Rodzinne formy jako alternatywa w systemie opieki nad dzieckiem
Udzielając pomocy dziecku, które zostało pozbawione opieki rodzicielskiej, należy dążyć do zapewnienia mu opieki i wychowania w formach jak najbardziej zbliżonych do prawidłowo funkcjonującej rodziny. Umieszczanie dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej typu socjalizacyjnego (domu dziecka) powinno następować dopiero w sytuacji, kiedy nie ma możliwości umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej, lub placówce rodzinnej. I tak do rodzinnych form opieki mających zastąpić instytucjonalne formy opieki można wyróżnić:
Adopcję
Instytucja adopcji polega na stworzeniu więzów rodzinnych maksymalnie zbliżonych do więzi w rodzinie naturalnej. Dziecko w rodzinie adopcyjnej jest traktowane jak urodzone w danej rodzinie. Prawo bardzo ogranicza rozwiązanie przysposobienia i tym rodzina adopcyjna różni się od zastępczej, która może zrezygnować z opieki nad dzieckiem. W odróżnieniu od rodziny zastępczej, rodzice w rodzinie adopcyjnej nie otrzymują pieniędzy od państwa na wychowywanie i opiekę nad dziećmi.
Rodziny zastępcze
Są one jedną z form rodzinnej opieki nad dzieckiem i stanowią szansę na prawdziwy dom dla dziecka osieroconego lub opuszczonego przez rodziców, którzy nie chcą, nie mogą lub nie są w stanie wykonywać swoich obowiązków wobec własnych dzieci. W rodzinach zastępczych, które stanowią alternatywę dla domów dziecka, dzieci otrzymują szansę na normalny rozwój psychiczny, społeczny i intelektualny. Rodzina zastępcza tworzona jest przez małżonków lub przez osobę samotną, którzy jako opiekunowie przejmują opiekę nad dzieckiem, na podstawie orzeczenia sądu rodzinnego o ograniczeniu, pozbawieniu lub zawieszeniu praw rodzicielskich wobec rodziców biologicznych. Członkowie rodziny zastępczej mogą być spokrewnieni z dzieckiem, ale nie muszą. Dziecko w rodzinie zastępczej tylko przebywa, pozostając najczęściej członkiem rodziny biologicznej. Pobyt ten może trwać przez różny okres: albo do czasu umożliwiającego powrót do rodziny lub do pełnoletniości.
Działalność opiekuńczo-wychowawcza realizowana w rodzinach zastępczych należy obecnie do kompetencji powiatu. Do zadań starosty należy udzielanie obligatoryjnej pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania każdego dziecka znajdującego się na jego terenie w rodzinie zastępczej. Obowiązkiem starosty jest także pokrywanie kosztów wynikających z różnych zdarzeń losowych.
Wioski Dziecięce SOS (Wioska Dziecięca w Biłgoraju, Wioska Dziecięca w Kraśniku, Wioska Dziecięca w Siedlcach, Wioska Dziecięca w Karlinie.)
W procesie wychowania dzieci w Wiosce SOS biorą udział:
- Matka lub Rodzice zastępczy : dają dziecku poczucie bezpieczeństwa poprzez swoją stałą obecność w domu, akceptację dziecka z całą jego przeszłością. Rodzice są także źródłem wiedzy na temat świata wartości i prawidłowych relacji międzyludzkich. Z czasem dziecko poznaje naturalną rodzinę nowych rodziców zastępczych i staje się jej częścią. Jest to okazja do nawiązania relacji z krewnymi i wzbogacenia doświadczeń życiowych młodego człowieka.
- Ciocia i Wujek SOS to pracownicy, którzy pomagają rodzicom zastępczym w ich codziennej pracy z dziećmi.
- Pedagog. Jego praca polega głównie na pomaganiu dzieciom w problemach szkolnych i wychowawczych oraz w organizowaniu zajęć pozaszkolnych rozwijających zainteresowania. W ramach pracy pedagogicznej na terenie każdej Wioski Dziecięcej SOS prowadzone są następujące zajęcia dla wychowanków:
Zajęcia szkolno – wychowawcze:
- zajęcia korekcyjno-wyrównawcze,
- zajęcia pomagające w przygotowaniach do egzaminów gimnazjalnych,
- sprawdzanie kompetencji zawodowych i pomoc w trafnym wyborze dalszego kształcenia,
- pomoc w rozwiązywaniu problemów wychowawczych w domu i w szkole.
Zajęcia rozwijające zainteresowania:
- zajęcia plastyczne, które pozwalają na ekspresję przeżyć wewnętrznych;
- zajęcia sportowe, które uczą wytrwałości i zdrowej rywalizacji;
- zajęcia z majsterkowania, dzięki którym można doświadczyć satysfakcji z własnej pracy, nauczyć się wytrwałości w działaniu oraz zdobyć szereg umiejętności technicznych.
- zajęcia z wędkowania oraz piesze wędrówki, które są okazją do kontaktu z naturą oraz dają możliwość przeżycia przygody w grupie innych dzieci.
- Psycholog. Praca psychologa ma na celu powrót dziecka do równowagi psychicznej oraz stymulowanie jego rozwoju. Psycholodzy prowadzą w Wioskach Dziecięcych SOS następujące terapie i programy:
- diagnoza kondycji psychofizycznej dziecka i zaplanowanie odpowiedniej pomocy terapeutycznej
- krótko lub długoterminowa psychoterapia, której celem jest przepracowanie traumatycznych przeżyć z dzieciństwa spędzonego poza Wioską SOS
- praca z rodziną Wioskową: wspólne rozwiązywanie trudności wychowawczych
- pomoc w nawiązywaniu pozytywnego kontaktu z rodziną biologiczną dziecka.
-trafne rozpoznanie sytuacji, które będą służyły rozwojowi dziecka oraz unikanie sytuacji, które mogą stać się źródłem powtórnego zranienia
- zajęcia ogólnorozwojowe: poznawanie swoich mocnych i słabych stron, nabywanie umiejętności interpersonalnych, poznawanie skutecznych sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacji życiowych.
Na terenie Wioski SOS zarówno rodzice zastępczy, jak i kadra psychologiczno-pedagogiczna podejmują działania, które mają umożliwić dziecku prawidłowy rozwój. Wszelkie działania wychowawcze są ukierunkowane na ukształtowanie osobowości dziecka tak, aby w przyszłości dziecko stało się samodzielną, odpowiedzialną i dojrzałą osobą dorosłą.
Praca pedagogiczna z wychowankami rozpoczęta w Wiosce Dziecięcej SOS jest kontynuowana we Wspólnotach Młodzieżowych SOS. We Wspólnotach kontynuowane są działania wychowawcze oraz odbywa się przygotowanie młodzieży do życia w dorosłym społeczeństwie.
W procesie przygotowania młodzieży do samodzielności biorą udział wychowawcy -pedagodzy, którzy bezpośrednio zajmują się procesem wychowania młodzieży. Ich główne zadania polegają na:
· opiece i kierowaniu rozwojem powierzonych wychowanków,
· tworzeniu serdecznej atmosfery sprzyjającej rozwojowi więzi emocjonalnych,
· oddziaływaniu terapeutycznym realizowanym przez metodę socjoterapii, psychodramy, psychozabawy, gimnastyki i muzykoterapii
· utrzymywanie kontaktów z rodzinami wioskowymi i naturalnymi wychowanków,
· współpraca ze szkołami, do których uczęszczają podopieczni,
· praktyczna nauka załatwiania spraw w urzędach
· rozliczanie wychowanków z powierzonych im pieniędzy
Dzięki tym działaniom młody człowiek może poznać swoja wartość, nauczy walczyć się ze stresem, stworzy własny system wartości.
Aby jeszcze lepiej przygotować wychowanków do usamodzielnienia, we Wspólnotach Młodzieżowych SOS prowadzone są specjalne programy dla młodzieży.
"Radzę sobie" jest programem zdobywania dodatkowych kwalifikacji, tak, aby młodzież była bardziej konkurencyjna na rynku pracy. Program trwa dwa lata. Każdy wychowanek w ramach programu ma możliwość nauki języka obcego, zrobienia kursu komputerowego, czy prawa jazdy. Odbywają się zajęcia z prowadzenia małych przedsiębiorstw, oraz szkolenia interpersonalne: "Jak być asertywnym?", "Komunikacja interpersonalna", "Sztuka sprzedaży i obsługi klienta". Wszyscy młodzi ludzi przechodzą także kurs "Rekrutacji i selekcji", podczas którego dowiadują się gdzie szukać pracy, jakie dokumenty przygotować dla przyszłego pracodawcy i jak zachować się podczas rozmowy kwalifikacyjnej.
Mieszkanie nadzorowane to pierwszy krok do całkowitej samodzielności dla młodzieży, która ukończyła już naukę i podjęła pracę. Jest to okres przejściowy między całkowitą opieką Stowarzyszenia, a samodzielnością. W tym okresie młody człowiek mieszka na stancji lub w wynajętym mieszkaniu, a Stowarzyszenie nadal, aczkolwiek w mniejszym stopniu, sprawuje opiekę i wspiera go w trudnej sytuacji (np. w przypadku utraty pracy). Okres pobytu w mieszkaniu nadzorowanym może trwać do 3 lat. Po tym czasie, następuje całkowite usamodzielnienie - wychowanek przejmuje pełną odpowiedzialność za swoje życie. Jednak zawsze w przypadkach losowych może, zwrócić się o pomoc do Stowarzyszenia w ramach tzw. programu ograniczonej opieki (pomoc w sytuacjach kryzysowych dla byłych wychowanków SOS).
Pierwsza praca to kilkuletni program przygotowania młodzieży do podjęcia pierwszej pracy. Obejmuje on stałe monitorowanie rynku pracy (informacje na temat zawodów przyszłości), właściwą orientację zawodową oraz pracę wakacyjną. Każdy wychowanek, który ukończył 16 lat, pracuje, co najmniej miesiąc podczas wakacji letnich. Podjęcie pracy wakacyjnej ma na celu naukę szacunku dla pracy.
Rodzinne Domy Dziecka
Pierwowzorem Rodzinnych Domów Dziecka były Gniazda Sieroce założone w 1908 roku przez Kazimierza Jeżewskiego.
Rodzinny dom dziecka przeznaczony jest do opieki nad dzieckiem częściowo lub całkowicie pozbawionym opieki rodzicielskiej. Ma więc zapewnić dziecku całodobową ciągłą lub okresową opiekę i wychowanie. Rodzinne domy dziecka bardzo dobrze uzupełniają inne formy opieki takiej jak chociażby adopcje, rodziny zastępcze, domy dziecka. Rodzinny dom dziecka ma być w swym założeniu stałym ogniwem w systemie placówek opiekuńczych (dzieci kierowane są już do istniejącej placówki).
Dzisiaj w Polsce istnieje 267 rodzinnych domów dziecka, w których mieszka 2.252 dzieci. Dla porównania w tradycyjnych domach dziecka - 401 placówek w kraju - mieszka 24.263 dzieci. Rodzinne domy dziecka są rozmieszczone na terenie całego kraju. Najwięcej jest w województwie dolnośląskim (45), najmniej - opolskim (2) i podlaskim (3). Jedynym dużym miastem w Polsce, w którym więcej dzieci wychowuje się w rodzinnych domach dziecka, niż w dużych domach jest Wrocław (28 placówek). Dzieci trafiające do rodzinnych domów nierzadko pochodzą z rodzin patologicznych lub z dużych placówek, a zdecydowana większość z nich ma opóźnienia rozwojowe (92%) i edukacyjne (73%).
Rodzinny dom dziecka tworzą opiekunowie i wychowywane przez nich dzieci - od 4. do 8. W tej liczbie nie mieszczą się dzieci opiekunów (biologiczne, adoptowane), więc zdarza się nierzadko, że rodzina składa się nawet z kilkunastu osób. RDD powstają najczęściej w lokalach (domy jednorodzinne, mieszkania) pochodzących z zasobów powiatu lub gminy, rzadziej - w prywatnych domach opiekunów. Dzieci mogą pozostawać w rodzinnych domach do chwili powrotu do rodziny biologicznej, do adopcji lub do osiągnięcia dorosłości i usamodzielnienia. Również po osiągnięciu pełnoletniości wychowanek kontynuujący naukę może zostać w RDD jeżeli wyrazi taką chęć.
Umieszczenie dziecka w rodzinnym domu dziecka możliwe jest poprzez
· umieszczenie dziecka w tej placówce przez organ administracji oświatowej w sytuacji, gdy wyrażają na to zgodę rodzice, którym przysługuje władza rodzicielska.
· umieszczenie w rodzinnym domu dziecka w skutek orzeczenia sądu opiekuńczego, który w ten sposób ogranicza władzę rodzicielską jego rodziców
· umieszczenie dziecka w rodzinnym domu dziecka na podstawie orzeczenia sądu opiekuńczego w trybie ustanowienia opieki.
· dziecko do RDD kwalifikuje i kieruje państwowe pogotowie opiekuńcze, uwzględniając opinię właściwego ośrodka adopcyjno- opiekuńczego i wychowawcy rodzinnego domu dziecka. Kierowanie dzieci poniżej 3 roku życia odbywać się powinno w porozumieniu z wydziałem zdrowia i opieki społecznej urzędu wojewódzkiego.
Zakres działań opiekuńczo- wychowawczych placówki wobec dziecka
Do najważniejszych działań RDD jako placówki opiekuńczo-wychowawczej należy:
• troska o bezpieczeństwo osobiste dziecka,
• ochrona zdrowia wychowanka
• troska o prawidłowy rozwój psychofizyczny dziecka
• zapewnienie wychowankom wykształcenia i przygotowania zawodowego na miarę ich możliwości intelektualnych
• przygotowanie dzieci do życia społecznego
• zaspokojenie potrzeb kulturalnych wychowanków
• rozwijanie indywidualnych zdolności dzieci oraz rozwój ich zainteresowań
• zaspokojenie potrzeb materialnych wychowanka
• przygotowanie dziecka do przyszłego, samodzielnego życia w społeczeństwie oraz do życia w przyszłej, własnej rodzinie wychowanka.
Pracownicy rodzinnego domu dziecka
• Kandydaci na wychowawców RDD powinni mieć dobre zdrowie i być sprawni fizycznie. Powinni posiadać odpowiednie predyspozycje psychiczne, kochać dzieci oraz mieć zamiłowanie do pracy opiekuńczo- wychowawczej.
• Kandydata do prowadzenia RD kwalifikuje organ administracji państwowej, po konsultacji z właściwym ośrodkiem adopcyjno-opiekuńczym.
• Kandydat na wychowawcę i jego współmałżonek powinni posiadać obywatelstwo polskie, przestrzegać podstawowych zasad moralnych, posiadać pełną zdolność do czynności prawnych (Innymi słowy, jest to zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej), korzystać w pełni z praw publicznych.
Podstawą do zakwalifikowania kandydata do prowadzenia RDD jest:
– wniosek kandydata, który zawiera informację o jego stanie rodzinnym i przebiegu dotychczasowej pracy
– zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia kandydata i zamieszkujących z nim członków rodziny
– dokumenty stwierdzające kwalifikacje zawodowe kandydata
– odpowiedni wiek (najmłodszy z wychowanków powinien osiągnąć pełnoletniość wraz z osiągnięciem prawa do emerytury przez osobę prowadzącą dom rodzinny.
– Opinie z ostatnich miejsc pracy kandydata i jego współmałżonka
– Dane o niekaralności
– Wywiad środowiskowy, który również zawiera wywiad psychologiczny z kandydatem i jego najbliższą rodziną, przeprowadzony na polecenie organu administracji państwowej przez psychologa ośrodka adopcyjno- opiekuńczego.
Co z wychowawcą?
Wychowawca RDD powinien posiadać kwalifikacje określone dla wychowawców państwowych placówek opiekuńczo- wychowawczych. Na czas urlopu wypoczynkowego, macierzyńskiego albo choroby wychowawcy, która trwa dłużej niż 3 dni, organ administracji państwowej zawiera w zastępstwie umowę o pracę z innym wychowawcą, może pełnić tę rolę współmałżonek wychowawcy RDD. Wychowawca zwraca z tytułu opłat za czynsz i świadczenia pokrywane przez organ administracji państwowej część kwoty, proporcjonalnie do liczby osób rodziny własnej wychowawcy mieszkających w RDD, nie wyższą jednak niż czynsz.
Potrzeby edukacyjne w rodzinnych domach dziecka, MillwardBrown SMG/KRC, Raport z badan 2004
Typy placówek Rodzinnych Domów Dziecka
• Dom prowadzony przez małżeństwo, jeden ze współmałżonków, przeważnie żona, jest uznany za osobę prowadzącą dom i nazywa się wychowawcą rodzinnego domu dziecka. Natomiast drugi współmałżonek pracuje zawodowo poza domem. W tym typie liczba dzieci nie może być zbyt liczna, gdyż wymagałoby to wprowadzenia do domu dodatkowej osoby do pomocy. Najbardziej korzystne jest zatem przebywanie w placówce od 6-13 dzieci.
• Placówka prowadzona jednocześnie przez oboje współmałżonków, tzn. oboje są traktowani jako pracownicy rodzinnego domu dziecka. Liczba dzieci w takim domu powinna być zwiększona.
• Placówka prowadzona przez jedną osobę. Placówka jest zbliżona swoim charakterem do niepełnej rodziny wielodzietnej.
Opiekunowie w zależności od potrzeb współpracują z
• Powiatowymi centrami pomocy rodzinie i ośrodkami pomocy społecznej
• Ośrodkami adopcyjno-opiekuńczymi
• Szkołami do których uczęszczają dzieci
• Sądami rodzinnymi
• Kuratoriami sądowymi
• Organizacjami, które zajmują się statutowo pomocą
Potrzeby edukacyjne dzieci i rodziców w rodzinnych domach dziecka.
Badanie zostało wykonane bezpłatnie przez instytut badawczy MillwardBrown na prośbę Fundacji Swietego Mikołaja w wrześniu 2004, Próba ogólnopolska, rodziców w rodzinnych domach dziecka, Liczba 185 wywiadów telefonicznych, 84 kwestionariuszy.
Bibliografia:
• A. Kelm „Odzyskane domy rodzinne” Warszawa 1976
• M. Serafin „Osamotnione dzieci”, Warszawa 1983
• M. Andrzejewski „Domy na piasku”, Poznań 1997
• Pd B. Milerski i B. Śliwerski, „Leksykon PWN Pedagogika” Warszawa 2000
• C. Kępski „Opieka i wychowanie w rodzinie” Lublin 2003
• Józefa Brągiel, Badora Sylwia (red.) „Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy społecznej” wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 2005
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polit...
Rahhel