Charakterystyka człowieka w okresie dorosłości i w wieku średnim
Grzegorz Kot
Fizjoterapia zaoczna, semestr czwarty
Nr albumu 1498, gr. III
OKRES DORASTANIA
Okres dorastania niesie za sobą wiele trudności. Przede wszystkim nikt dokładnie nie wie, kiedy adolescencja się zaczyna a kiedy kończy. Przyjmuje się, że wiek nastoletni, od jedenastego do osiemnastego roku życia, wyznacza granice adolescencji. Początek tego okresu wyznaczają zmiany natury anatomiczno- fizjologicznej. One sygnalizują rozpoczęcie biologicznej fazy dorastania tzw. fazy pokwitania. Kończy ją osiągnięcie biologicznej dojrzałości, czyli zdolności do dawania życia. Fazę drugą wyznaczają zmiany w sferze psychicznej, przede wszystkim w obrazie własnej osoby. Koniec tej fazy wiąże się z osiągnięciem dojrzałości psychicznej, czyli z umiejętnością decydowania o sobie i odnalezieniem własnej tożsamości.
Dojrzewanie biologiczne
W fazie pokwitania pojawiają się pierwszorzędne i drugorzędne cechy płciowe. U dziewcząt do pierwszorzędnych cech należą powiększenie się pochwy, łechtaczki i macicy oraz miesiączkowanie. U chłopców powiększeniu ulega penis oraz jądra a także rozpoczyna się produkcja spermy. Drugorzędne cechy płciowe dotyczą pojawienia się u obu płci owłosienia łonowego i pachowego oraz zmian kształtu i proporcji różnych części ciała. Ponadto u obu płci obserwuje się tak zwany skok pokwitaniowy, objawiający się szybkim wzrostem ciała. U chłopców występuje on między 12 a 15 rokiem życia, u dziewcząt zaczyna się dwa lata wcześniej i trwa krócej. Ponadto zaznaczają się takie cechy jak wzrost potliwości i trądzik młodzieńczy.
Rozwój motoryczny
Okres dojrzewania prowadzi do ukształtowania się indywidualnego stylu ruchowego. W pierwszej fazie dorastania dochodzi do względnego pogorszenia się motoryczności. Zanika lekkość, harmonie ruchów, a pojawia się ociężałość, zmniejsza się tempo ruchów i ich płynność. Widoczna jest natomiast nadpobudliwość ruchowa. W fazie drugiej na nowo dokonuje się strukturalizacja motoryczności, zróżnicowanej według płci i zindywidualizowanej. Powraca płynność i dynamika ruchowa. Wzrasta zdolność tworzenia nowych kompozycji ruchowych a także zdolność uczenia się ruchów złożonych. Zaznacza się wyraźnie dymorfizm płciowy. Ruchy dziewczynek są bardziej płynne a u chłopców zaznacza się wzrost siły.
Rozwój psychoseksualny
U podłożą dojrzewania płciowego rozwija się potrzeba seksualna, która czasem przyjmuje formę dążenia ku osobie płci przeciwnej. Popęd seksualny jest realizowany przez masturbację, która częściej występuje u chłopców niż u dziewcząt. W tym okresie rozwijają się intymne przyjaźnie między rówieśnikami tej samej płci. Następnym efektem rozwoju psychoseksualnego jest obdarzanie uczuciem, zwykle na krótko rówieśnika płci przeciwnej. W drugiej fazie rozwoju dorastania rozluźnieniu ulegają związki z osobami tej samej płci, natomiast tworzą się przyjaźnie heteroseksualne. Pojawia się pierwsza postać miłości- miłość szczenięca. Potem pojawia się miłość romantyczna, która prowadzi do idealizowania osoby obdarzonej uczuciem.
Zmiany w sferze poznawczej
Główne zmiany zachodzą w sferze intelektualnej adolescentów. Myślenie przyjmuje postać operacji formalnych i często nazywane jest myśleniem werbalnym. Pojawia się umiejętność formułowania praw, reguł, zasad oraz możliwość wykorzystywania ich w rozwiązywaniu problemów. Możliwe staje się rozumowanie dedukcyjne . Najprostszą formą operacji formalnych jest kombinatoryka- możliwe stają się do rozwiązania zadania wymagające znajomości logiki i dotyczące prawdopodobieństwa.
Rozwój operacji formalnych prowadzi do pojawienia się takich właściwości myślenia jak refleksyjność, krytycyzm, niezależność od sądów innych osób. Rozwój operacji formalnych wiąże się z wieloma zmianami. Intensywnie rozwija się wyobraźnia, wzrasta wrażliwość zmysłów, zwiększa się również ich czułość. Rozwija się uwaga i pamięć dorastających. Uwaga staje się bardziej pojemna a pamięć dowolna i logiczna.
Rozwój tożsamości
Dorastanie to okres poszukiwania własnej tożsamości i próby określenia siebie. Jest to podstawowy problem okresu dorastania. Wtedy również zaznacza się w rozwoju kryzys tożsamości. Rozwiązanie kryzysu zależy od:
1. poczucia wewnętrznej identyczności i ciągłości,
2. dostrzegania tej identyczności i ciągłości przez innych,
3. potwierdzenia percepcji samego siebie w kontaktach z innymi.
Wynikiem dobrze rozwiązanego kryzysu jest mocne poczucie własnego ja, zdolność do głębokiego zaangażowania się w wartości i ideały, zdolność do podejmowania odpowiedzialnych zadań i darzenia miłością. Natomiast przy braku rozwiązania kryzysu tożsamości mamy do czynienia z rozproszeniem ról, poczuciem dezorientacji co do tego kim się jest.
Zmiany w sferze społeczno-moralnej
Na okres dorastania przypada etap moralności autonomicznej- zasady moralne obowiązują zawsze i wszędzie. Z czasem pojawia się relatywizm moralny. Dorastający uczy się, że złożone sytuacje społeczne wymagają dużej plastyczności postępowania a bezwzględne stosowanie zasad może prowadzić do konfliktów.
Moralności okresu dorastania przypisuje się konformizm moralny, który wiąże się z dostosowywaniem się do grupy i opinii większości. W miarę jak młodzi ludzie wyzwalają się spod wpływu dorosłych, zacieśniają się ich więzi z grupą rówieśniczą. Związki rówieśnicze w okresie adolescencji przyjmują formę paczek, przyjaźni. Paczki są grupami opartymi na ścisłych, intymnych związkach interpersonalnych. Skupiają osoby najpierw jednej potem drugiej płci, wywodzące się z podobnych środowisk o podobnych zainteresowaniach. Z kolei przyjaźń zakłada związek bardziej intensywny i intymny, w którym dorastający mogą wyrażać swoje najskrytsze uczucia.
OKRES DOROSŁOŚCI
Wejście w dorosłość rozpoczyna wiek młodzieńczy, zwany wczesną dorosłością. Okres młodości obejmuje lata od 18 roku życia do 25-30 roku. Na okres młodości przypada następujących osiem zadań:
1.wybór partnera do małżeństwa,
2.uczenie się życia z partnerem,
3.rozpoczęcie życia rodzinnego,
4.wychowywanie dzieci,
5.prowadzenie domu,
6.podjęcie pracy zawodowej,
7. przyjmowanie na siebie obywatelskiej odpowiedzialności,
8.znalezienie bliskich grup społecznych.
Intymność i budowanie związków z innymi
Młody dorosły, który w poprzednim okresie odnalazł własną tożsamość, pragnie złączyć ją z tożsamością innych. W tym stadium rozwija się w pełni prawdziwy genitalizm, który ma charakter poszukująco-tożsamościowy.
Tworzenie rodziny
Na okres młodości przypada faza prokreacji, która w życiu kobiety kończy się około 30 roku życia. W rodzinie następuje podział ról między małżonkami. Młodzi dorośli muszą nauczyć się pełnienia ról żony/ męża a także matki/ojca. Wyróżnia się kilka modeli aktywności. W sferze społeczno-kulturalnej zaznacza się partnerski model aktywności. W dziedzinie prowadzenia domu większość prac wykonują kobiety. Rozwój młodej kobiety i młodego mężczyzny przebiega odmiennie. Kobieta po założeniu rodziny zwykle zajmuje się organizacją domu i wychowaniem dzieci. Natomiast mężczyzna skupia się na zdobywaniu środków do życia dla rodziny.
Rozwój intelektualny
Rozwój intelektualny dorosłych opisywany jest w kategoriach myślenia postformalnego. Myślenie to ma charakter relatywistyczny, dialektyczny i metasystemowy. Relatywizm ujawnia się jako coraz pełniejsze zrozumienie subiektywnego charakteru wiedzy i systemów wartości. Jest to umiejętność uwzględniania różnych punktów widzenia innych osób oraz zdolność do konstruowania wielu równoważnych rozwiązań. Myślenie relatywistyczne spełnia rolę adaptacyjną. Kształtuje świadomość własnych przekonań i zapewnia porozumienie się z innymi. Myśleniem dorosłych rządzą zasady dialektyczne. Myślenie dialektyczne stanowi wyższą formę rozwoju inteligencji. Dorośli zdolni są nie tylko do rozwiązywania zadań zgodnie z logiką operacji formalnych ale także zadań, które wymagają twórczej wyobraźni. Wyżej wymienione cechy myślenia umożliwiają młodym dorosłym budowanie związków interpersonalnych, podejmowanie ról społecznych, rozwiązywanie problemów, właściwe ocenianie wydarzeń życiowych. W podejmowaniu decyzji młodemu człowiekowi może pomóc mądry doradca- mentor. Znalezienie mentora i podtrzymywanie z nim stosunków to wyjątkowo ważne zadanie rozwojowe młodego dorosłego. Mentor pełni funkcję fachowego doradcy.
Przejście z dorastania do dorosłości to czas, kiedy konkretyzuje się plan życiowy i następuje jego realizacja. Jest to okres stabilizacji planu życiowego. W okresie dorosłości następuje sporo ważnych wydarzeń życiowych, zwykle pozytywnych, Lech ich kwalifikacja zależy od tego, jak są spostrzegane przez jednostkę.
Człowiek dorosły
Wiek dorosły wiąże się z kreatywnością, potrzebą dokonań, pracą zawodową oraz życiem rodzinnym. Na okres dorosłości przypada podejmowanie i realizacja wielu zadań życiowych, takich jak: pomaganie nastoletnim dzieciom, osiągnięcie w pełni dojrzałej społecznie i obywatelskiej odpowiedzialności, osiągnięcie kariery zawodowej, rozwijanie zainteresowań stosownych do wieku dojrzałego, akceptacja fizjologicznych zmian wieku średniego oraz przystosowanie się do nich. Między 30 a 35 rokiem życia następuje ocenianie różnych aspektów własnego życia na podstawie skorygowanego zespołu wartości. Jeśli wybór małżonka lub kariery zawodowej zostanie oceniony jako niewłaściwy, jednostka starała się będzie dokonać wyborów alternatywnych- bardziej zgodnych z wyznawanymi wartościami. Pod koniec 40-go roku życia jednostka staje się sobą, osiągając niezależność i poczucie spełnienia własnych celów życiowych. Czterdziesty rok życia stanowi linię graniczną między przeszłością a przyszłością. Jest to okres środka życia. To moment w życiu jednostki, który może wiązać się z poważnymi przeżyciami kryzysowymi, dotyczącymi oceny dokonań z poprzedniego okresu. Po przekroczeniu środka życia następuje- zależnie od doświadczeń, okres twórczego życia, albo okres jego zawężania i ograniczenia.
Na lata od 25 do 45 roku życia przypada stadium stabilizacji zawodowej, kiedy to jednostka znajduje odpowiednie dla siebie i trwałe pole działania. Okres po 45 roku życia to faza pełnej stabilizacji. Praca nie tylko stanowi podstawową formę aktywności ale także jest wartością. Stąd uważa się, że praca kształtuje osobowość człowieka.
W życiu rodzinnym dorosłego człowieka można wyróżnić kilka faz. Faza prokreacji, która związana jest z biologicznym wiekiem rozrodczym kobiety. Faza wczesnego rodzicielstwa angażuje oboje rodziców. To okres uczenia się ról rodzicielskich, uzgadniania obowiązków, odpowiedzialności za dom i rodzinę. Faza względnej stabilizacji rodziny przypada na wiek późnego dzieciństwa i dorastania dzieci. Faza postparentalna, określana też mianem fazy pustego gniazda. Są to lata wspólnoty małżeńskiej po usamodzielnieniu się dzieci i ich odejściu z domu.
Sprawności intelektualne dorosłego człowieka przejawiają się w rozwiązywaniu problemów osobistych i zawodowych. Rozwija się zdolność myślenia dialektycznego, co wyraża się poprzez rozumowanie i godzenie napotykanych sprzeczności. Dorosłym przypisuje się cechę mądrości, której linia rozwojowa ma charakter krzywej wznoszącej się aż do późnej starości. Mądrość można rozumieć jako zdolność rozwiązywania problemów związanych z dniem codziennym, której podstawą są doświadczenia.
Dla dorosłych charakterystyczny jest poziom moralności konwencjonalnej i moralności pokonwencjonalnej. Człowiek dorosły powinien wypracować mechanizmy przystosowawcze, które pozwolą mu nie tylko dobrze funkcjonować w okresie dorosłości ale także ułatwią przejście do okresu starości. R. Peck wyróżnił cztery takie mechanizmy:
1.cenienie wyżej mądrości niż siły fizycznej,
2.wzajemne ocenianie się kobiet i mężczyzn nie tylko w kwestii zainteresowań seksualnych,
3.wypracowanie umiejętności godzenia się z odchodzeniem bliskich i podejmowania kontaktów z innymi osobami,
4.zachowania elastyczności umysłowej i otwartości na nowe idee.
STARZENIE SIĘ
Starzenie łączy się z faktem przejścia na emeryturę. Moment ten przypada na lata po 60 roku życia. Starość wiąże się z realizacją takich zadań rozwojowych jak: przystosowanie do zmniejszającej się siły fizycznej; przystosowanie się do emerytury i zmniejszonego dochodu; pogodzenie się ze śmiercią współmałżonka; ustanowienie związku z grupą przyjaciół w podobnym wieku; zmienianie ról społecznych w elastyczny sposób; ustanowienie satysfakcjonujących warunków życia, odpowiadających wymaganiom wieku senioralnego.
Biopsychologiczny obraz starości
W okresie starości w znacznym stopniu zmniejsza się wydolność fizyczna organizmu. Pewne objawy starzenia występują już w dorosłości( siwienie, zmarszczki, zmniejszenie siły i sprężystości mięśni, obniżenie sprawności wzroku i słuchu). U osób starszych mogą występować różnego rodzaju zaburzenia psychiczne, a zwłaszcza depresje i otępienie.
Badania wykazują, że w okresie starości większość funkcji psychicznych ulega upośledzeniu. Największym zakłóceniom podlega system pamięci krótkotrwałej. Zmniejszają się możliwości bezpośredniego odpamiętywania. Osoby starsze są mniej efektywne w poszukiwaniu nowych, skutecznych sposobów przyswajania i zapamiętywania informacji. Sprawność pamięci w okresie starości w dużym stopniu zależy od ćwiczenia tej funkcji w okresach poprzednich. Stwierdzono niekorzystny wpływ starzenia się na proces uwagi. Pogarsza się koncentracja uwagi.
Myślenie osób starszych ma postać postformalną. Osoby te podejmują i rozwiązują problemy wymagające więcej niż jednego rozwiązania, akceptacji wieloznaczności i sprzeczności, uwzględnienia realiów życia. Cechą starości jest mądrość, przejawiająca się bogactwem doświadczeń życiowych i rozumieniem świata przez ich pryzmat.
Po przekroczeniu 60. roku życia może dojść do wyraźnego pogorszenia funkcjonowania intelektualnego. Wraz z wiekiem obniża się inteligencja płynna, związana z wrodzonymi kompetencjami intelektualnymi, natomiast inteligencja skrystalizowana, oznaczająca kompetencje nabyte w toku edukacji, wykazuje tendencję do wzrostu lub utrzymywania się na stałym poziomie. Należy zaznaczyć, że obniżanie się możliwości intelektualnych nie przebiega jednakowo u wszystkich ludzi; osoby przez całe życie aktywne umysłowo wykazują niewielką regresję.
Bilans życia
W okresie starości człowiek musi uporać się, zdaniem Eriksona, z kryzysem, który wyznaczają opozycyjne cechy; integralność ego- rozpacz. Jeśli jednostka odczuje zadowolenie, zaaprobuje własne życie jako ważne i sensowne- dojdzie do integracji ja. W przeciwnym razie- doświadczy rozpaczy. Dla dodatniego bilansu życiowego najważniejsze wydaje nieposiadanie poczucia ładu wewnętrznego, które rzutuje na samopoczucie starego człowieka.
Badania nad osobowością ludzi starych wykazują , że cechy osobowości do okresu dorosłości są stałe.
Okres starości nie obfituje w wiele wydarzeń w biografii jednostki, lecz te, które zachodzą, mają znaczący wpływ na dalsze życie. Szczególnie ważne są dwa zdarzenia: przejście na emeryturę oraz odejście współmałżonka. Przejście na emeryturę oznacza koniec kariery zawodowej i dla większości osób nie jest decyzją łatwą. Odejście na emeryturę stanowi wydarzenie, które zajmuje wysoką pozycję w skali najbardziej stresogennych wydarzeń życiowych. Dobre funkcjonowanie w roli emeryta wiąże się z akceptacją stopniowego wycofywania się z pewnych obszarów życia zawodowego i społecznego przy jednoczesnej aktywności i produktywności w innych, na przykład w rodzinie. Ważnym elementem w życiu osób starszych jest pełnienie roli dziadków; jest to także element budowania poczucia ich własnej tożsamości. Drugim istotnym wydarzeniem w życiu osób starszych jest śmierć współmałżonka. Jest to wydarzenie silnie traumatyczne, umieszczone na pierwszym miejscu wśród czynników stresogennych.
Śmierć i żałoba
Każda faza życia, oprócz starości, ma perspektywę następnych faz. Starość natomiast łączy się z myślą o śmierci i obawą przed nią. Jednakże badania wykazują, że starsi ludzie przejawiają mniejszy lęk przed śmiercią.
Elizabeth Kubler-Ross na podstawie własnych badań wyróżniła pięć faz w procesie umierania:
1.zaprzeczenie (odrzucenie diagnozy, niedowierzanie, szok);
2.gniew („dlaczego właśnie ja?”; gniew skierowany na lekarzy, pielęgniarki; jednoczesny lęk przed karą);
3.pertraktacje( negocjacje z Bogiem o przedłużenie życia);
4.depresja;
5.akceptacja śmierci( spokój, oddalenie).
Kubler-Ross zaznacza, że nie wszyscy przechodzą przez wyróżnione stadia, a śmierć może wystąpić w każdym wcześniejszym stadium. Ze śmiercią nierozerwalnie związana jest żałoba. Sytuacja, czy też stan utraty, jakim jest żałoba, może być spowodowany nie tylko śmiercią bliskiej osoby, ale także zerwaniem bliskiego związku( rozwód) bądź utrata pracy. Elementami żałoby są różne doznania i zachowania. Przeżywaniu żałoby towarzyszy smutek, lęk, poczucie winy, poczucie samotności. Większość badaczy uważa, że żałoba ma następujące trzy fazy. W fazie początkowej( 3-4 tygodnie po pogrzebie) żałobnicy reagują na śmierć bliskiej osoby szokiem i niedowierzaniem w realną śmierć. Stan ten ustępuje po kilku dniach, a jego miejsce zajmuje zgeneralizowany smutek. Faza pośrednia( od 3. do 8. miesiąca po śmierci) to okres poszukiwania nowej tożsamości, uczenia się nowych ról: wdowy, wdowca, osieroconego. Faza odzyskiwania równowagi( około roku od śmierci) wiąże się z pogodzeniem z realną sytuacją braku bliskiej osoby i zajęciem się życiem. Jest to okres reorganizacji życia oraz akceptacji śmierci. Żałoba trwa przeciętnie od jednego od dwóch lat. W końcowej fazie żałoby zwiększa się zaufanie do siebie i poczucie własnej wartości.
Bibliografia:
1.Strelau, J. (2000). Psychologia. Podręcznik Akademicki Tom 1. Gdańsk: GWP (s:309-331).
1
katka30