Historia edukacji, KEN, Kołłątaj
Projekty opracowane zaraz po utworzenie Komisji Edukacji Narodowej były tylko wstępem do podjęcia konkretnych działań w celu przeprowadzenia reform oświaty. Zadania, jakie postawiła sobie Komisja były bardzo ambitne. Po pierwsze należało wydać pierwsze przepisy szkolne, które umożliwiałyby funkcjonowanie szkoły od września 1773 roku. Oczywiste było bowiem, że nie będzie możliwe przeprowadzenie całej reformy od razu. Drugim zadaniem Komisji było uporanie się z kwestią podręczników, których dotychczas brakowało, a których napisanie, wydrukowanie i rozprowadzenie po kraju było konieczne dla dokonania zmian w systemie nauczania. Kolejnym priorytetem było zaprojektowanie i przeprowadzenie reformy szkół wyższych oraz zajęcie się kwestią kształcenia nauczycieli.
1. Pierwsze przepisy szkolne wydane przez Komisję Edukacji Narodowej.W roku 1774 zostały wydane dwa dokumenty:
· Przepis do Szkół Parafialnych biskupa Ignacego Massalskiego prezesa Komisji Edukacji Narodowej oraz
· Przepis na Szkoły Wojewódzkie Ignacego Potockiego.
Mówiły one o tym, że celem kształcenia jest wychowanie obywatelskie i narodowe, co było wyrazem niepokojów obecnych wśród obywateli po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku. Podkreślano w nich także to, że szkoły zarówno parafialne, jak i wojewódzkie mają być przeznaczone także dla chłopów i mieszczan, a nie tylko dla szlachty, a zatem postulowano rozszerzenie zakresu oświaty na warstwy niższe. W obu typach szkół miał obowiązywać program pragmatyczny, czyli jak najbardziej użyteczny i praktyczny. Ponadto w przepisie do szkół parafialnych autorstwa biskupa Massalskiego znalazł się zapis, z którego wynikało, że rodzice powinni przygotować dziecko do pójścia do szkoły poprzez stymulowanie jego rozwoju w latach wcześniejszych (i nie tylko!) oraz rozwijanie wiedzy dotyczącej otaczającego je świata. Postulował on tym samym wprowadzenie tak zwanej edukacji pierwiastkowej, która miałaby miejsce w domu.
2. Towarzystwo do spraw Ksiąg Elementarnych.Aby rozwiązać problem braku odpowiednich, a nierzadko braku w ogóle książek w roku 1775 powołano Towarzystwo do spraw Ksiąg Elementarnych. Był to aparat wykonawczy Komisji Edukacji Narodowej, ponieważ wszelkie zmiany programowe miały znaleźć swój wyraz właśnie w treści podręczników kierowanych do uczniów. W skład Towarzystwa weszli:- A. Popławski, pijar;- K. Narbutt, pijar;- G. Piramowicz, eksjezuita, który pełnił funkcję głównego sekretarza;- J. Albertrandi, eksjezuita;- J. Koblański, eksjezuita;- G. Jarzewicz, eksjezuita;- Sz. Hołowczyc, eksjezuita;- A. Janukiweicz, eksjezuita;- Ch. Pflieder, protestant;- I. Potocki, świecki, który pełnił funkcję prezesa ;Z Towarzystwem współpracowali dwaj wybitni działacze:- J. Wybicki;- H. Kołłątaj;Jak więc widzimy Towarzystwo do spraw Ksiąg Elementarnych w większości składało się z duchownych, którzy od wielu lat zajmowali się edukacją (w tym przewaga byłych jezuitów) oraz wybitnych polskich działaczy i myślicieli oświeceniowych.
3. Zadania i działalność Towarzystwa do spraw Ksiąg Elementarnych.Do najważniejszych zadań Towarzystwa należało:
· Opracowanie podręczników.W tym celu:
o Rozpisano konkursy na nowe podręczniki;
o Zamówiono podręczniki u znawców danej dziedziny;
o Dokonano tłumaczeń istniejących już podręczników wydawanych w krajach Europy Zachodniej;
W 1777 roku wydano pierwsze podręczniki. Wydawano je dość regularnie aż do 1792 roku, do zmierzchu Komisji Edukacji Narodowej. To co było ważne, to to, że podręczniki te były jednolite dla Królestwa Polskiego i Litwy.
Ciekawostka!Podręczniki były opracowywane i drukowane w Szkołach Głównych, gdyż posiadały one własne drukarnie. Stamtąd były one rozsyłane do nauczycieli.
· Opracowanie przepisów szkolnych.W 1781 roku powstał projekt przepisów szkolnych, do którego uwagi mogli zgłaszać sami dyrektorzy szkół. Dzięki nim w dwa lata później, tj. w 1783 roku opracowano ustawy Komisji Edukacji Narodowej dla stanu akademickiego i szkół niższych.W ustawach tych znalazły się:
o Prawa i obowiązki nauczyciela;
o Prawa i obowiązki ucznia;
Ciekawostka!To właśnie w ustawach z 1783 roku zawarto przepis, który ustalał 2–miesięczny okres wakacji szkolnych dla uczniów.
Ustawa ta zawierała także opis nowej struktury szkolnej:
o Oświata miała być jednolita dla Korony i Litwy;
o Na czele wszystkich szkół stała Szkoły Główne, czyli Akademia Krakowska i Akademia Wileńska;
o Szkoły Główne kontrolowały podległe im szkoły poprzez wizytacje;
o Szkoły Główne bezpośrednio wizytowały Szkoły Wydziałowe;
o Szkoły Wydziałowe wizytowały Szkoły Podwydziałowe;
o Szkoły Podwydziałowe wizytowały Szkoły Parafialne;
o Po każdej wizytacji sporządzano raporty, które wysyłano do szkoły nadzorującej tak, że wszystkie ostatecznie trafiały do Szkół Głównych;
o Szkoły Główne podlegały Komisji Edukacji Narodowej;
Organizacja systemu szkolnego.Schemat.
·
· Opracowanie programów szkolnych.
o Programy miały mieć charakter narodowy i obywatelski;
o W szkołach parafialnych koncentrowano się na nauczaniu podstawowych umiejętności takich jak czytanie, pisanie i liczenie;
o W szkołach średnich miał dominować blok przedmiotów matematyczno–przyrodniczych;
o W programie miała być zawarta także nauka moralna oparta na filozofii chrześcijańskiej;
· Wizytacje szkolne.
o Wizytator postępował według przygotowanej przez Towarzystwo do spraw Ksiąg Elementarnych instrukcji;
o Wizytacje miały miejsce raz w roku w okresie letnim, czyli wtedy, gdy w szkole nie było uczniów;
· Współpraca z zagranicą.Towarzystwo do spraw Ksiąg Elementarnych nawiązało współpracę przede wszystkim z uniwersytetami oraz z osobami prywatnymi – badaczami, naukowcami, którzy prowadzili laboratoria, ogrody botaniczne itp.
4. Reforma szkół wyższych.W chwili, kiedy powstawała Komisja Edukacji Narodowej Akademia Krakowska była uczelnią państwową, z tradycjami, ale funkcjonująca jeszcze według średniowiecznych zasad. W związku z tym wymagała reformy. W roku 1777 do Krakowa udał się Hugo Kołłątaj, który miał ocenić stan Uniwersytetu oraz zaplanować i przeprowadzić jego reformę. Już w rok później wprowadzono pierwsze zmiany, które głównie dotyczyły Wydziału Filozoficznego. Rozpoczęto wykładać na nim filozofię oświeceniową. Reforma w Krakowie zakończyła się w 1788 roku.Początkowo nie bardzo wiedziano, co zrobić z Uniwersytetem Wileńskim, gdyż była to uczelnia założona w XVI wieku przez jezuitów. Można było zlikwidować ten ośrodek, lub przeprowadzić jego gruntowną reformę. W 1780 roku rektorem został M. Poczobut – Odlanicki, były jezuita, astronom, pierwszy Polak, który został członkiem Akademii Francuskiej i Royal Academy w Londynie. Zbudował pierwsze obserwatorium w Polsce oraz dokonał reformy Uniwersytetu Wileńskiego w duchu oświeceniowym.
5. Kształcenie świeckich nauczycieli.Kształcenie świeckich nauczycieli było ostatnim zadaniem i ostatnim obszarem działaności Komisji Edukacji Narodowej. Wykształcona kadra nauczycielska miała stopniowo wypierać ze szkół eksjezuitów. Ośrodkami ich kształcenia były Szkoły Główne. W 1781 roku rozpoczęto kształcenie nauczycieli w Krakowie, a w 2 lata później, a 1783 roku – w Wilnie. Po reformie nauczyciel nie był już nauczycielem „w ogóle”, ale specjalistą w konkretnej dziedzinie. Studia nauczycielkasie trwały 3 – 4 lata.Nauczyciel okresu działaności Komisji Edukacji Narodowej to nauczyciel bezżenny, gdyż miał się on w pełni poświęcić nauczaniu. Po 20 latach pracy w szkole nauczyciel, według ustaw i przepisów wydanych przez Komisję, przechodził na emeryturę.
6. Dorobek Komisji Edukacji Narodowej.
· Władza oświatowa od tej pory była świecka i państwowa;
· Komisji udało się uporządkować administrację szkoły;
· Podjęto kształcenie świeckich nauczycięli;
· Wprowadzono stan nauczycielski poprzez odpowiedni cykl przygotowania do zawodu oraz określenie praw i obowiązków jego wykonywania;
· Opracowano nowe programy nauczania zgodne z duchem epoki oświecenia;
· Opracowano nowe podręczniki dopasowane treściowo do wprowadzonych programów nauczania;
· Opracowano ustawodawstwo szkolne;
· Przeprowadzono reformę szkół wyższych;
· Podjęto problem oświaty ludowej;
· Roztoczono nadzór i opiekę nad pensjami prywatnymi;
· Wprowadzono kontrole szkół (wizytacje);
· Rozpoczęto badania naukowe – tworzono gabinety i pracowanie badawcze, co sprzyjało rozwojowi nauk ścisłych, a także gromadzono literaturę, tworzono biblioteki;
· Podjęto wysiłek popularyzacji wiedzy, czym w głównej mierze zajmowały się szkoły Główne.
7. Zmierzch Komisji Edukacji Narodowej.Początek lat 90. XVIII wieku to zmierzch Komisji Edukacji Narodowej. Był on spowodowany przede wszytskim niekorzystną sytuacją polityczną, która w 1793 roku doprowadziła do drugiego rozbioru Polski, a w 1795 roku – całkowitej utraty niepodleglości.
joasia_klaudia