Program adaptacyjny.doc

"Z odrobiną sukcesu, zachęty i zaufania,

w środowisku sprzyjającym pracy,

dziecko może dotrzeć do krańców świata"

(C. Freinet)

„PIERWSZE KROKI W PRZEDSZKOLU – ADAPTACJA BEZ ŁEZ”

(Program adaptacyjny)

Wstęp

Od trzeciego roku życia dziecka rozpoczyna się okres zwany przedszkolnym. Okres ten to czas, w którym dziecko dokonuje ogromnego skoku i przeobrażenia w swoim rozwoju. Wiek przedszkolny charakteryzuje się wzmożoną aktywnością, która wyraża się między innymi silną potrzeba doznawania wielu różnorodnych wrażeń poznawczych i emocjonalnych, a przede wszystkim naturalną potrzebą działania w każdej z odkrywanych sfer.

Pierwsze dni dzieci w przedszkolu są trudne dla rodziców, ale przede wszystkim dla maluchów rozpoczynających przedszkolną edukację. Dziecko, bowiem na wiele godzin pozbawione jest bezpiecznego, rodzinnego domu, najbliższych mu osób, na których pomoc
i wsparcie mogło w liczyć w każdej chwili. W zamian otacza go całkiem nieznany świat z obcą panią i sporą grupą rówieśników. Olbrzymia sala, długi korytarz i łazienka większa niż w domu, sprawiają, że dziecko czuje się zagubione i przestraszone – tęskni za rodzicami i odczuwa niepokój. Taka sytuacja dla wielu dzieci jest wyzwaniem, które podejmują bez nadmiernego wysiłku, dla innych natomiast ciężarem, któremu nie mogą podołać.

Czy takie dziecko zaakceptuje nową sytuację, odnajdzie się w grupie, sprosta zadaniom oraz wymaganiom placówki zbiorowego wychowania? Wszystko to zależy od nas dorosłych, naszego zaangażowania w proces adaptacyjny i życzliwej twórczej postawy.

Psychologia rozwojowa dowodzi, że poziom rozwoju dziecka trzyletniego nie pozwala mu na całkowicie samodzielnie pokonywanie progów zorganizowanej instytucji, jaką jest przedszkole. Wiemy również jak znaczącą rolę w nawiązywaniu interakcji małego dziecka ze światem odgrywają dorośli. Dlatego, nie kto inny jak rodzice, a w końcu nauczyciele powinni tworzyć sytuacje sprzyjające pozytywnemu nastawieniu i zainteresowaniu dziecka przedszkolem oraz wspierać swoich wychowanków w przystosowaniu się do przedszkola. Przedszkole jako profesjonalna placówka wychowawcza może udzielać rodzicom wsparcia przygotowując ich do udzielania pomocy dziecku w jego adaptacji do nowego środowiska społecznego. Nawiązanie stałej, planowej współpracy przedszkola z domem rodzinnym służy wzajemnemu poznawaniu oczekiwań rodziców i nauczycieli oraz indywidualnych potrzeb dzieci. W chwili zapisania dziecka do przedszkola placówka ta, wspólnie z rodzicami, bierze na siebie odpowiedzialność za bezstresowe wprowadzenie dziecka do przedszkola i uczynienie go przedszkolakiem.

Chcąc pomóc najmłodszym dzieciom w przystosowaniu się do nowego środowiska
i zmniejszyć ich smutek spowodowany rozstaniem z bliskimi, podjęłyśmy się napisania - programu adaptacyjnego dla małych dzieci.

1.      Właściwości rozwojowe dziecka trzyletniego jako mechanizmy adaptacyjne

Zdolności adaptacyjne dziecka do nowego środowiska uwarunkowane są poziomem jego psychoruchowego rozwoju. Proces adaptacji dziecka do warunków przedszkolnych odbywa się we wszystkich sferach działania organizmu, a w szczególności fizjologiczno-biologicznej, emocjonalno-społecznej i poznawczej.

Głównym regulatorem czynności organizmu jest ośrodkowy system nerwowy, który
u trzylatka jest bardzo słaby i delikatny. Nie jest on zdolny do odbierania większej ilości bodźców, do dłuższego jednostajnego wysiłku, znoszenia ograniczeń.. W sferze fizjologiczno-biologicznej dokonuje się w tym okresie rozrost organizmu, doskonali się wiele jego funkcji układów wewnętrznych, poprawia się sprawność fizyczna i motoryczna.. Pomimo tego dziecko nadal nie jest odporne na wysiłek fizyczny i hałas. Jest niezaradne życiowo, odczuwa trudności w pokonywaniu przeszkód terenowych, oraz w wykonywaniu codziennych czynności samoobsługowych. Dziecko wychowywane w normalnych warunkach rodzinnych zdolne jest w dużym stopniu do samodzielnego zaspokajania swoich potrzeb fizjologicznych i czynności higienicznych przy niewielkim udziale dorosłych.. Przeciętny poziom rozwoju fizycznego i motorycznego w pełni mu to umożliwia, chociaż są to umiejętności i nawyki niezbyt dobrze utrwalone. Przy zmianie standardów życia mogą pojawić się trudności w ich wykonywaniu, gdyż dziecko nie ma orientacji ani doświadczenia w zakresie grupowego trybu życia, nie zna warunków zaspokajania swoich potrzeb w nowym środowisku, co wywołuje napięcia i uczucia niepewności związane z niewiedzą.

Dziecko 3-letnie nie zna i nie rozróżnia prawidłowo stosunków czasowych i przestrzennych. Utrudnia mu to rozpoznanie i ocenę wielu sytuacji społecznych i związanych z funkcjonowaniem
w nowym otoczeniu i wzbudza lęk. Trudności w zakresie mowy nie pozwalają na pełne werbalne porozumiewanie się z otoczeniem, a myślenie wykazuje znaczne niedogodności w spostrzeganiu relacji przyczynowo-skutkowych, słabą orientację w czasie, przestrzeni materialnej i społecznej.

Sfera emocjonalna pełni rolę kierunkową w rozwoju, co oznacza, że to ona ma znaczenie pierwszoplanowe w procesie przystosowania. Trzylatek ma trudności z identyfikowaniem swojego „ja”. Przypisuje się je właściwej dla tego wieku zależności emocjonalnej dziecka od matki, oraz trudnościom w nawiązywaniu dłuższych kontaktów z nieznanymi osobami, także rówieśnikami. Kontakt emocjonalny między matką a dzieckiem sprzyja rozwijaniu się szeregu potrzeb psychicznych. Najważniejszą z nich jest potrzeba bezpieczeństwa, którą zapewnia matka, dziecko uczy się nowych rzeczy wtedy, gdy czuje się w pełni bezpieczne. Niezaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa powoduje u dziecka pojawienie poczucia opuszczenia, braku miłości, zagrożenia
i lęku. Momentem krytycznym jest z pewnością pójście do przedszkola i rozłąka z matką, rozstanie to jest powodem lęku pierwotnego, jaki przeżywa w tym okresie dziecko.

Sprzymierzeńcem dobrej adaptacji trzylatka nie jest również rozwój społeczny, jest to okres intensywnego poznawania i tworzenia obrazu własnej osoby poprzez odróżnianie siebie od reszty świata, a to nie sprzyja podporządkowaniu się nieznanemu środowisku, spełnianiu jego wymagań.

W rozwoju psychoruchowym dziecka 3-letniego można zaobserwować cechy niesprzyjające przystosowaniu się do warunków przedszkola. Według J. Lubowieckiej do niekorzystnych dla adaptacji właściwości rozwojowych dziecka należą:

1.      niski poziom autoidentyfikacji,

2.      wysoka reaktywność na bodźce,

3.      dominacja sfery emocjonalnej,

4.      niski poziom kompetencji językowych,

5.      aktualny poziom rozwoju poznawczego,

6.      nieznajomość środowiska materialnego, w którym dziecko ma przebywać,

7.      obecność niesprzyjających tendencji w rozwoju osobowości do rozwijania poczucia przynależności do grupy społecznej.

Do właściwości rozwojowych dziecka, które przemawiają za rozpoczęciem edukacji przedszkolnej można zaliczyć:

1.      poszukiwanie uwagi u innych (np. u rówieśników),

2.      wzrost autonomii dziecka wobec matki i rosnąca niezależność w zaspokajaniu potrzeb fizjologicznych,

3.      rozwój potrzeb poznawczych.

Przegląd właściwości rozwojowych wskazuje na to, że próg 3 roku życia jest okresem przejściowym w rozwoju. Proces przystosowania do przedszkola może stać się dla wielu dzieci sprawcą korzystnych zmian w rozwoju, pod warunkiem, że będzie przebiegał na miarę ich możliwości. Nie każdy 3-latek jest na tyle dojrzały i gotowy, aby temu procesowi nadać właściwy kierunek, dlatego istnieje potrzeba wsparcia dziecka przez intencjonalnie stworzone środowisko wychowawcze.

2.      Założenia ogólne

Program adaptacyjny jest takim działaniem pedagogicznym, który sprzyja rozładowaniu negatywnych doznań dziecka wywołanych gwałtownym rozstaniem z rodziną i brakiem wiedzy
o nowym środowisku. Stara się zapewnić dzieciom poczucie psychologicznego bezpieczeństwa. Wiadomo, że w tym wieku dziecko jest silnie związane z rodziną, więc każda próba ułatwienia mu procesu adaptacji do nowego środowiska społecznego powinna swoim zasięgiem obejmować również jego najbliższych, a głównie matkę. Włączenie najbliższych w poznawanie przez dziecko nowego środowiska wychowawczego ułatwi mu nawiązanie kontaktu z nauczycielką
i rówieśnikami w warunkach komfortu psychicznego. Oddziaływanie przedszkola musi być skierowane na rodziców i na dziecko:

1.      Cele ukierunkowane na rodziców wyznaczają następujące zadania:

a)      zaplanowane działania przedadaptacyjne,

b)     pozytywne nastawienie do przedszkola,

c)      współpraca w realizacji programu adaptacyjnego.

2.      Cele ukierunkowane na dziecko wyznaczają następujące zadania:

a)      zapewnienie poczucia bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego,

b)     uznanie praw dziecka do zaspokajania jego potrzeb,

c)      ośmielanie dziecka do nowego otoczenia, do udziału w zabawach i zajęciach, bez ciągłego myślenia o powrocie do domu..

4.      Cele programu

1.      Cel główny – stworzenie warunków do łatwej adaptacji dziecka w przedszkolu

2.      Cele szczegółowe:

a)      wspomaganie indywidualnych możliwości rozwoju małego dziecka w procesie przystosowania się do życia w warunkach przedszkolnych

b)     zapewnienie dziecku poczucia psychologicznego bezpieczeństwa podczas poznawania nowego otoczenia

c)      organizowanie sytuacji sprzyjających poznawaniu zasad funkcjonowania przedszkola

d)     nabywanie poczucia przynależności do grupy społecznej

e)      wzmacnianie aktywności dzieci poprzez włączanie rodziców w organizowane
i spontaniczne działania na terenie przedszkola

f)       uświadomienie rodzicom znaczenia aspektu pozytywnego stosunku emocjonalnego dziecka do nowego środowiska

g)     wspieranie rodziców w działaniach zapobiegających trudnościom w procesie adaptacyjnym

5.      Oczekiwane efekty wdrażania programu adaptacyjnego – dzieci, rodzice i nauczyciele

1.      Oczekiwane efekty – dziecko:

a)      przybliży sobie nowe otoczenie w poczuciu bezpieczeństwa, w obecności rodziców,

b)     pozna organizację życia w grupie przedszkolnej,

c)      przyswoi umiejętność korzystania z pomieszczeń i urządzeń znajdujących się
w przedszkolu,

d)     będzie pozytywnie nastawione do nowego środowiska,

e)      nawiąże kontakty interpersonalne z nowymi osobami,

f)       zdobędzie orientację w środowisku przedszkolnym,

g)     nabędzie poczucie przynależności przedszkolnej,

h)     aktywnie będzie uczestniczyło we wspólnych zabawach i życiu przedszkola,

i)       przyswoi sobie zasady życia w grupie,

j)       chętnie i z radością będzie przychodziło do przedszkola.

2.      Oczekiwane efekty – rodzic:

a)      zapozna się z organizacją i trybem życia przedszkola,

b)     pozna pracowników przedszkola, a w szczególności nauczycielki swojego dziecka,

c)      pozna wymagania przedszkola, ale również sposoby wzajemnej wymiany informacji,

d)     zrozumie wagę pozytywnego emocjonalnego nastawienia do przedszkola,

e)      spostrzeże zakres posiadanych umiejętności i zachowań swojego dziecka na tle grupy,

f)       pozna oczekiwania przedszkola wobec środowiska rodzinnego i dziecka rozpoczynającego edukację przedszkolną.

3.      Oczekiwane efekty – nauczyciel:

a)      uzyska informację zwrotną dotyczącą oczekiwań rodziców,

b)     bliżej pozna środowisko rodzinne swoich wychowanków,

c)      pozna poziom rozwoju swoich przyszłych wychowanków oraz zakres ich wiedzy
i umiejętności.

6.     
Plan realizacji programu adaptacyjnego (tab. 1)

Tab. 1. Realizacja programu adaptacyjnego „Pierwsze kroki w przedszkolu – adaptacja bez łez”