Metale ciężkie w żywności.pdf

laboratorium przemysłowe | metale ciężkie w żywności

dr Lesław Juszczak

Katedra Analizy i Oceny Jakości Żywności Akademii Rolniczej w Krakowie

z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia

z 2002 r. (Dz.U. nr 203, poz. 1718) dopusz-

czalne zawartości metali ciężkich w wodzie

przeznaczonej do spożycia przez ludzi wyno-

szą (w mg/dm 3 ) As: 0,01, Cd: 0,003, Pb (do

31.12.2005 r.): 0,05, Hg: 0,001. Rozporzą-

dzenie to podaje również charakterystykę

metod badawczych (poprzez określenie do-

kładności, precyzji i granicy wykrywalności)

stosowanych w analizie wody. Normowane

są również maksymalne poziomy zanieczysz-

czeń żywności oraz substancji dodatkowych

stosowanych w jej przetwarzaniu. Obowią-

zujące Rozporządzenie Ministra Zdrowia

z 30.04.2004 r. (Dz.U. nr 120, poz. 1257) nie

podaje jednak tych poziomów, odwołując

się do aktów prawnych Unii Europejskiej.

Zasadniczym aktem UE ustalającym maksy-

malne dopuszczalne poziomy dla niektórych

zanieczyszczeń w środkach spożywczych jest

Rozporządzenie Komisji WE nr 466/2001

z 8.03.2001 r.

W przypadku rtęci rozporządzenie to podaje

jedynie maksymalne poziomy zanieczyszczeń

dla produktów rybołówstwa i niektórych

gatunków ryb (0,5-1,0 mg/kg).

Metale ciężkie

w żywności

Spośród metali największe zagrożenie dla zdrowia człowieka stwarzają kadm,

ołów i rtęć. Ich wspólną cechą jest zdolność do kumulacji w organizmie

ludzkim, długi okres biologicznego półtrwania i związana z tym toksyczność

chroniczna. Są one szczególnie niebezpieczne dla organizmów młodych.

Pierwiastki śladowe w sposób naturalny wy-

stępują w środowisku człowieka. Niektóre

z nich w odpowiednio małych stężeniach

jako tzw. mikroelementy są niezbędne

dla prawidłowego rozwoju organizmu

człowieka, gdyż katalizują wiele reakcji

biochemicznych. Pozytywnego działania na

organizm człowieka nie stwierdzono w przy-

padku takich pierwiastków, jak rtęć, ołów

i kadm. Przy wyższych (ponadnaturalnych)

stężeniach niebezpieczne mogą być także

związki chromu, kobaltu, miedzi, niklu,

molibdenu i cynku. Obieg metali ciężkich

w środowisku przyrodniczym związany jest

z takimi procesami, jak wietrzenie skał,

erupcje wulkanów, pożary lasów oraz pro-

cesy glebotwórcze. W wyniku znacznego

uprzemysłowienia i urbanizacji zwiększyła

się możliwość występowania nadmiaru

pierwiastków, w tym metali ciężkich, w śro-

dowisku naturalnym człowieka. Głównymi

źródłami zanieczyszczeń środowiska są pro-

cesy spalania paliw, transport, składowanie

i spalanie odpadów i różne gałęzie prze-

mysłu. Metale ciężkie mogą przedostawać

się do gleby również ze środków ochrony

roślin i nawozów. Chociaż w ostatnim

dwudziestoleciu obserwuje się w Polsce

tendencję spadkową dotyczącą emisji metali

ciężkich, skażenie gleby tymi pierwiastkami

jest procesem trudno odwracalnym. Szacuje

się, że na zmniejszenie zawartości ołowiu

w wierzchniej warstwie gleby o 10% przez

odprowadzenie go z plonami i wymywanie

potrzeba byłoby około 500 lat.

Obowiązujące rozporządzenie zastąpiło

wcześniejsze z 13.01.2003 r. (Dz.U. nr 37,

poz. 325 i 326), które w sposób bardziej

jednoznaczny i szczegółowy limitowało

zawartości Pb, Cd, Hg, a także As w poszcze-

gólnych środkach spożywczych.

Metale ciężkie przenikają do żywności

głównie z powietrza atmosferycznego,

gleby i wody. Źródłem skażenia żywności

metalami ciężkimi mogą być także procesy

technologiczne. Zanieczyszczenia mogą

pochodzić ze środków pomocniczych

stosowanych przy produkcji żywności

(substancje dodatkowe), aparatury, naczyń

i opakowań.

Toksyczne działanie

metali ciężkich

Spośród metali największe zagrożenie dla

zdrowia człowieka stwarzają kadm, ołów

i rtęć. Ich wspólną cechą jest zdolność do

kumulacji w organizmie ludzkim, długi

okres biologicznego półtrwania i związana

z tym toksyczność chroniczna. Są one

szczególnie niebezpieczne dla organizmów

młodych.

Ponieważ woda odgrywa zasadniczą rolę

zarówno jako niezbędny składnik diety, jak

i w procesach produkcji środków spożyw-

czych, maksymalne poziomy zanieczyszczeń

metalami ciężkimi są ściśle określone i po-

winny być stale monitorowane. Zgodnie

Zatrucia ostre metalami ciężkimi zdarzają

się bardzo rzadko i tylko w przypadku

przyjęcia ich w dużych dawkach. Odno-

towano nieliczne masowe zatrucia rtęcią

po spożyciu ryb oraz pieczywa. Należy

również podkreślić, że rtęć metaliczna słabo

wchłania się przez skórę i przewód pokar-

mowy, natomiast bardzo dobrze przez układ

oddechowy. Pobieranie metali ciężkich

prowadzi do zaburzeń przewlekłych. Do

podstawowych, negatywnych oddziaływań

metali ciężkich należą:

Środek spożywczy Pb (mg/kg) Cd (mg/kg)

Mleko 0,02 –

Preparaty dla niemowląt 0,02 –

Mięso 0,1 0,05 (konina 0,2)

Podroby 0,5 0,5-1,0

Ryby 0,2-0,4 0,05-1,0

Skorupiaki 0,5 0,5

Małże 1,0 1,0

Zboża 0,2 0,1-0,2

Warzywa 0,1-0,3 0,05-0,2

Owoce 0,1-0,2 0,05

Tłuszcze i oleje 0,1 –

Soki owocowe, koncentraty 0,05 –

Wina 0,2 –

Tabela 1. Maksymalne dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń Pb i Cd w wybranych środkach spożywczych

Laboratorium | 6 /2004

metale ciężkie w żywności | laboratorium przemysłowe

– zmiany w syntezie białek,

– zaburzenia wytwarzania ATP,

– uszkodzenia błon i organelli komórkowych (mitochondriów,

lizosomów, jąder), reakcje z grupami sulfhydrylowymi, karboksy-

lowymi i fosforanowymi ligantów biologicznych,

– uszkodzenia w układzie pokarmowym, oddechowym, nerwowym,

krążenia, krwiotwórczym i wydalniczym,

– w przypadku niektórych – działanie rakotwórcze.

Pobranie metali ciężkich

z żywnością

Szacuje się, że około 80 do 90% całkowitego pobrania metali ciężkich

do organizmu następuje z żywnością, natomiast reszta wchłaniana

jest przez układ oddechowy. Poziom pobrania metali ciężkich

z pokarmu zależy nie tylko od zawartości tych zanieczyszczeń w su-

rowcach i środkach spożywczych. W przypadku surowców (głównie

roślinnych) na poziom zanieczyszczenia metalami ciężkimi ma

wpływ właściwie przeprowadzony proces technologiczny. Odpowied-

nie postępowanie z surowcem roślinnym przed jego spożyciem lub

dalszym przetwarzaniem (staranne mycie i czyszczenie) w znacznym

stopniu może obniżyć zawartość metali ciężkich. Wykazano również,

że takie operacje technologiczne, jak blanszowanie i gotowanie,

istotnie redukują poziom zanieczyszczenia metalami ciężkimi.

Ponadto o ich przyswajaniu przez organizm człowieka decydują

również czynniki związane ze sposobem żywienia. Odpowiednio

zbilansowana dieta, dostarczająca wszystkich niezbędnych składni-

ków pokarmowych, pełni rolę ochronną i znacznie łagodzi skutki

toksycznego działania metali ciężkich. Składnikami, które redukują

toksyczność metali ciężkich, są: białka, błonnik pokarmowy, witami-

ny: C, D, E, tiamina oraz składniki mineralne: Fe, Zn, Se, Mg, Cu.

Natomiast palenie tytoniu, spożywanie alkoholu i brak aktywności

ﬁzycznej to czynniki sprzyjające nadmiernej kumulacji Pb w orga-

nizmie. Dodatkowym źródłem kadmu są papierosy zawierające od

1 do 2 µg Cd (w jednej sztuce), przy czym 70% tego pierwiastka

przechodzi do dymu wdychanego przez palaczy.

Według zaleceń Europejskiego Komitetu Ekspertów FAO/WHO

ds. Żywności istotna jest wielkość pobrania metali ciężkich

z pożywieniem w określonym przedziale czasowym. Dopro-

wadziło to do ustalenia norm tygodniowego pobrania metali

z żywnością przez człowieka (PWTI – Provinsional Tolerance

Weekly Intake ).

Najwięcej metali ciężkich w całodziennej diecie dostarcza żywność

pochodzenia roślinnego. Warzywa ze względu na stały kontakt

z glebą potraﬁą w znacznym stopniu kumulować metale ciężkie.

Kumulacja metali toksycznych pobieranych przez rośliny z gleby

zależy od jej temperatury, odczynu, pojemności wodnej, potencjału

oksydoredukcyjnego, obecności związków kompleksujących i drob-

noustrojów, jak również stopnia wysycenia środowiska glebowego

tymi pierwiastkami oraz ich biodostępności. W warunkach dużej

emisji rośliny mogą pobierać metale ciężkie z powietrza przez

blaszki liściowe. Znaczącym źródłem kadmu i ołowiu w diecie

człowieka są ziemniaki ze względu na ich duże spożycie. Stwierdzo-

no, że mogą one dostarczać około 30% Cd i Pb wprowadzanych

do organizmu z pożywieniem. Podwyższone zawartości metali

ciężkich obserwowano również w sałacie, marchwi oraz natce

pietruszki. W przypadku żywności pochodzenia zwierzęcego

Laboratorium | 6 /2004

laboratorium przemysłowe | metale ciężkie w żywności

Metal

Miejsce kumulacji

Efekt toksyczny

woczesnym laboratorium analizy żywności.

Obecnie najbardziej rozpowszechnioną me-

todą w analizie metali (w tym ciężkich) jest

absorpcyjna spektrometria atomowa. Metodę

tą dla artykułów żywnościowych zalecają Pol-

skie Normy (PN-EN 14082; 14083; 14084),

dla skrobi i produktów pochodnych (PN-EN

ISO 11212-1 do 4), olejów i tłuszczów roślin-

nych oraz zwierzęcych (PN-EN ISO 12193),

barwników spożywczych (PN-C-04708-11 do

13). Absorpcyjna spektrometria atomowa

(AAS) jest metodą analityczną, która opiera

się na zjawisku absorpcji promieniowania

elektromagnetycznego przez wolne atomy,

powstające w trakcie termicznego wzbudze-

nia, podczas którego większość substancji

ulega dysocjacji. Metoda ta pozwala na

oznaczenie około 70 pierwiastków, w tym

metali ciężkich. Zasadniczymi elementami

spektrometru AAS są:

– źródło promieniowania emitujące linie

rezonansowe oznaczanego pierwiastka

(lampy z katodą wnękową, jedno- lub wie-

lopierwiastkowe, lampy z wyładowaniem

bezelektrodowym),

– atomizer, w którym z próbki analitycznej

zostają wytworzone wolne atomy,

– monochromator, którego zadaniem jest

spektralny rozkład promieniowania elek-

tromagnetycznego przechodzącego przez

atomizer,

– detektor (fotopowielacz), gdzie następuje

pomiar natężenia promieniowania,

– rejestrator i komputer, które sterują pomia-

rem, a także rejestrują i obrabiają wyniki.

Kości, mózg, gruczoł krokowy,

wątroba, nerki

Zaburzenia w funkcjonowaniu wątroby, nerek, ośrodkowego

i obwodowego układu nerwowego, układu pokarmowego

oraz sercowo-naczyniowego, niedokrwistość hemolityczna.

Mózg, nerki, wątroba, mięśnie

Patologiczne zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym

objawiające się parestezją i ataksją.

Nerki, wątroba, gruczoł

krokowy

Zmiany morfologiczne i czynnościowe układu oddechowego

i nerek, zaburzenia w mineralizacji układu kostnego,

niedokrwistość, nadciśnienie, działanie rakotwórcze,

embriotoksyczne i mutagenne.

Nowotworowe zmiany głównie skóry, układu oddechowego

i krwiotwórczego oraz błon śluzowych, uszkodzenia nerwów

obwodowych.

Tabela 2. Typowe miejsca kumulacji oraz wpływ metali ciężkich na organizm człowieka

Wszystkie tkanki i narządy

PTWI (mg/kg masy ciała)

0,025

0,005

0,007

0,025

0,05-0,5

Tabela 3. Normy tygodniowego pobrania metali z żywnością przez człowieka

Pierwiastek

F-AAS (acetylen-powietrze)

[µg/dm 3 ]

ET-AAS

[µg/dm 3 ]

0,12

0,0002

0,005

0,01

0,007

0,001

Tabela 4. Granice detekcji wybranych pierwiastków w metodach F-AAS i ET-AAS

przekroczenie dopuszczalnych zawartości

metali ciężkich notuje się raczej rzadko.

Niektórzy autorzy uważają, że zwierzęta

stanowią pewnego rodzaju ﬁltr w łańcuchu

pokarmowym człowieka, a produkty spo-

żywcze pochodzenia zwierzęcego nie budzą

poważniejszych zastrzeżeń pod względem

toksykologicznym i nie stwarzają źródła

kontaminacji metali toksycznych w diecie

człowieka. Inni zwracają uwagę na wysokie

stężenia Cd w nerkach zwierząt hodowla-

nych, a także ołowiu w mięsie i podrobach

zwierząt łownych.

zlokalizowanych w streﬁe ochronnej Huty

im. T. Sendzimira wynosiło 122% PTWI.

Przekroczenie wskaźnika PTWI dla Pb

i Cd zanotowano również w diecie dzieci

z terenów zagłębia miedziowego.

Pomimo obserwowanego spadku stopnia

zanieczyszczenia środowiska naturalnego

metalami ciężkimi ich poziomy muszą być

stale monitorowane. Szczególnie dotyczy

to produkcji żywności, z którą dostar-

czana jest większość metali toksycznych.

Narzędziami pomocnymi przy produkcji

żywności bezpiecznej mają być systemy

zapewniające bezpieczeństwo żywności,

np. HACCP.

W nowoczesnych spektrometrach AAS

możliwe jest stosowanie różnego rodzaju

atomizerów. Niektórzy producenci propo-

nują również spektrometry dwukomorowe,

w których montuje się dwa rodzaje atomi-

zerów. Najstarszą techniką atomizacji jest

atomizacja w płomieniu (F-AAS) palnika,

w którym gazem utleniającym jest powie-

trze, tlen lub podtlenek azotu, a gazem

palnym – acetylen. Stosowanie tego typu

atomizacji pozwala na prowadzenie ruty-

nowych oznaczeń większości pierwiastków

na poziomie mg/dm 3 . Zwiększenia czułości

oznaczeń tą metodą można dokonać, sto-

sując tzw. pułapkę atomów, powodującą

lokalny wzrost stężenia atomów. Wartości

współczynnika podwyższenia czułości przy

zastosowaniu pułapki atomów wynoszą dla

kadmu 3,4, a dla ołowiu 2,9. Nowszą metodą

atomizacji jest zastosowanie atomizerów

elektrotermicznych, którymi są najczęściej

Jak wynika z licznych prac naukowych,

prawidłowo odżywiający się Polak pobie-

ra tygodniowo około 20% Pb, 40% Cd

i 35% Hg dopuszczalnej dawki. Przykła-

dowo stwierdzono, że pobranie metali

z racjami pokarmowymi przez młodzież

z różnych województw wynosi dla Cd 25-

-45% PTWI, a dla Pb 11,2-26,6% PTWI.

Również w ocenie narażenia osób dorosłych

na rtęć przyjmowaną z całodobowymi

racjami pokarmowymi stwierdzono, że

średnie pobranie tego pierwiastka wynosi

od 10 do 17% PTWI. Jednak w strefach

wysoko uprzemysłowionych pobranie

metali ciężkich może przekraczać PTWI.

Wykazano na przykład, że pobranie kadmu

przez mieszkańców gospodarstw wiejskich

Nowoczesne metody

analityczne

w oznaczaniu zawartości

metali ciężkich

Gwałtowny rozwój technik analitycznych

pozwolił w znaczny sposób na poprawę

precyzji, dokładności oraz czułości metod

stosowanych w analizie pierwiastków. Pro-

cedury analityczne wykorzystujące głównie

barwne reakcje i pomiar kolorymetryczny

(spektrofotometryczny), jak np. reakcja oło-

wiu z ditizonem czy arsenu z dietyloditiokar-

baminianem srebra w obecności urotropiny,

nie mają już praktycznego znaczenia w no-

Laboratorium | 6 /2004

metale ciężkie w żywności | laboratorium przemysłowe

kuwety (piece) graﬁtowe. Do tego typu atomizerów możliwe jest

bezpośrednie dozowanie substancji stałych. Atomizacja w kuwecie

graﬁtowej odbywa się w sposób programowany i w pełni sterowany.

Zastosowanie atomizacji elektrotermicznej pozwala na oznaczenie

pierwiastków śladowych na poziomie nawet ng/dm 3 .

Innymi technikami stosowanymi w absorpcji atomowej są metody

generacji wodorków oraz oznaczanie zawartości rtęci techniką zimnych

par. Metoda generacji wodorków polega na wytworzeniu lotnych

wodorków (As, Bi, Ge, Pb, Sb, Se, Sn, Te) i przetransportowaniu

ich do komory absorpcyjnej, gdzie w podwyższonej temperaturze

(1000 K) następuje ich termiczny rozkład i powstają wolne atomy.

Metoda ta pozwala na oznaczenia pierwiastków tworzących wodorki

na poziomie µ g/dm 3 . Oznaczenie zawartości rtęci techniką zimnych

par (CV-AAS) polega na redukcji (chlorkiem cyny (II) lub borowodor-

kiem sodu) rtęci zawartej w próbce do stanu podstawowego. Lotne

w temperaturze pokojowej atomy rtęci przenoszone są do komory

pomiarowej. Granice wykrywalności rtęci tą metodą kształtują się na

poziomie µ g/dm 3 , a przy zastosowaniu koncentratora nawet ng/dm 3 .

Producenci nowoczesnych spektrometrów AAS oferują ponadto sze-

roką gamę rozwiązań, które z jednej strony mają na celu obniżenie

granicy wykrywalności (pułapka atomów, koncentrator rtęci), z drugiej

natomiast usprawnienie procesu analitycznego (autosamplery, systemy

do rozcieńczania próbek i dozowania modyﬁkatorów, wielopozycyjne

zmieniacze lamp, systemy szybkiej sekwencji). Jak każda metoda ana-

lityczna spektrometria AAS nie jest całkowicie wolna od interferencji,

których istota i sposoby eliminacji wydają się być dobrze poznane

i opisane w literaturze fachowej.

Inną metodą instrumentalną stosowaną w analizie pierwiastków jest

emisyjna spektrometria atomowa (AES). W tym obszarze najprost-

szą techniką jest płomieniowa, emisyjna spektrometria atomowa

(F-AES), nazywana częściej fotometrią płomieniową. Pomiary tą

metodą oparte są na interpretacji widm emisyjnych wysyłanych

przez wzbudzone atomy. Ma ona jednak ograniczone zastosowanie,

gdyż może być używana jedynie w analizie pierwiastków o niskim

potencjale wzbudzenia (głównie litowców i berylowców). Dopiero

wprowadzenie plazmowych źródeł wzbudzenia pozwoliło na dalszy

rozwój tej techniki. Wśród plazmowych źródeł wzbudzenia najwięk-

sze zastosowanie znalazła metoda z indukcyjnie sprzężoną plazmą

(ICP), co doprowadziło do powstania atomowej spektrometrii emi-

syjnej z indukcyjnie generowaną plazmą (ICP-AES). Zastosowanie

tej techniki pozwala na istotną eliminację interferencji chemicznych

oraz charakteryzuje się dużą czułością oznaczeń, która jest porów-

nywalna do AAS. Pomiary tą metodą pozwalają na prowadzenie

wielopierwiastkowej analizy składu próbki, co znacznie przyczynia

się do skrócenia czasu analiz.

Obok AAS i AES znana jest również atomowa spektrometria ﬂuore-

scencyjna (AFS), która pozwala prowadzić analizę wielopierwiastkową.

Jednak brak efektywnych źródeł wzbudzenia ograniczył zastosowanie

i rozwój tej techniki. Daje ona natomiast dobre efekty w analizie

pierwiastków tworzących lotne wodorki oraz rtęci techniką zimnych

par (CV-AFS).

Nowatorską metodą w analizie pierwiastków jest spektrometria

mas z plazmą wzbudzoną indukcyjnie (ICP-MS). Należy ona do

Laboratorium | 6 /2004

laboratorium przemysłowe | metale ciężkie w żywności

grupy technik sprzężonych, gdzie plazma

generowana indukcyjnie jest efektywnym

źródłem jonów, które w spektrometrze

masowym ulegają rozdzieleniu według

ładunku i masy. Pod względem czułości

i wartości granicy wykrywalności metoda

ICP-MS dorównuje technice ET-AAS,

umożliwiając jednocześnie analizę wie-

lopierwiastkową, tak jak w metodzie

ICP-AES. Rozwój techniki ICP-MS wiąże

się z zastosowaniem analizatora mas,

rozdzielającego jony w oparciu o wykorzy-

stanie różnic w czasie ich przelotu przez

określony odcinek w warunkach wysokiej

próżni (ICP-TOF-MS). W urządzeniu tym

jony doprowadzone do jednakowej energii

kinetycznej docierają do detektora w czasie

zależnym od ich masy, co w znacznym

stopniu ułatwia ich detekcję.

Ponieważ pierwiastki w środowisku, w tym

także w środkach spożywczych, mogą wystę-

pować w różnych postaciach, oznaczenie ich

całkowitej zawartości w próbce może nie dać

wystarczających informacji z punktu widze-

nia np. toksykologii. Również metale ciężkie

zanieczyszczające żywność mogą występować

na różnych stopniach utlenienia i tworzyć

kompleksy ze związkami organicznymi i nie-

organicznymi. Określeniem formy występo-

wania danego pierwiastka w próbce zajmuje

się analiza specjacyjna. Terminem specjacja

określa się proces (analityczny) mający do-

starczyć dowodów na fakt istnienia postaci

atomowych i molekularnych analitów, co

uwzględnia rodzaj połączeń pierwiastków,

ich skład izotopowy i różne stany utlenienia.

Analiza specjacyjna wymaga bardzo zawanso-

wanych technik instrumentalnych, ponieważ

każde działanie, np. przygotowanie próbek

do analiz, może mieć wpływ na specjację

pierwiastków w niej występujących.

5. Jarosz M., Malinowska E.: Pracownia chemiczna

– analiza instrumentalna . Wydawnictwa Szkolne

i Pedagogiczne, Warszawa 1994.

6. Kołodziej P.: Ocena stopnia skażenia metalami

ciężkimi zwierząt i żywności zwierzęcego pocho-

dzenia w województwie legnickim . Fundacja na

Rzecz Dzieci Zagłębia Miedziowego – materiały

Konferencji Naukowej, Legnica 1997.

7. LeszczyńskaT.: Rzeczywiste zagrożenie azotanami

(V, III) i wybranymi metalami ciężkimi miesz-

kańców gospodarstw wiejskich zlokalizowanych

w streﬁe ochronnej Huty im. T. Sendzimira oraz

na terenach wolnych od emisji . Zeszyty Naukowe

AR w Krakowie, Rozprawy 284, 2002.

8. Marzec Z.: Ocena narażenia osób dorosłych

na rtęć przyjmowaną z całodobowymi racjami

pokarmowymi . Roczniki Państwowego Zakładu

Higieny, 2003, 54, 2, suplement, 64-65.

9. Olejnik D., Krejpcio Z., Wójciak R., Gawęcki J.,

Śmigiel-Papińska D.: Całodzienne pobranie oło-

wiu i kadmu w dietach dzieci z terenu zagłębia

miedziowego . Fundacja na Rzecz Dzieci Zagłębia

Miedziowego – materiały Konferencji Naukowej,

Legnica 1997.

10. PN-EN 14082:2003 Artykuły żywnościowe.

Oznaczanie pierwiastków śladowych. Oznaczanie

litu, kadmu, cynku, miedzi, żelaza i chromu za

pomocą absorpcyjnej spektrometrii atomowej

(AAS) po spopielaniu na sucho.

11. PN-EN 14083:2003 Artykuły żywnościowe.

Oznaczanie pierwiastków śladowych. Oznaczanie

litu, kadmu, chromu i molibdenu za pomocą

absorpcyjnej spektrometrii atomowej w piecu

graﬁtowym (GFAAS).

12. PN-EN 14084:2003 Artykuły żywnościowe. Oznacza-

nie pierwiastków śladowych. Oznaczanie litu, kadmu,

cynku, miedzi i żelaza za pomocą absorpcyjnej spek-

trometrii atomowej po mineralizacji mikrofalami.

13. PN-EN ISO 11212-1:2002 Skrobia i produkty

pochodne. Zawartość metali ciężkich. Część 1:

Oznaczanie zawartości arsenu metodą absorpcyj-

nej spektrometrii atomowej.

14. PN-EN ISO 11212-2:2002 Skrobia i produkty

pochodne. Zawartość metali ciężkich. Część 2:

Oznaczanie zawartości rtęci metodą absorpcyjnej

spektrometrii atomowej.

15. PN-EN ISO 11212-3:2001 Skrobia i produkty

pochodne. Zawartość metali ciężkich. Część 3:

Oznaczanie zawartości ołowiu metodą absorp-

cyjnej spektrometrii atomowej z atomizacją

elektrotermiczną.

16. PN-EN ISO 11212-4:2001 Skrobia i produkty

pochodne. Zawartość metali ciężkich. Część 4:

Oznaczanie zawartości kadmu metodą absorp-

cyjnej spektrometrii atomowej z atomizacją

elektrotermiczną.

17. PN-EN ISO 12193:2000 Oleje i tłuszcze roślinne oraz

zwierzęce. Oznaczanie zawartości ołowiu. Metoda

absorpcji atomowej z użyciem pieca graﬁtowego.

18. PN-C-04708-11:1997 Barwniki spożywcze. Meto-

dy badań. Oznaczanie zawartości metali ciężkich

metodą spektrometrii absorpcyjnej atomowej.

Oznaczanie chromu, cynku, kadmu, miedzi

i ołowiu.

19. PN-C-04708-12:1997 Barwniki spożywcze. Metody

badań. Oznaczanie zawartości metali ciężkich

metodą spektrometrii absorpcyjnej atomowej.

Oznaczanie rtęci techniką zimnych par.

20. PN-C-04708-13:1997 Barwniki spożywcze. Metody

badań. Oznaczanie zawartości metali ciężkich

metodą spektrometrii absorpcyjnej atomowej.

Oznaczanie arsenu metodą par wodorków.

21. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 5.12.2002 r.

w sprawie wymagań dotyczących jakości

wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.

Dz.U. 2002, nr 203, poz. 1718.

22. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 30.04.2004 r.

w sprawie maksymalnych poziomów zanieczyszczeń

chemicznych i biologicznych, które mogą znajdo-

wać się w żywności, składnikach żywności, dozwo-

lonych substancjach dodatkowych, substancjach

pomagających w przetwarzaniu albo na powierzchni

żywności. Dz.U. 2004, nr 120, poz. 1257.

23. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 466/2001

z dnia 8.03.2001 r., ustalające najwyższe dopusz-

czalne poziomy dla niektórych zanieczyszczeń

w środkach spożywczych. Ofﬁcial Journal L 077,

16/03/2003 p. 0001-0013.

24. Sikorski Z.E. (red.).: Chemiczne i funkcjonalne

właściwości składników żywności . WNT, War-

szawa 1996.

25. Sikorski Z.E. (red.).: Chemia żywności . Skład,

przemiany i właściwości żywności . WNT,

Warszawa 2000.

26. Szczepaniak W.: Metody instrumentalne w ana-

lizie chemicznej . Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 1997.

27. Szkoda J., Żmudzki J.: Ołów, kadm i arsen w żyw-

ności pochodzenia zwierzęcego, ocena ryzyka .

Roczniki Państwowego Zakładu Higieny, 2003,

54, 2, suplement, 84-85.

28. Traczyk I., Szponar L.: Ołów w środkach spo-

żywczych jako potencjalne zagrożenie zdrowia

ludzi . Żywność, Żywienie a Zdrowie, 1995,

20 (5), 13-18.

29. Wojciechowska-Mazurek M., Starska K., Bruliń-

ska-Ostrowska E., Karłowski K., Grudzińska B.:

Ocena pobrania ołowiu i kadmu z całodzien-

nymi racjami pokarmowymi przez młodzież

w wybranych województwach . Roczniki Państwo-

wego Zakładu Higieny, 2003, 54, 2, suplement,

101-102.

30. Wojtasik A., Baryłko-Pikielna N.: Interakcje metali

ciężkich ze składnikami odżywczymi . Żywność,

Człowiek, Metabolizm, 1992, 19 (4), 273-279.

Piśmiennictwo

1. Beaty R.D.: Podstawy, aparatura i metodyka

atomowej spektrometrii absorpcyjnej . (tł. E. Bul-

ska) Perkin-Elmer 1988.

2. Fik M., Surówka J.: Wpływ procesów technolo-

gicznych na zawartość kadmu, ołowiu i miedzi

w wybranych warzywach oraz ich stężenie w nie-

których mrożonkach owocowo-warzywnych . Ze-

szyty Naukowe AR w Krakowie, ser. Technologia

Żywności, 1994, 290, 6, 53-65.

3. Gerting H.: Żywność a zdrowie . PZWL, War-

szawa 1996.

4. Hulanicki A.: Specjacja i analiza specjacyjna .

Materiały III Sesji Przeglądowej Analityki Żywno-

ści. Warszawa 1998.

Laboratorium | 6 /2004

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: