Na Falach Amuru.pdf

Józef Wiesław Dyskant

NA FALACH AMURU

Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej

Warszawa 1985

Okładkę projektował: Marek Soroka

Redaktor: Wanda Włoszczak

Redaktor techniczny: Beata Kondej

Korektor: Joanna Mazur

Zamiast wstępu

Amur, szósta co do długości rzeka azjatycka, a dziewiąta świata (około 4480 km), powstały z

połączenia Szyłki i Argunia, płynie skrajem północnej Mandżurii, po stokach Wielkiego i Małego Chinganu

oraz Sichote Aliń, i uchodzi do Morza Ochockiego w rejonie Cieśniny Tatarskiej. Spośród jego prawie

dwustu dopływów najważniejszymi są Zeja, Bureja i Amguń (lewe) oraz Sungari i Ussuri (prawe). Będąc

żeglownym na całej swojej długości (poza okresem listopad—marzec, kiedy pokrywa się lodem), stanowi

Amur jedną z najważniejszych wodnych arterii komunikacyjnych wschodniej Azji. Szeroki na 4 do 6

kilometrów (w czasie letnich rozlewów nawet ponad 10), o głębokościach dochodzących do kilkunastu

metrów, pod względem nawigacyjnym dzieli się na górny (od źródeł do ujścia Zeji), środkowy (między

ujściem Zeji i Ussuri) i dolny (od Ussuri do ujścia). Postanowieniami traktatów ajguńskiego (1858 r.) i

pekińskiego (1860 r.) wzdłuż Argunia, Amuru i Ussuri oraz poprzez jezioro Chanka, na przestrzeni około

3500 km, przebiegała granica rosyjsko-chińska.

Dwudziestego ósmego listopada 1908 roku władze carskiej Rosji, rywalizujące z Japonią o wpływy w

chińskiej Mandżurii, do działań w dorzeczu Amuru sformowały Amurską Flotyllę Rzeczną, składającą się

początkowo z 10 kanonierek i 10 kutrów pancernych, a następnie, w 1910 roku, wzmocnioną 8 monitorami.

Pierwszym jej dowódcą mianowano kapitana 1 rangi * A. Kononowa. Choć nie wzięła ona bezpośredniego

udziału w pierwszej wojnie światowej, została znacznie osłabiona, gdyż przekazała flotom Bałtyckiej i

Czarnomorskiej większość kutrów pancernych, prawie całą artylerię, wyposażenie okrętowe (przede

wszystkim silniki napędowe) i załogi. W linii pozostały tylko 2 monitory, 3 kanonierki i 2 kutry pancerne i

one to przyjęły na siebie uderzenie białogwardyjskich i interwencyjnych wojsk japońskich, amerykańskich

oraz brytyjskich, które w latach 1918—1922 opanowały cały radziecki Daleki Wschód.

Wycofujący się interwenci zniszczyli lub uprowadzili większość taboru pływającego Amurskiej Flotylli

i władze radzieckie musiały ją tworzyć od nowa. Latem 1923 roku rozpoczęła ona swoją powojenną

działalność szkoleniowo-ćwiczebną, realizując nowe zadania polityczne i wojskowe — obronę zdobyczy

rewolucji październikowej i granic pierwszego w świecie kraju socjalistycznego.

A nad Amurem nadal nie było spokoju. O wpływy w ogarniętych wojną domową Chinach rozpoczęły

ostrą rywalizację Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja i Japonia. Zwłaszcza ta ostatnia, uboga w

surowce mineralne, pożądliwym okiem spoglądała na bogatą w kopaliny Mandżurię, której gubernatorzy,

marszałek Czang Tso-lin, a potem jego syn Czang Sue-liang, prowadzili własną politykę wewnętrzną i

zagraniczną, niewiele sobie robiąc z zarządzeń i instrukcji rządu centralnego w Nankinie. Ulegli wobec

obcych mocarstw militaryści mandżurscy, obawiając się zaktywizowania elementów postępowych i

rewolucyjnych wśród społeczeństwa, dla którego przykładem stały się osiągnięcia narodów radzieckich, z

poduszczenia Japonii i USA wywołali w październiku 1929 roku zbrojny konflikt z ZSRR — pretekstem

stało się opanowanie przez wojska chińskie zarządzanej wspólnie, a biegnącej przez tereny Mandżurii, Kolei

Wschodniochińskiej **. W walkach wyróżniła się Amurska Flotylla Wojenna pod dowództwem J. Ozolina

(od kwietnia 1927 roku zwana Dalekowschodnią), która w bitwach na Sungari, pod Lahasusu i Fugdinem

rozbiła chińską Sungaryjską Flotyllę Rzeczną. Za tę zwycięską kampanię dekretem Rady Najwyższej ZSRR

z 28 kwietnia 1930 roku Dalekowschodnia Flotylla Wojenna odznaczona została Orderem Czerwonego

Sztandaru.

Kiedy Japonia ostatecznie opanowała Mandżurię, tworząc w 1932 roku oderwane od Chin

marionetkowe państwo Mandżukuo ***, Amur oraz Arguń i Ussuri stały się miejscami nieustannych

prowokacji soldateski japońsko-mandżurskiej. Agresja japońska w Chinach oraz utrzymywanie w Mandżurii

stale powiększanej, doborowej Armii Kwantuńskiej niepokoiły rząd radziecki, a zbrojne konflikty w rejonie

jeziora Chasan (1938 r.) i rzeki Chałchin-goł (1939 r.) wskazywały niedwuznacznie, iż cesarstwo japońskie

* Tu i dalej w tekście zachowano stopnie oficerskie obowiązujące w marynarce wojennej ZSRR. A oto ich polskie

odpowiedniki: kapitan 1 rangi — komandor, kapitan 2 rangi — komandor porucznik, kapitan 3 rangi — komandor

podporucznik, kapitan-lejtnant — kapitan marynarki, starszy lejtnant — brak odpowiednika, lejtnant — porucznik

marynarki, młodszy lejtnant — podporucznik marynarki.

** Kitajsko-Wostocznaja Żeleznaja Doroga (KWŻD), zbudowana w latach 1897—1902 przez rząd carskiej Rosji,

zgodnie z układem mukdeńskim (20.09.1924 r.) była wspólnie zarządzanym (na zasadach parytetu) chińsko-radzieckim

przedsiębiorstwem handlowym, w którym pracowali urzędnicy i robotnicy radzieccy. W lipcu 1929 r. władze

mandżurskie samowolnie zerwały układ — opanowano KWŻD, wydalono z kraju pracowników radzieckich, a 200 z

nich wtrącono do więzień. Jednocześnie, przewidując negatywną reakcję władz radzieckich, skoncentrowano w rejonie

granicy państwowej 300 000 armię oraz Sungaryjską Flotyllę Rzeczną.

*** Od 1934 r. cesarstwo.

szykuje się do wojny z ZSRR. Japońsko-radziecki pakt o neutralności z 13 kwietnia 1941 roku nie

zlikwidował tego niebezpieczeństwa, lecz jedynie odsunął je w czasie.

Zrozumiałym jest więc, że Związek Radziecki wzmacniał nieustannie potencjał bojowy wojsk

stacjonujących na Dalekim Wschodzie, Floty Oceanu Spokojnego oraz Amurskiej Flotylli Wojennej (do

nazwy tej powróciła wiosną 1932 r.), której od 22 czerwca 1941 roku przypadło niezwykle ważne zadanie —

osłona granicy państwowej przed spodziewaną agresją japońską. Ten stan podwyższonej gotowości bojowej

trwał do 9 sierpnia 1945 roku, kiedy to ZSRR, wykonując postanowienia konferencji jałtańskiej, rozpoczął

działania wojenne przeciwko Japonii.

Tomik niniejszy przypomina te decydujące o przyspieszeniu rozstrzygnięcia wojny na Dalekim

Wschodzie wydarzenia, uwypuklając przede wszystkim udział w nich Amurskiej Flotylli Wojennej, która

walczyła w składzie 2 Frontu Dalekowschodniego.

Daleki Wschód czuwa

Zima na przełomie 1941 i 1942 roku srożyła się nad dorzeczem Amuru w całym znaczeniu tego słowa.

Wiejące z Azji centralnej wiatry zachodnie i z rejonów Syberii północno-zachodnie przygnały masy

mroźnego powietrza. Szalały groźne zamiecie śnieżne. Słupek rtęci utrzymywał się poniżej minus

dwudziestu stopni, rzeki pokryły się kilkumetrowej grubości lodem. Żegluga stanęła całkowicie, a statki i

okręty musiały schronić się w portach i przystaniach. Dla jednostek Amurskiej Flotylli Wojennej nastał czas

remontów i przeglądów, a dla ich załóg — czas szkolenia na lądzie.

Daleko stąd, na zachodzie, toczyły się krwawa zmagania wojenne, tu zaś było na razie spokojnie, choć

wszystko zamarło w czujnym wyczekiwaniu. Na drugim brzegu Argunia, Amuru i Ussuri stały dywizje

japońskie. Czy nie przyjdzie im aby ochota teraz, kiedy cały potencjał militarny i ekonomiczny Kraju Rad

skierowano pod Moskwę, zadać cios w plecy walczącym wojskom — uderzyć w kierunku jeziora Bajkał,

uchwycić transsyberyjską linię kolejową i przemieszczając się po niej opanować życiodajne dla przemysłu

radzieckiego Zagłębie Kuźnieckie, a potem wyjść na podnóża Uralu i tu poczekać na hitlerowskiego

sojusznika? Przecie to na Uralu pragnęli obaj agresorzy ustanowić granicę niemiecko-japońską.

Czas był sposobny do takiego uderzenia choćby i z powodu warunków atmosferycznych. Bo chociaż

mróz i zamiecie uniemożliwiały użycie broni pancernej i ograniczały działania lotnictwa, to zamarznięcie

rzek i sparaliżowanie działania Flotylli Amurskiej ułatwiało sytuację. Wróg mógł przekroczyć granicę

państwową i opanować biegnący tuż nad Amurem i Ussuri odcinek transsyberyjskiej linii kolejowej lub, co

gorsza, bazy Flotylli — główną w Chabarowsku i tyłową w Błagowieszczeńsku — wraz ze stojącyrini tam

okrętami. Fakt taki miał już miejsce w okresie rewolucji październikowej. Dwadzieścia lat temu, 22 grudnia

1921 roku, wspierane przez japończyków oddziały białogwardyjskie generała Mołczanowa przeszły po

lodzie Amur i znienacka opanowały Chabarowsk, przy czym w ich ręce wpadły zimujące tam monitory

„Smiercz” i „Groza”, kanonierka „Kałmyk”, uzbrojone statki „Pawieł Żurawlew” i „Murawiew—Amurskij”

oraz kilka jednostek taboru portowego. Wprawdzie „biali” nie zdołali już ich wykorzystać, gdyż po klęsce

pod Wołoczajewką w panice opuścili Chabarowsk, jednak wydarzenie to stanowiło wyraźną przestrogę na

przyszłość.

Mając to na uwadze dowództwo wojsk radzieckich na Dalekim Wschodzie już w lipcu 1941 roku

przystąpiło do rozbudowy umocnień polowych wokół Chabarowska i Błagowieszczeńska oraz innych miejsc

postoju okrętów Flotylli — Dżalindy, Leninskoje, Bikinu, Imanu (Dalnie-rieczeńsk *), Turiego Rogu, a na

przełomie 1941 i 1942 roku poleciło w każdym związku taktycznym Flotylli Amurskiej sformować batalion

narciarzy. Bataliony te miały stanowić odwody wojsk pogranicznych, a nieoficjalnie zastępowały niejako

unieruchomione jednostki, zwłaszcza w patrolowaniu pokrytych lodem rzek, dlatego też żartobliwie, a może

i z pewnym przekąsem, nazywano je „okrętami na płozach”. Zresztą wszystkich marynarzy Flotylli zaczęto

szkolić w musztrze polowej i taktyce wojsk lądowych — uczono okopywania się, maskowania, posługiwania

pistoletem maszynowym, granatem, butelką z mieszaniną zapalającą oraz środkami minerskimi. Z

inicjatywy organizacji komsomolskich organizowano wśród marynarzy zawody szkolno-bojowe, np.

konkurs na najlepszego snajpera czy najcelniej miotającego granaty. A niezależnie od szkolenia na okrętach

trwały, jak już wspomniano, remonty oraz przeglądy urządzeń, mechanizmów i uzbrojenia.

* W nawiasach podano nazwy aktualnie obowiązujące.

Ussuryjski samodzielny zespół kutrów pancernych kapitana—lejtnanta Nikołaja Korkina zimował w

rejonie portu Bikin, w jednym z zatonów * rzeki o tej samej nazwie, naprzeciw małego mandżurskiego portu

Żaohe (Raohe). Korkin był dziś w Bikinie na odprawie dowództwa 2 brygady okrętów rzecznych, gdzie

zastanawiano się nad sytuacją militarną i nowymi zadaniami Flotylli w związku z japońską napaścią na

Hawaje, Malaje, Filipiny i Indie Holenderskie. A że wrócił zmarznięty, nalał sobie gorącej herbaty, siadł

przy ciepłym piecu w pomieszczeniu bazy i rozmyślał nad tym, co usłyszał od dowódcy brygady. Odczuwał

pewną ulgę, a może nawet satysfakcję, że Japończycy uderzyli na południe, a nie na północ, na ZSRR. Boją

się nas, przewrotni samuraje, cieszył się. To już nie słaba Rosja carska. Czasy Port Artura, Mukdenu i

Cuszimy minęły bezpowrotnie. Teraz jesteśmy znacznie silniejsi i oni dobrze o tym wiedzą...

Przebywając na Dalekim Wschodzie od przeszło siedmiu lat, Korkin był naocznym świadkiem wielu

incydentów granicznych wywołanych przez soldateskę japońską i posłusznych jej mandżurskich żołdaków,

wielu akcji dywersyjno-sabotażowych, do których wykorzystywano osiadłych w Mandżurii Rosjan z byłych

białogwardyjskich jednostek wojskowych. Ze starć tych żołnierz radziecki zawsze wychodził zwycięsko,

przy czym o sukcesach decydowało nie tylko wyższe morale, świadomość i patriotyzm, ale również lepsza

broń. Korkin, niezbyt zorientowany w sprawach uzbrojenia wojsk lądowych czy lotnictwa, na temat

marynarki wojennej wiadomości miał pewne i ścisłe. Wiedział, iż radziecka Flota Oceanu Spokojnego

ustępowała znacznie japońskiej Zjednoczonej Flocie, zwłaszcza w głównych klasach okrętów, ale za to

Amurska Flotylla Wojenna zdecydowanie górowała pod każdym względem nad japońsko-mandżurską

Sungaryjską Flotyllą Rzeczną, której monitory były trzykrotnie słabsze pod względem wyporności, a

dwukrotnie pod względem ilości i siły ognia.

Czy oznaczało to jednak, że teraz, kiedy samuraje rozpalili nowe ognisko wojny na morzach południa,

nie uderzą tu, nad Amurem i Ussuri? Korkin uważał, że mimo wszystko Japończycy nie zrezygnują z próby

agresji. Cesarstwo Japońskie gospodarzyło się w Azji niczym łakomy chłopiec w spiżarni pełnej

smakołyków. Wszystko go w niej nęciło. Pochwycił jeden, spróbował... dobre! Ale już jego wzrok padł na

drugi specjał, więc nie kończąc pierwszego wpychał go do ust. Niezłe! Wtem dojrzał trzeci, równie

smakowity, sięgnął więc i po niego. I tak z łakomstwa, nie zjadając żadnego do końca, napoczynał

wszystkie. Podobnie było z Japonią. Początkowo zasmakowała w Chinach — pierwszym kęsem była

Mandżuria, następnymi Szanghaj, Kanton i Hankou (Wuhan). Ale Chin nie można zjeść za jednym

przysiadem, a tu już nęci następny specjał: słabiutkie po klęsce Francji w Europie Indochiny. Więc nie

kończąc Chin sięgnęła po nie i zajęła Tonkin. A stąd już widać kolejny smakowity kąsek — kauczukowe

Malaje Brytyjskie, a dalej roponośne Indie Holenderskie. Ale że tam do akcji wkroczył równie łapczywy

Wuj Sam, przeszkadzał i groził represjami ekonomicznymi, więc wyrzuciło się go przez drzwi

pearlharborskie, aby w spokoju popróbować tych i innych smakołyków... Kto więc zagwarantuje, że

kolejnym specjałem, na który będzie miał apetyt japoński łakomczuch, nie stanie się nasza Syberia, tym

bardziej iż od dawna ostrzy sobie na nią zęby... Trzeba być więc czujnym i gotowym na każdą

niespodziankę.

Doszedłszy do takiego wniosku Korkin dopił herbatę i podszedł do okna. Przez zamarznięte szyby

usiłował wyjrzeć na zaton, gdzie trwało „wymrażanie” ** jego kutrów. Nie dojrzał niczego, wcisnął tedy na

głowę futrzaną papachę, narzucił na siebie szynel i wysunął się z ciepłego baraku na mróz.

Wśród lodowej tafli zatonu tkwiło sześć szarozielonych sylwetek, po obu burtach których płonęły

ogniska. Wokół ognisk i kutrów krzątali się marynarze ubrani w watowane fufajki — jedni siedzieli w

głębokich dołach, dobiegały stamtąd odgłosy uderzeń i syczenie palników acetylenowych, drudzy pochyleni

nad tymi dołami wyciągali wiadra i kosze wypełnione lodem oraz podawali belki i deski, jeszcze inni,

których widać tamci zmienili przy pracy, grzali się przy płonących ogniskach. Korkin podszedł do jednej z

takich grupek.

— Zimno? — spytał grzejących się marynarzy.

— Gdyby tak po sto gram na jedną nogę, towarzyszu kapitanie — zauważył któryś — to i mrozy

syberyjskie nie byłyby straszne.

Roześmieli się.

* Zalew albo boczne rozlewisko rzeki, najczęściej w przybrzeżnym jarze, osłonięte przed działaniem prądu oraz

spływającą krą; zapewnia względnie bezpieczne zimowanie okrętom wprowadzanym tu w czasie jesiennego przyboru

wód, a wyprowadzanym w czasie przyboru wiosennego.

** Metoda dokowania jednostek pływających w lodzie; stosowana powszechnie w rejonach subarktycznych.

Polega na stopniowym wyrąbywaniu lodu wokół kadłuba i zastępowaniu go lewarami i drewnianymi rusztowaniami.

Po zakończeniu procesu ,,wymrażania” okręt spoczywa na drewnianych stemplach w lodowej niecce niczym w suchym

doku i można dogodnie przeprowadzać naprawę dna lub jego malowanie.

— Poczekajcie do przydziału — zawtórował im Korkin. — A na razie musicie rozgrzewać się filiżanką

herbaty i... przy pracy.

Zbliżył się dowódca kutra z meldunkiem. Był to młody chłopak z pierwszej, wojennej już, promocji

szkoły oficerskiej, jeden z takich, co to marzą o wielkich czynach na dalekich morzach. A tu zamiast na

oceany przysłano go do flotylli rzecznej, i to jeszcze na takie zacisze. Więc też z trudem skrywał

niezadowolenie; obowiązki swoje wykonywał bez zastrzeżeń, ale i bez zapału. Korkin zdawał się tego nie

zauważać. Dokładnie oglądał wykonywane prace, dopytywał się o terminy, doradzał, rozmawiał z ludźmi.

Kiedy już odchodził, młodszy lejtnant przytrzymał go za rękaw:

— Towarzyszu kapitanie, czy mogę zameldować się do was w osobistej sprawie?

— Dobrze... Ale nie wcześniej jak za godzinę. Odpowiada wam?

Kiedy wrócił z obchodu, młodszy lejtnant czekał już pod drzwiami. Szybkim ruchem, jakby chciał mieć

już to za sobą, wyciągnął zza mankietu szynela złożoną kartkę papieru i salutując wcisnął ją w rękę

Korkinowi.

— Towarzyszu kapitanie, oto mój raport o przeniesienie — zameldował pospiesznie.

Korkin odetchnął głęboko.

— Wejdźmy i pogadajmy — zaproponował. — A dokąd to chcecie się przenieść, towarzyszu

lejtnancie? — spytał, kiedy siedzieli już w cieple baraku.

— Na front, towarzyszu kapitanie. Bić hitlerowskiego gada jak inni Amurcy...

— Tutaj też jest front. A werbunek do morskich brygad strzelców już zakończono, jeśli będą jakieś

przerzuty wojsk na zachód, to całymi okrętami lub nawet zespołami okrętów — oświadczył. — Czekajcie

więc cierpliwie. Może i nas skierują gdzieś na Wołgę...

— Czekajcie, czekajcie —- powtórzył tamten z goryczą. — Myślałem, że pójdę na Bałtyk lub Morze

Czarne, no, w ostateczności na Barentsa. Tymczasem mnie, absolwenta szkoły morskiej, nie skierowano

nawet do Floty Oceanu Spokojnego, lecz na flotyllę rzeczną. Ale przebolałbym i to, gdyby ona wojowała. A

tu nic, dokoła spokój i cisza, o wojnie ani słychu. Uczą mnie jeździć na nartach — powiedział z ironią. —

Siedzę sobie z założonymi rękami, a przeklęci faszyści mordują moją rodzinę. — Umilkł i zacisnął nerwowo

pięści.

Korkin przypomniał sobie, że lejtnant pochodzi z Nowgorodu Wielkiego i stąd ten ból. Zrobiło mu się

nawet żal chłopaka, ale stłumił to uczucie i powiedział twardo:

— Jesteście komsomolcem, więc bądźcie mężczyzną, a nie babą. Nie czas teraz na rozczulanie się nad

sobą. Zresztą idzie o coś ważniejszego niż rodzina, chodzi o Ojczyznę, o jej dobro. Dla jej dobra — ciągnął z

patosem — pełnicie wachtę na Ussuri, strzeżecie jej tyłów, aby spokojna o nie mogła zdławić faszystowską

hydrę pod Moskwą i Leningradem... Rozumiecie?

— Rozumiem i nie rozumiem — odparł markotnie młodszy lejtnant, a widząc zdumienie we wzroku

dowódcy, wyjaśnił: — Nie rozumiem, czemu boimy się Japończyków. Przecież zawarliśmy z nimi pakt o

neutralności... A gdyby nawet zerwali układ, to na pewno nie teraz, kiedy związali się walką z imperialistami

anglo-amerykańskimi — zakończył autorytatywnie.

— Ja na waszym miejscu nie byłbym taki pewny — ofuknął go Korkin. — Z Niemcami też mieliśmy

układ o nieagresji, i co? Od pół roku wojna... A jeśli nie powiedzie się nam pod Moskwą — słowa te

wypowiedział czując ogarniające go drżenie — to czy zagwarantujecie mi, że oni tu nie uderzą? Przecież

codziennie na granicy dochodzi do incydentów. A nawet drobny incydent wystarczy, aby rozpalić wielki

konflikt zbrojny, nawet wojnę, jeśli agresor szuka pretekstu... Dlatego waszego raportu nie poprę.

Odpowiadacie nie tylko za siebie, ale także za swoich ludzi i za swój okręt. Nie możecie zostawić ich, ot, tak

sobie, bo taką macie fantazję. Jesteście dowódcą i komsomolcem! — I patrząc na smutną twarz

podwładnego dodał jeszcze: — Może kiedyś, za pół roku, jak się wszystko wyjaśni, wtedy poprę...

Kiedy tamten wyszedł z pomieszczenia, kapitan wsparł głowę na rękach.

Tak, konflikt może rozpalić się w każdej chwili, pomyślał z goryczą. Wystarczy drobny incydent

graniczny. Choćby taki, jak ten sprzed dwu i pół roku, kiedy jeszcze jako lejtnant był dowódcą kutra

pancernego „BK 62”. A stało się to właśnie niedaleko stąd, poniżej ujścia Bikinu, w rejonie wysp 121 i 124

na Ussuri.

Dwudziestego siódmego maja 1939 roku, o godzinie wpół do dziesiątej, z przystani rzecznej Dunańcżen

(Dong-an), naprzeciw Szeremietiewa, dwa kutry pancerne Sungaryjskiej Flotylli Rzecznej ruszyły w górę

Ussuri. W godzinę później przy wyspie nr 124 natknęły się one na wiosłową łódź pograniczników

radzieckich, w której przeprawił się na wyspę patrol ze strażnicy „Widna”. Podczas kiedy jeden z kutrów

zajął się łodzią, marynarze z drugiego postanowili „zapolować” na żołnierzy radzieckich. Kuter przybił do

brzegu wyspy i wysadził ośmioosobowy desant. Japończycy pochwycili szeregowca Żarowa, natomiast

szeregowiec Pczelnikow zdołał uciec i przepłynąć Ussuri. Zaalarmował on strażnicę, skąd wysłano pluton

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: