Cyrk - w starożytnym Rzymie budynek, w którym znajdował się hipodrom. Odbywały się tam wyścigi kwadryg. Arena cyrku oddzielona była od amfiteatralnej widowni rowem w celu zapewnienia widzom bezpieczeństwa. Tor był podwójny, z wirażem wokół słupów na jednym końcu. Przy drugim końcu mieściły się stajnie. Tory rozdzielał niski mur (spina). Największy cyrk, długości 650 m - Circus Maximus (najstarsze pozostałości z VI w. p.n.e.), cyrk Nerona i Kaliguli (I w.) miał 350 m.
Cyrk naumachii – budowla, podobna do amfiteatru. Zamiast areny znajdował się basen wodny (naturalny lub sztuczny) otoczony widownią. W czasach starożytnego Rzymu rozgrywano na nim bitwy morskie.
Termy – łaźnie rzymskie, to kompleks obiektów ulokowanych na rozległym terenie, dostępnych dla wszystkich o określonych godzinach. Przy wejściu do term, w westybulu casparius przyjmował od wchodzących pieniądze, kosztowności do depozytu. W skład pomieszczeń wchodziły:
szatnie (apodyterium)
baseny z zimną wodą (frigidarium)
baseny z gorącą wodą (calidarium)
łaźnie:
sucha(laconicum)
parowa (sudationes)
sale masażu (oleoterion), w których namaszczano ciała olejkami
sala do wypoczynku (tepidarium)
Termy zaopatrywane były akweduktami w źródlaną wodę. Pomieszczenia z basenami i sala do wypoczynku były ogrzewane gorącym powietrzem rozprowadzanym w przestrzeni pod podłogą. System ten nazywano hypocaustum. Poza tymi pomieszczeniami, w skład term wchodziły także takie pomieszczenia, jak boiska, sale gimnastyczne, stadiony, eksedry i portyki przeznaczone dla wypoczywających i chcących podyskutować, biblioteki, pokoje muzyczne, bufety, sale gier w kości itp. Obiekty rozmieszczone były wśród zieleni. Same pomieszczenia miały bogatą dekorację. Ściany wykładane były marmurem, zdobione malowidłami, posadzki wykładane były mozaikami. W pomieszczeniach ustawiano rzeźby, zieleń itp.
Najstarsze termy z II w. p.n.e., zostały odkopane w Pompejach. Budowanie ich rozpowszechniło się w I w. p.n.e. W tym okresie przeobraziły się w ogromne kompleksy. Do najsłynniejszych należały termy zbudowane przez cesarzy: Tytusa, Domicjana, Karakallę, Dioklecjana, Konstantyna. Budowane były nie tylko w Rzymie ale na terenie całego imperium np. w Patarze z I w., Paryżu i Hierapolis (Pamukkale) z przełomu II i III w., Trewirze z IV w., Aleksandrii
Akwedukt (łac. aquae ductus, ciąg wodny) – kanał wodociągowy, rurociąg podziemny lub nadziemny, doprowadzający wodę z odległych źródeł na ogół do miast przy wykorzystaniu siły ciążenia ziemskiego. Może być umieszczony na arkadach przeprowadzonych nad rzekami lub nierównościami terenu. Akweduktem nazywany jest również most kanału wodnego.
Jeden z najstarszych znanych akweduktów został zbudowany na polecenie asyryjskiego króla Sennacheriba. Doprowadzał on wodę do Niniwy z leżących 50 kilometrów od miasta gór.
W Grecji zachowały się akwedukty na Samos z VI wieku p.n.e. oraz – w Koryncie i Atenach z V wieku p.n.e.
Starożytny Rzym był zaopatrywany przez sieć akweduktów liczącą 420 km, z czego tylko 47 km przebiegało nad powierzchnią ziemi. Sieć ta dostarczała milion m³ wody źródlanej na dobę. Zakopanie zmniejszało możliwość skażenia, a na terenach chłodniejszych zmniejszało możliwość zamarzania w czasie mrozów. Spadek w rzymskich akweduktach wynosi tylko kilkadziesiąt cm na kilometr. Rzymianie niekiedy odwadniali teren w pobliżu akweduktu, aby zmniejszyć możliwość skażenia przez wody gruntowe. Przy wyborze źródeł prócz badania stanu wody obserwowali też stan zdrowia tubylców. Woda była dostarczana do licznych fontann, łaźni i szaletów publicznych, co bogatszych domów.
Z rzymskich wodociągów najbardziej znane są:
-najstarsze, prowadzące wodę do Rzymu
-Aqua Appia (312 rok p.n.e.)
-czynny do dziś Aqua Marcia (144 – 140 p.n.e.)
-Aqua Virgo (20 p.n.e.)
-Aqua Claudia (52 rok n.e.)
Forum Romanum (łac. – rynek rzymski), inna nazwa to Forum Magnum – plac w starożytnym Rzymie, u stóp Kapitolu i Palatynu. Centrum polityczne i towarzyskie Rzymu okresu republiki.
Powstanie
Tzw. teoria Gjerstada wypracowana w roku 1968 zakładała, że pierwotnie (w VII w. p.n.e.) na tym terenie znajdowała się osada składająca się z domów na palach. Po wybudowaniu kanału odwadniającego Cloaca Maxima, osuszeniu terenu, utwardzeniu powierzchni, obszar ten stał się miejscem zgromadzeń obywateli. Inicjatorem wybudowania forum miał być Tarkwiniusz Pyszny. Przy powstałym w VI w. p.n.e. placu miano potem wznieść szereg ważnych budynków: Kurię, mównicę (Rostra), świątynię Westy i dom westalek, świątynie Saturna, Dioskurów, Zgody i siedzibę najwyższego kapłana – budynek Regii, archiwum (Tabularium).
Ostatnie badania archeologiczne terenu forum przeprowadzone w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku zaprzeczyły teorii Gjerstada. Wykazano, że do trzeciej ćwierci VIII w. p.n.e. na terenie Forum Romanum znajdowało się zwykłe bagno zasilane potokiem płynącym wzdłuż późniejszej Via Sacra. Stanowiło ono naturalną granicę pomiędzy znajdującymi się na wzgórzach osadami, tzw. palatyńsko-eskwilińską i kapitolińsko-kwirynalską. Bagno osuszono, a powierzchnię utwardzono w latach dwudziestych VIII wieku p.n.e. (729-720 p.n.e.), co zgadza się w zasadzie z przekazanym przez rzymskich historyków czasem zjednoczenia Rzymu Romulusa z okoliczną osadą sabińską Tytusa Tacjusza. Przyjmuje się, że w tym właśnie okresie nastąpiło połączenie osady palatyńskiej z kwirynalską w jeden organizm polityczny, którego centrum stanowiło właśnie nowo osuszone Forum Romanum. Nigdy natomiast nie było tam domów na palach, jak twierdził Gjerstad.
Okres świetności
W okresie cesarstwa Forum Romanum zostało rozbudowane i wzbogacone o Świątynię Boskiego Juliusza (Templum Divii Iulii), Wenus i Romy, Wespazjana, Antoniusza i Faustyny oraz łuk triumfalny cesarza Augusta. W tym też
czasie rozbudowano Rzym i zbudowano kolejne fora cesarskie, które utworzyły z istniejącym już Forum Romanum zwarty kompleks architektoniczny. Najbliżej Forum Romanum usytuowano Forum Cezara. Oprócz niego powstały Forum Trajana (największe), Forum Augusta, Forum Wespazjana, Forum Nerwy. Inicjatorem tej rozbudowy był Juliusz Cezar. Forum Romanum było centrum życia obywatelskiego i ekonomicznego szczególnie w okresie republikańskim. W okresie cesarstwa fora pełniły raczej funkcje handlowe, rozrywkowe i reprezentacyjne.
Upadek
Choć Forum zostało zdewastowane w czasie zdobycia Rzymu przez Wizygotów w 410 r., to jeszcze w 768 roku zebrał tu się lud rzymski i obwołał papieżem Stefana IV. Do zniszczenia mogło też przyczynić się trzęsienie ziemi w 851 r. W okresie średniowiecza Forum Romanum uległo stopniowemu zniszczeniu. Prawdopodobnie w okresie IX-Xw. Forum, jak i inne pozostałości rzymskie stanowiło kamieniołom - miejsce łatwego pozyskiwania budulca dla nowych inicjatyw architektonicznych. Do XVIII wieku miejsce to służyło na wypas, a później targ bydła. Prace wykopaliskowe zapoczątkowano w 1803 r. a od 1898 są prowadzone systematycznie.
Główne budowle starożytnego Forum Romanum
Świątynie
-Świątynia Kastora i Polluksa
-Świątynia Romulusa
-Świątynia Saturna
-Świątynia Westy
-Świątynia Wenus i Romy
-Świątynia Antoniusza i Faustyny
-Świątynia Cezara
-Świątynia Wespazjana
-Świątynia Zgody
Bazyliki
-Bazylika Emiliusza
-Bazylika Julia
-Bazylika Maksencjusza i Konstantyna
Łuki triumfalne
-Łuk Septymiusza Sewera
-Łuk Tytusa
-Łuk Tyberiusza
-Łuk Augusta
Inne
-Regia
-Rostra
-Kuria
-Tabularium
-Kolumna Fokasa
Wenus z Milo, Afrodyta z Melos, to najsłynniejsza rzeźba bogini Afrodyty.
Została znaleziona przez greckiego wieśniaka Jorgosa w 1820 r. w okolicach teatru na terenie akropolu w Adamas, głównym porcie greckiej wyspy Milos, leżącej w archipelagu Cyklad na Morzu Egejskim. Posąg w imieniu francuskiego ambasadora w Turcji, markiza de Riviere, kupił francuski żeglarz Jules Dumont d'Urville. Figura miała podobno wówczas ręce. Według legendy straciła je, gdy statek d’Urville’a roztrzaskał się o skały w pobliżu wyspy. Gdy rzeźbę wydobyto, była już w stanie, w jakim zna ją cały świat. Markiz de Riviere sprezentował Wenus Ludwikowi XVIII. Od 1821 r. posąg znajduje się w Luwrze.
Figura wykonana jest z marmuru paryjskiego (z wyspy Paros). Ma 2,04 metra wysokości. Półnaga bogini ma szatę opuszczoną poniżej bioder (podobnie jak Wenus wyżymająca włosy z Muzeum Watykańskiego). Lewa noga jest na czymś wsparta. Przypuszcza się, że na żółwiu. Kiedyś w lewej ręce trzymała prawdopodobnie jabłko,a ręka trzymająca jabłko była wsparta na kolumnie, aby podtrzymywac cięzar.
Jest to rzeźba anonimowego twórcy ze szkoły rodyjskiej z około 150 – 125 p.n.e. , niektórzy przypuszczają, że twórcą mógł być Agesandros z Rodos. Ma charakter kompilacyjny. Naśladuje Wenus z Kapui (IV wiek p.n.e.), która z kolei jest naśladownictwem Afrodyty Lizypa.
Nike z Samotraki
Marmurowa rzeźba z okresu hellenistycznego z III lub II wieku p.n.e.. Postać Nike ma 2,40 m wysokości, a ze skrzydłami 3,28 m. Jej twórcą był prawdopodobnie Pytokritos z Rodos. Uważa się, że mogła być symbolem zwycięstw odniesionych przez Rodyjczyków w wojnie z Antiochem III. Prawdopodobnie znajdowała się na dziobie jakiegoś okrętu. Została odnaleziona w 1863 roku na greckiej wyspie Samotraka przez francuskiego archeologa Charlesa Champoiseau.
Jest to rzeźba o dużej dozie realizmu, co podkreśla chociażby szata, która w tej rzeźbie migocze, gra; wyraźnie widać, że jest albo mokra, albo łopocze na wietrze. Wysunięta do przodu prawa noga i rozpostarte skrzydła nadają postaci harmonijność ruchu.
Nike z Samotraki można zobaczyć w muzeum Luwru w Paryżu.
Rzymska świątynia
Starożytni Rzymianie budowę swoich świątyń wzorowali na rozwiązaniach etruskich i greckich.
W Rzymie stosowano następujące typy świątyń:
-na planie prostokąta (bardziej popularny). Świątynie tego typu, budowane często przy placach, widoczną miały fasadę i ewentualnie elewacje boczne. Portyki nie otaczały ich ze wszystkich stron, jak w świątyniach greckich lecz podpierały wysunięty dach. Były to budowle typowo fasadowe.
-na planie koła (świątynia Westy na Forum Romanum z II w.).
-oraz mieszany – np. świątynia, w której cella była na planie koła a pronaos na planie prostokąta (Panteon z II w.).
Zastosowanie na szerszą skalę przez Rzymian łuków i łączenie linii prostych oraz krzywizn było możliwe przez przejęcie z kultury etruskiej pomysłu na zastosowanie łuku nad otworami w ścianach, sklepienia oraz udoskonalenie samej techniki budowania (wynalezienie pierwszego cementu złożonego z wapna i popiołów wulkanicznych, wypalanie cegły – II wiek p.n.e.). Świątynie rzymskie ściany miały murowane, licowane płytami kamiennymi. Stosowane porządki architektoniczne pełniły przede wszystkim funkcję ozdobną.
Świątynie etruskie
wznoszone w stylu architektonicznym określanym jako porządek toskański były budowane na planie prostokąta, z drewna, na fundamentach kamiennych. Zdobiono je terakotowymi figurkami ustawianymi na szczytach i wzdłuż gzymsu (antefiks, akroterion). Najważniejsze różnice pomiędzy świątynią etruską a grecką to:
-schody do świątyni na jednym z krótszych boków (świątynie stawiano na wysokim podmurowaniu)
-bardziej rozbudowany przedsionek pronaos, przykryty dachem wspartym na ogół na dwóch rzędach kolumn
-trójnawowa lub jednonawowa cella
Hermafrodyt, Hermafrodyta (gr. Ἑρμαφρόδιτος Hermaphroditos) – w mitologii greckiej dwupłciowe bóstwo związane z bliżej nieznanym obrzędem weselnym. Według "Przemian" Owidiusza Hermafrodyt był pięknym i nieśmiałym młodzieńcem - synem Hermesa i Afrodyty, w którym zakochała się bez wzajemności nimfa Salmakis. Wpadł w jej objęcia podczas kąpieli. Opierał jej się, więc Salmakis poprosiła bogów, aby połączyli ich na zawsze. I tak bogowie uczynili z obojga jedno ciało o cechach obu płci.
Kult Hermafrodyty znany był przede wszystkim na Rodos, a od początku IV w. p.n.e. jest także poświadczony w Attyce. Temat Hermafrodyty często podejmowany był przez sztukę hellenistyczną (zbiory w Luwrze, Rzymie).
Kathrinesss