FINANSE PUBLICZNE_zagadnienia.doc

ZAGADNIENIA Z „FINANSÓW PUBLICZNYCH”.

1.Teoria dóbr publicznych P.Samuelsona- dobro prywatne a dobra publiczne i społeczne:

Dobra publiczne - kupowanie lub wytwarzane i wykorzystywanie przez duże grupy ludzi lub rządy (np. ochrona policyjna, obrona narodowa), charakteryzują się tym, że nie ma możliwości wyłączenia ich z konsumpcji oraz jednocześnie nie są konkurencyjne w konsumpcji. Pierwszy warunek oznacza, że dostawca dobra nie może legalnie zapobiec używaniu dobra przez innych. Drugi warunek oznacza, że konsumpcja dobra przez jedną osobę, nie pozbawia innych osób możliwości konsumpcji tego samego dobra, a zatem bez żadnych konsekwencji dobro może być konsumowane przez wiele osób jednocześnie.

Dobra prywatne - kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez pojedynczych ludzi lub członków małych dobrowolnie tworzonych grup (np. żywność, odzież).

Dobra społeczne - kupowane lub wytwarzane przez rząd i ludzi wykorzystywane przez społeczeństwo dóbr o charakterze publicznym, ogólnodostępnym w celu zaspokojenia potrzeb społeczeństwa. Są to dobra, które ze względów fizycznych mogłyby być dobrami prywatnymi, ale z różnych powodów (zwykle na skutek prowadzonej przez władze publiczne polityki społecznej) są dostępne dla każdego obywatela i finansowane z funduszy publicznych (np.: w Polsce: oświata, opieka zdrowotna). Mimo że dobra społeczne oferowane są na bazie majątku publicznego i finansowane ze środków budżetowych, nie wyklucza to możliwości finansowania ich z innych źródeł. Dobra społeczne wytwarzane są dzięki istnieniu urządzeń, które są własnością publiczną i zostały sfinansowane z funduszy publicznych, np. budynki i urządzenia szkół publicznych. Głównym powodem tworzenia dóbr społecznych jest umożliwienie ich konsumpcji osobom, których dochody indywidualne mogłyby uniemożliwiać lub ograniczać ich nabycie w przypadku, gdyby były one udostępniane na zasadach rynkowych. Ich istnienie nie wyklucza jednak funkcjonowania alternatywnego, konkurencyjnego sektora prywatnego, (np. ochrony zdrowia), który może świadczyć usługi na zasadach komercyjnych.

2.Podmiotowy zakres finansów publicznych w świetle ustawy o finansach publicznych:

1)      organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały;

2)      gminy, powiaty i samorząd województwa, zwane dalej „jednostkami samorządu terytorialnego” oraz ich związki;

3)      jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych;

4)      państwowe i samorządowe fundusze celowe;

5)      państwowe szkoły wyższe;

6)      jednostki badawczo-rozwojowe;

7)      samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;

8)      państwowe i samorządowe instytucje kultury;

9)      Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze;

10)  Narodowy Fundusz Zdrowia;

11)  Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;

12)  inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

3.Przedmiotowy zakres finansów publicznych w świetle ustawy o finansów publicznych:

Finanse publiczne – obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:

·          gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;

·          wydatkowanie środków publicznych;

·          finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

·          finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu terytorialnego

·          zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;

·          zarządzanie środkami publicznymi;

·          zarządzanie długiem publicznym;

·          rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

4.Porównanie finansów publicznych i finansów prywatnych (zasadnicze różnice):

1. Przymusowy charakter gromadzenia środków pieniężnych przez państwo w przeciwieństwie do osób prywatnych, na które prawo nie nakłada obowiązku posiadania dochodu.
2. Wykorzystanie środków finansów publicznych służy realizacji także określonych prawem zadań państwa dotyczących ogółu obywateli, podczas gdy finanse prywatne służą, co najwyżej zaspokajaniu potrzeb pojedynczych obywateli.
3. Celem gromadzenia środków publicznych nie jest osiąganie zysków, podczas gdy finanse prywatne wprost przeciwnie.
4. Finanse publiczne poddane są społecznej kontroli, podczas gdy środki prywatne poza ich pewną częścią (podatek) takiej kontroli nie podlegają.
5. Skala wielkości zasobów publicznych w stosunku do środków, jakimi dysponuje osoba prywatna.

Porównanie finansów publicznych i finansów prywatnych:

1.Różnice

2.Skala- w tym przypadku to wyrażenie w % PKB

Przymusowość

Władza publiczna zapewnia sobie przymusowość, zapewnienie sobie dochodów,

A w finansach prywatnych jest odwrotnie.

3.Cele

Finanse Prywatne: cel ma charakter indywidualny.

Finanse Publiczne: maja realizować cele zbiorowe, społeczne( interes publiczny).

4.Regulacja

Finanse Prywatne: Regulatorem podstawowym jest rynek, który decyduje o tym, że ktoś jest biedny a ktoś bogaty.

Finanse Publiczne: Regulatorem jest prawo finansowe

5.Struktura Organizacyjna

Finanse Prywatne: nieskończona liczba podmiotów

Finanse Publiczne: podmioty są policzalne ( władza, instytucje

Struktura organizacyjna finansów publicznych jest silnie sformalizowana

6.Kontrola

Finanse Publiczne: kontrola bardziej sformalizowana. Ocena finansów publicznych ma charakter polityczny.

Finanse Prywatne: kryteria kontroli są indywidualne, każdy sam odczuwa skutki swoich decyzji finansowych.

Między finansami publicznymi a prywatnymi istnieją podobieństwa jedne i drugie wymagają sporządzenia budżetu kierowania jego wykonaniem i kontrolowaniem wykorzystania środków finansowych.

5.Istota funkcji fiskalnej, jako najważniejszej funkcji finansów publicznych:

Fiskalna-dostarczenie podmiotom publicznym środków finansowych na realizację ich zadań. Polega na dostarczeniu państwu i innym podmiotom publicznym dochodów przeznaczonych na realizację ich zadań. Pojęcia funkcji fiskalnej nie należy wiązać z fiskalizmem, który jest wyrazem polityki finansowej nastawionej na nadmierne obciążenie finansowe podmiotów. Funkcja fiskalna-, jako funkcja podstawowa, gdyż najważniejszą przyczyną, dla której państwo przymusowo pobiera daniny, jest konieczność sfinansowania jego zadań; zastosowany w państwie system podatkowy powinien być, zatem wydajny i gwarantować pewne i równomierne wpływy.

6.Funkcja alokacyjna finansów publicznych:

Funkcja alokacyjna (fiskalna) istota tej funkcji sprowadza się do tego, że finanse publiczne są narzędziem alokacji zasobów w gospodarce rynkowej. Alokacja tychże zasobów dokonuje się w związku z dwojakiego rodzaju zadaniami przypisanymi państwu, a są nimi: zadania publiczne i zadania społeczne.
Pojęcie alokacji zasobów oznacza, że organy publiczne za pomocą przepływów pieniężnych w postaci dochodów i wydatków publicznych mogą wpływać na alokację zasobów w gospodarce, tj. alokację czynników wytwórczych (surowców, materiałów, potencjału ludzkiego) i wytworzonych dóbr materialnych dążąc do ich optymalnego wykorzystania.

Funkcja Alokacyjna finansów publicznych:

Dokonujemy przemieszczenia, zmiany w odniesieniu do lokacji czynników produkcji.

Właściciel kapitału kieruje się tym gdzie są mniejsze koszty(większe korzyści) (popyt i podaż na rynku)

- specjalne ulgi podatkowe, zwolnienia podatkowe

- specjalne dofinansowanie, stypendia, dotacje

-kapitał ludzki

Państwo poprzez instrumenty wpływa na zmianę położenia i struktury czynników produkcji.

Funkcja ta nie odnosi się wyłącznie do aspektu związanego z pozyskiwaniem środków. Stara się ona również wskazać źródła skąd można czerpać środki w taki sposób, aby nie były one uciążliwe a nawet szkodliwe dla samego źródła tych dochodów czy też dla podmiotu dysponującego tymi dochodami.
Przykładem takiej sytuacji może być zdarzenie, obciążenia podatkami przedsiębiorstw czy ludności. Działanie takie zmniejsza możliwość konsumowania oszczędzania oraz inwestowania przez te podmioty, daje natomiast finansową podstawę do alokacji omawianych zasobów przez państwo lub samorząd terytorialny w związku z przypisanymi im zadaniami. Bardzo często celem jest nie tylko zgromadzenie tych środków, lecz również podjecie interwencji państwa mającej doprowadzić do podjęcia wyznaczonego przez państwo zachowania lub jego zmiany przez podmiot obarczony ciężarem świadczeń pieniężnych. To samo spostrzeżenie należy również odnieść do wydatkowania środków pieniężnych.

7.Funkcja redystrybucyjna finansów publicznych:

Funkcja redystrybucyjna- polega na gromadzeniu środków finansowych przez określony fundusz (najczęściej budżetowy) i rozdzieleniu ich (wypłacie) określonym podmiotom. Można, więc stwierdzić, że funkcja ta obejmuje zarówno funkcję fiskalna jak i rozdział środków na różne zadania i między różne podmioty. Ma ona podobnie jak finanse publiczne, obiektywny charakter, gdyż bez niej nie byłby możliwy podział dochodu narodowego.

Funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza) - jej cel sprowadza się do korygowania dochodów podmiotów gospodarujących ukształtowanych przez procesy rynkowe. Korzystając z transferów budżetowych można redukować lub uzupełniać dochody podstawowe, kształtując tym samym fundusze nabywcze omawianych podmiotów.
Mechanizm redystrybucji obejmuje gromadzone w ramach funduszy publicznych dochody, szczególnie w postaci podatków, obciążających podmioty działalności gospodarczej oraz ludność, opłat za świadczone usługi publiczne, składek na rzecz instytucji publicznych, a także dochody zwrotne obejmujące zaciągane przez państwo i inne związki publicznoprawne kredyty i pożyczki. Wydatki na cele rozwoju gospodarczego, na działalność oświatową socjalną i kulturalną, ochronę zdrowia i administrację publiczną, wymiar sprawiedliwości, obronę narodową oraz obsługę długu publicznego. Na podstawie powyższego można stwierdzić, że funkcja redystrybucyjna sprowadza się z jednej strony do gromadzenia pieniężnych środków publicznych, a następnie ich wydatkowania zapewniając tym samym proces redystrybucji budżetowej.
Mechanizm funkcji redystrybucyjnej polega na zapewnieniu podmiotom publicznym możliwości bezpośredniego uczestnictwa w podziale PKB, oraz pośredniego oddziaływania na ten podział.
Pierwsza sytuacja przejawia się tym, że środki publiczne gromadzone w funduszach publicznych są przeznaczana na zakup produktów i wypłatę wynagrodzeń za pracę w sferze gospodarki publicznej.
Z drugą sytuacja mamy do czynienia poprzez obustronne transfery pieniężne między funduszami publicznymi a podmiotami działalności gospodarczej nabywającymi produkty i zatrudniającymi pracowników.

F. Redystrybucyjna -(system pomocy finansowej ze strony państwa i budżetu państwa) Pierwotny podział dochodu narodowego, podział odbywa się poprzez rynek, np. rynek pracy decyduje o tym gdzie będzie najlepsze zatrudnienie. Rolą państwa jest wtórny podział dochodu narodowego ( wykorzystując budżet państwa, finanse publiczne) Gdyby nie było funkcji redystrybucyjnej duża cześć społeczeństwa nie miałaby, za co żyć (zasiłki, renty, emerytury, emerytury państwowe, dopłaty, stypendia).

8.Funkcja stabilizacyjna finansów publicznych:

Funkcja stabilizacyjna - jej istota polega na wykorzystywaniu dochodów i wydatków budżetowych do oddziaływania na sytuację społeczno-gospodarczą kraju, a zwłaszcza za pomocą przepływów budżetowych, dąży ona do przywrócenia naruszonej równowagi, przeciwdziałania załamaniom koniunktury gospodarczej, zapobiega inflacji itd.; Trudności i negatywne skutki, jakie powstają w związku z wykorzystywaniem funkcji alokacyjnej i redystrybucyjnej finansów publicznych mogą być częściowo złagodzone przez wykorzystanie finansów publicznych do stabilizowania gospodarki rynkowej. Stabilizacyjne oddziaływania finansów publicznych mogą być różne. Wykorzystuje się m.in.: podatki, które umożliwiają sfinansowanie procesów alokacji dóbr publicznych i społecznych są narzędziem redystrybucji dochodów. Funkcja ta ma zastosowanie również przy stabilizacji cyklu koniunkturalnego (wydatki).
Stabilizacyjne działanie podatków polega na tym, że w okresie nadmiernego wzrostu gospodarczego, którego bezpośrednim skutkiem jest wzrost dochodów, progresja podatkowa hamuje nadmierną aktywność gospodarczą, co ogranicza amplitudę wahań cyklu koniunkturalnego. Natomiast w okresie osłabienia aktywności gospodarczej dochody spadają, co zmniejsza obciążenie podatkowe i zachęca do inwestowania i tworzenia nowych miejsc pracy.

Funkcja stabilizacyjna (stymulacyjna) - sprowadza się do oddziaływania za pomocą rozwiązań i ukierunkowania strumieni finansowych na zachowanie różnych podmiotów. Może to być oddziaływanie pozytywne, pobudzające te podmioty do określonych zachowań (np. podatkowe ulgi inwestycyjne- w celu pobudzenia produkcji, preferencyjne kredyty na budownictwo- celem rozwoju budownictwa) lub negatywne, zmierzające do zaniechania lub ograniczenia pewnych zachowań (np. wysokie cła przewozowe na produkty rolne-w celu zniechęcenia do ich importu i pobudzenia własnej produkcji, wysokie kary za nie zgłaszanie dochodów do opodatkowania- celem ograniczenia oszustw podatkowych).

Stabilizacyjna- stabilizacja koniunktury gospodarczej. Ważne jest by wahania cykli koniunkturalnych były delikatne, nie gwałtowne. Łagodzący instrument to autonomiczne stabilizatory koniunktury ( np. podatki pośrednie – VAT i akcyza).

9.Pojęcie i rodzaje środków publicznych:

Pojęcie środków publicznych.

Środkami publicznymi są:

1.       Dochody publiczne.

2.       Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi.

3.       Przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące:

Ø        za sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych;

Ø        z prywatyzacji majątki Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego;

Ø        za spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych;

Ø        z otrzymanych pożyczek i kredytów;

4.       Przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzoną działalnością oraz pochodzące z innych źródeł.

5.       Środki pochodzące z budżetu UE.

Środki publiczne mogą pochodzić z:

·          Dochodów publicznych przeznaczone są na pokrycia wydatków publicznych

·          Przychodów publicznych służą finansowaniu potrzeb pożyczkowych.

Środki publiczne wydatkowane są na:

·          wydatki publiczne

·          potrzeby pożyczkowe

Środki publiczne są wykorzystywane na finansowanie kosztów utrzymania państwa oraz wielu innych dziedzin uznanych za ważne i doniosłe w danym społeczeństwie i danym czasie. Konstytucja RP określa te ważne dziedziny, a szczegółowe zasady wykorzystywania środków publicznych regulują ustawy oraz dokumenty rządu, zazwyczaj oceniane i aprobowane przez parlament. Ustawy określają instytucje, które są odpowiedzialne za celowe, efektywne i oszczędne wydatkowanie środków publicznych. W Polsce takimi instytucjami są organy administracji rządowej (ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie) oraz władze samorządowe (marszałkowie województw, starostowie, prezydenci i burmistrzowie miast oraz wójtowie), a także zarządzający funduszami celowymi, w przypadku wydatkowania składek. Gospodarność tych instytucji w zarządzaniu środkami publicznymi jest poddana specjalnej procedurze kontrolnej i sprawozdawczości, do czego powołane są: Najwyższa Izba Kontroli, Regionalne Izby Obrachunkowe (dla działalności samorządów), a głos decydujący ma parlament co roku oceniający proces gromadzenia i wydatkowania środków publicznych. Dziedzinami, jakie finansowane są ze środków publicznych - obok wydatków ze składek -: koszty działalności najwyższych władz państwowych, wydatki na obronność państwa, wydatki na dyplomację, wydatki związane z utrzymaniem administracji rządowej i samorządowej, koszty wymiaru sprawiedliwości oraz więziennictwa, wydatki na utrzymanie policji, służb wywiadu, straży pożarnych, służb kontroli granicy, działań służących ochronie środowiska naturalnego. Z tych środków finansowane są oświata i szkolnictwo wyższe oraz badania naukowe, utrzymanie instytucji kultury (muzeów, bibliotek, kin, teatrów), wspierane jest budownictwo mieszkaniowe, udzielana jest pomoc osobom najsłabszym ekonomicznie, finansowane są usługi zdrowotne, wspierane programy restrukturyzacji wybranych dziedzin gospodarki (np. górnictwo węgla kamiennego, przemysł stoczniowy, kopalnie siarki i soli), utrzymywana jest i rozbudowywana sieć dróg krajowych. Środki publiczne są wydatkowane zarówno na działalność bieżącą jak i na projekty inwestycyjne. W wydatkowaniu tych środków miejsce szczególne zajmują wydatki związane z obsługą (tzn. spłatą odsetek oraz rat kapitałowych) długu publicznego, czyli zadłużenia państwa wobec instytucji krajowych i zagranicznych oraz wobec obywateli.

10.Dochody publiczne a dochody prywatne – różnice:

Cechami odróżniającymi dochody publiczne od dochodów prywatnych są przede wszystkim odmienności związane z:

v       metodami ich powstawania;

v       trybem wymiaru, poboru i egzekucji;

v       odpowiedzialności za wypełnienie zobowiązań;

v       przeznaczeniem i wykorzystaniem;

v       planowaniem, gromadzeniem, wydatkowaniem, kontrolą;

v       zasady wygasania zobowiązań publicznoprawnych i prywatnoprawnych.

Dochody publiczne.

1.       Przez dochody publiczne należy rozumieć: daniny publiczne, do których zalicza się podatki oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw, dochodu narodowego danego państwa;

2.       ...