysiek do tej pory nie chodził do przedszkola i nie był poddany żadnej terapii.
WŁASNE OBSERWACJE
W diagnozowaniu autyzmu u dzieci bardzo ważna jest obserwacja. Nie ma medycznych testów umożliwiających rozpoznanie autyzmu. Lekarz może jedynie zlecić badania wykluczające inne przyczyny nieprawidłowości występujących u dziecka.
Obserwacji Rysia dokonałam podczas zajęć (funkcjonowanie, muzyka, plastyka), w toalecie, podczas zabawy dowolnej i zorganizowanej, na wycieczkach. Wyniki obserwacji uporządkowałam następnie według kategorii wyróżnionych przez Joannę Kruk – Lasocką.
WYGLĄD ZEWNĘTRZNY
Rysiu jest ładnym, dobrze zbudowanym chłopcem. Jego spojrzenie jest spokojne, zamyślone, nieco poważne, czasami nieobecne. Sprawia wrażenie jakby nic go nie interesowało, jednak ciągle jest czujny.
ROZWÓJ FIZYCZNY
Fizycznie rozwija się prawidłowo. Samodzielnie chodzi, biega, potrafi skakać, jeździ na rowerze i rolkach.
SPRAWNOŚĆ RUCHOWA
Chłopiec jest sprawny ruchowo, jednak motoryka duża i mała zakłócona. Występują u niego czynności stereotypowe: dziwne miny, pozy. Czasem kiwa się na boki, splata ręce. Czasem wykonuje wiele bezcelowych ruchów lub wpada w letarg.
PERCEPCJA
Rysiu nie utrzymuje lub wręcz unika kontaktu wzrokowego. Przedmioty obserwuje pod pewnym kątem. Ma trudności w komunikacji niewerbalnej, nie nawiązuje kontaktu z otoczeniem za pomocą mimiki i gestów. Nadmiar wrażeń powoduje u niego lęk i wywołuje agresję. Często krzyczy i piszczy bez powodu.
JĘZYK I MOWA
Chłopiec bardzo mało mówi. Nie wypowiada się spontanicznie, nie wskazuje palcem, nie używa gestów. Wydaje okrzyki i pojedyncze dźwięki, bez wartości komunikacyjnej. Nie odpowiada na pytania, lecz powtarza je. Często też mówi po swojemu, wydając różne, niezrozumiałe dla otoczenia dźwięki. Nie reaguje na skierowane do niego polecenia.
PAMIĘĆ
Zna litery i cyfry, potrafi policzyć przedmioty. Ma dobre poczucie rytmu, co ujawniło się na zajęciach z rytmiki.
UWAGA
Rysiu na zajęciach nie wykazuje zainteresowania żadnym tematem, nie bierze udziału w żadnych zajęciach, koncentruje się jedynie na rytmice. Nie potrafi skupić uwagi na aktualnie poruszanym temacie.
EMOCJE
Rysiu nie odpowiada uśmiechem na uśmiech, nie używa gestów, unika kontaktu fizycznego. Jego reakcje emocjonalne są nieadekwatne do sytuacji. Reaguje krzykiem lub agresją na zakaz. Ma trudności w kontaktach interpersonalnych z innymi dziećmi.
SAMOOBSŁUGA I USPOŁECZNIENIE
Chłopiec w wielu sytuacjach, w których doskonale potrafi sobie sam poradzić wyręcza się innymi, np. w obecności matki nie chce samodzielnie jeść, krzykiem i płaczem domaga się karmienia. Pomimo, że nie lubi być brudny nie myje samodzielnie rąk i buzi. Potrafi sam się rozebrać, np. w trakcie korzystania z toalety rozbiera się do naga, trzeba go jednak potem ubrać. Nie zawsze reaguje na wołanie, właściwie nie wykonuje żadnych poleceń, chyba, że jest proszony o podniesienie czegoś, co zrzucił lub odniesienie na półkę przedmiotu, który stamtąd zabrał.
Rysiu nie rozumie sytuacji społecznych. Nie bierze udziału we wspólnej zabawie, chyba, że sama wezmę go za rękę i będę w tej zabawie uczestniczyć. Bawi się ciągle sam, leżąc na podłodze i manipulując samochodzikiem. Nie potrafi zorganizować sobie samodzielnej zabawy, trzeba mu podpowiedzieć, co ma robić, ukierunkować go.
WYTWORY DZIECKA
Chłopiec nie chce brać udziału z zajęciach plastycznych i technicznych. Nie lubi zabaw z masą solną, lepienia z plasteliny. Nie można go namówić do wykonania żadnych prac plastycznych, nie chce rysować, malować farbami, nie używa również flamastrów. Udało mi się namówić go jedynie do próby wykonania dwóch prac plastycznych (załącznik nr 6 i 7), a i tak niewiele jest tam jego działania.
WNIOSKI Z OBSERWACJI
Obserwacja, którą przeprowadziłam zaowocowała następującymi wnioskami. Do głównych objawów wskazujących na istnienie problemu zaliczyć można:
· manifestowanie obojętności,
· przyłączanie się do grupy tylko wtedy, gdy nauczyciel go do tego nakłania,
· ciągłe przebywanie w samotności i brak zabawy z innymi dziećmi,
· jednostronna aktywność,
· nieadekwatne do sytuacji reakcje emocjonalne,
· dziwaczne zachowania,
· brak kontaktu wzrokowego,
· brak zabaw twórczych i tematycznych, opartych na wyobraźni,
· sprawianie wrażenia dziecka głuchego,
· brak porozumiewania się z otoczeniem.
Aby być jeszcze dokładniejszą w swoich badaniach postanowiłam dodatkowo wykorzystać: arkusz do oceny poziomu rozwoju i zachowania się dziecka opracowany przez Marię Przetacznikową oraz arkusz do oceny kompetencji dziecka pięcioletniego opracowany przez Marzannę Mazurek na podstawie programu „ABC… Program wychowania przedszkolnego XXI wieku”.
KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE DSM-IV
Klasyfikacja DSM-IV umiejscawia zaburzenia autystyczne w zakresie całościowych zaburzeń rozwoju, jako zaburzenia pojawiające się zazwyczaj w okresie wczesnego dzieciństwa lub w wieku młodzieńczym.
Według kryterium diagnostycznego DSM – IV opracowanego prze Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, o autyzmie możemy mówić, gdy występuje:
A. Łącznie co najmniej 6 (bądź więcej) punktów z obszaru 1,2,3, i w tym co najmniej dwa z punktu 1 i po jednym z punktów 2 i 3:
1. Jakościowe zaburzenie interakcji społecznych, objawiające się, przez co najmniej dwoma z poniższych:
a) znaczne ograniczenie wykorzystania w interakcjach społecznych zachowań niewerbalnych takich jak kontakt wzrokowy, ekspresja twarzy, postawa ciała i gestykulacja;
b) niezdolność tworzenia relacji rówieśniczych właściwych dla danego poziomu rozwoju;
c) brak spontanicznej potrzeby dzielenia się radością, zainteresowaniami czy osiągnięciami z innymi ludźmi (np., brak pokazywania, przynoszenia lub wskazywania interesujących przedmiotów);
d) brak społecznej lub emocjonalnej wzajemności; fizycznej obecności lub uczuć innych ludzi;
[W grupie 1 u Rysia występują trzy objawy (a,b,c) na cztery możliwe.]
2. Jakościowe zaburzenia w komunikacji, przejawiające się przynajmniej jednym z następujących:
a) opóźnienie lub całkowity brak rozwoju języka mówionego (bez prób kompensowania poprzez alternatywne sposoby komunikacji, takie jak gestykulacja lub mimika);
b) u osób z prawidłowo rozwiniętą mową znaczne zaburzenia zdolności inicjowania lub podtrzymywania konwersacji;
c) używanie języka w sposób stereotypowy i powtarzające się wykorzystanie języka lub język idiosynkratyczny;
d) brak zróżnicowanej spontanicznej zabawy z użyciem wyobraźni lub zabawy opartej na społecznym naśladowaniu, właściwej dla danego poziomu rozwoju;
[W grupie 2 u Rysia występują trzy objawy (a,c,d) na cztery możliwe.]
3. Ograniczone, powtarzane i stereotypowe wzory zachowań, zainteresowań i aktywności, manifestujące się przez przynajmniej jeden z następujących:
a) pochłonięcie jednym lub kilkoma stereotypowymi i ograniczonymi wzorcami zainteresowań, które są anormalne ze względu intensywność lub treść;
b) wyraźne sztywne przywiązanie do specyficznych, niefunkcjonalnych zwyczajów lub rytuałów;
c) stereotypowe i powtarzane manieryzmy ruchowe (np., potrząsanie rękoma, palcami, kręcenie się lub złożone ruchy całego ciała);
d) uporczywa koncentracja na częściach obiektów;
[W grupie 3 u Rysia występują trzy objawy (a, b, c) na cztery możliwe.]
B. Rozpoczynające sie przed 3 rokiem życia opóźnienie lub nieprawidłowe funkcjonowanie w co najmniej jednej z następujących dziedzin:
a) interakcje społeczne
b) użycie języka jako narzędzia społecznej komunikacji
c) zabawa symboliczna lub w wyobraźni.
[U Rysia wystąpiły nieprawidłowości we wszystkich trzech dziedzinach z tej grupy].
C. Zaburzenia nie można charakteryzować przez Zaburzenia Retta lub dziecięce zaburzenia dezintegracyjne.[1]
Zaobserwowane przeze mnie objawy oraz wyniki klasyfikacji DSM – IV wskazywały na występowanie u Rysia zaburzeń autystycznych. Chłopiec został skierowany do Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej w Prudniku ( w dalszym ciągu czekamy na diagnozę).
ZNACZENIE PROBLEMU
Na podstawie dotychczas zebranego materiału (dane z obserwacji, wywiad z rodzicami), mogę stwierdzić, że chłopiec wykazuje zaburzenia charakterystyczne dla autyzmu dziecięcego. Problem jest istotny, zwłaszcza, że Rysiu do tej pory, i w dalszym ciągu, niestety nie był objęty żadną formą pomocy ani terapii.
PROGNOZA
Wczesna interwencja u dzieci dotkniętych autyzmem daje szanse na lepsze ich funkcjonowanie w późniejszym życiu. Pozwala to na uniknięcie problemów wynikających z braku odpowiedniego postępowania z dzieckiem.
Niestety nie otrzymałam jeszcze opinii z poradni, postanowiłam jednak, w oparciu o literaturę i artykuły dostępne na stronach www, spróbować opracować wstępną prognozę dla Rysia. Mam nadzieję, że będzie ona przydatna w dalszej pracy z chłopcem.
...
becia_14-92